امروزه قاره آفریقا، به ویژه شاخ آفریقا یکی از نقاط استراتژیک در رقابت_پکن واشنگتن محسوب میشود. این مسئله خود نشانگر اهمیت شاخ آفریقا در آینده رقابت قدرتهای بزرگ در منطقه دریای سرخ است.
دکتر میثم غفاری‌نژاد: منطقه شاخ آفریقا (شامل اریتره، جیبوتی، سومالی و اتیوپی) به دلیل ملاحظات ژئوپلتیکی و استراتژیکی اهمیت شایانی در نگاه قدرتهای منطقه‌ای و جهانی دارد. این منطقه حلقه پیوند بین آفریقا، شبه جزیره عربستان، اقیانوس هند و گسترش آن به پاکستان است. خلیج عدن وگذرگاه آبیِ تنگه باب المندب دروازه مرکزی حمل و نقل تانکرهای نفتی(۳۰ درصد از محموله های نفتی جهان از این تنگه می‌گذرد) از کشورهای اطراف خلیج فارس به آن سوی آبهاست.
هم چنین، این منطقه دالان جابجایی نیروهای نظامی از کانالهای اصلی تجارت بین‌المللی محسوب میشود. این جاذبه منجر به تشدید رقابت بین المللی و منطقه‌ای برای نفوذ در آن شده است. به بیان بهتر، تحولات ژئواستراتژیک در سطح منطقه و جهان باعث ارتقاء شاخ آفریقا به عنوان صحنه‌ای جدید جهت تعریف توازن قوا میان نیروها شده است. همین امر زمینه ساز تقویت حضور و نفوذ در این منطقه گشته که اغلب از طریق مکانیسم‌های اقتصادی و نظامی رخ می‌دهد. در این یادداشت به بررسی رقابت میان قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این نقطه می‌پردازیم.
رقابت قدرتهای فرامنطقه‌ای در شاخ آفریقا
ایالات متحده آمریکا
آمریکا در راستای تقویت حضور نظامی خود در شاخ آفریقا، در سال 2001 «کمپ لمونیر»(Camp Lemonnier) را در جیبوتی تاسیس کرد. این کمپ در سال ۲۰۰۳ به مقر فرماندهی آفریکام (AFRICOM) و «ستاد فرماندهی نیروهای ویژه در شاخ آفریقا» (CJTF-HOA) تبدیل شد. لمونیر با بیش از ۴.۰۰۰ سرباز، بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در قاره آفریقا است. پنتاگون به بهانه مبارزه با تروریسم، دزدی دریایی و محافظت از امنیت ملی آمریکا، قرارداد این کمپ را تا ۲۰۲۵ تمدید کرده است.
فرانسه
فرانسه نخستین کشوری بود که جیبوتی را مستعمره خود ساخت (۱۹۷۷_۱۸۵۰). پس از استقلال جیبوتی، فرانسه پایگاه نظامی در آن ایجاد کرد و در سال ۲۰۱۱ با معاهده «همکاری دفاعی» تجدید شد. حدود ۲.۰۰۰ سرباز فرانسوی در این پایگاه حضور دارد که وظیفه تامین امنیت ترافیک تجاری در تنگه باب المندب، حفاظت از جیبوتی، آموزش نیروهای محلی و هماهنگی و پشتیبانی لجستیکی از ماموریت‌های سازمان ملل و فرانسه را بر عهده دارند.
چین و ژاپن
در سال ۲۰۱۱، ژاپن پایگاه «نیروهای دفاع شخصی ژاپن» در جیبوتی را با هدف تامین امنیت تجارت و مبارزه با دزدی دریایی افتتاح کرد. در سال ۲۰۱۷ نیز چین با هدف مبارزه با دزدی دریایی در شاخ آفریقا، کمک به ماموریت‌های نظامی و بشردوستانه و ماموریت‌های صلح، نخستین پایگاه نظامی خود در خارج را با دو هزار سرباز در جیبوتی تاسیس کرد. در طرح کمربند و جاده چین، جیبوتی نقطه‌ای حیاتی است که میتواند محافظ اصلی ناوگان تجاری چین در این منطقه باشد. آمریکا با طبقه بندی چین به عنوان رقیب راهبردی واشنگتن و جهت مقابله با طرح کمربند-جاده، توسعه نفوذ در شاخ آفریقا را در اولویت خود قرار داده که نمونه بارزآن، تعیین نماینده ویژه در شاخ آفریقا از سوی بایدن است.
رقابت قدرتهای منطقه‌ای در شاخ آفریقا
شاخ آفریقا تنها برای قدرتهای فرامنطقه‌ای اهمیت ندارد؛ بلکه قدرتهای منطقه‌ای نیز به دنبال منافع استراتژیک خود در آن هستند.
۱. عربستان سعودی
هدف اصلی تجاوز به یمن توسط نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان سعودی در سال ۲۰۱۵، از بین بردن انصارالله و خنثی کردن نفوذ ایران در یمن بوده است. اعلام تشکیل «شورای کشورهای عربی و آفریقایی هم مرز با دریای سرخ و خلیج عدن» شامل هشت کشور (عربستان سعودی، مصر، اردن، سودان، یمن، سومالی، اریتره، جیبوتی) در دسامبر ۲۰۱۸ به ابتکار سعودی نیز در این چارچوب قرار دارد.
۲.امارات
همگام با ریاض، ابوظبی نیز با کمک های مالی و فشارهای دیپلماتیک به سومالی و جیبوتی، که منجر به قطع روابط دیپلماتیک این دو با ایران شد، به دنبال ایجاد کمربند حصار علیه نفوذ ایران به شاخ آفریقا هستند.
۳. رژیم صهونیستی
رژیم صهیونیستی در قالب استراتژی امنیت ملی و سیاست پیرامونی خود تلاش وافری برای نفوذ به شاخ آفریقا دارد. تل آویو با هدف جلب آراء دولتهای آفریقایی در سازمانهای بین المللی، حضور در منطقه استراتژیک تنگه باب المندب و خلیج عدن، محاصره سودان و مصر، اطمینان از مسیر ناوبری هوایی به شرق دور و آفریقای جنوبی و نظارت بر فعالیت‌های ایران به سمت همکاری دفاعی و ایجاد پایگاه نظامی در برخی کشورهای شاخ آفریقا مانند اریتره رفته است.
جمع بندی
شاخ آفریقا در استراتژی قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جایگاه برجسته‌ای را به خود اختصاص داده است. هریک از آنان با ادعاهایی همچون مبارزه با تروریسم و افراط گرایی، مقابله با دزدی دریایی، استقرار دموکراسی و همچنین دستیابی به رشد اقتصادی، به دنبال بسط نفوذ خود در این منطقه هستند. اما در عمل این پشتیبانی نظامی، لجستیکی و مادی توسط دولتهای مذکور است که اصلیترین دلیل حضور آنان در این منطقه را شکل داده است. همانطور که اشاره شد، امروزه قاره آفریقا، به ویژه شاخ آفریقا یکی از نقاط استراتژیک در رقابت_پکن واشنگتن محسوب میشود. این مسئله خود نشانگر اهمیت این مسئله در آینده رقابت قدرتهای بزرگ در منطقه دریای سرخ دارد.
