کارشناس مسائل آفریقا گفت: همه اهدافی که دولت‌های ایرانی در آفریقا دنبال می‌کردند، اهدافی کوتاه مدت و موقتی بود و هیچ‌کدام از دولت‌های ایران پس از انقلاب یک نگاه بلندمدت استراتژیک به مسائل آفریقا نداشتند.
کشورهای اتحادیه آفریقا در تازه‌ترین نشست عمومی خود با رأی منفی به عضویت رژیم صهیونیستی، عضویت این رژیم در اتحادیه مذکور را که پیش‌تر به عنوان «عضو ناظر» اعلام شده بود، تعلیق کردند. در خصوص چرایی این تصمیم‌گیری در اتحادیه آفریقا و اهمیت کلی آفریقا گفت‌وگویی را با آقای «جعفر قنادباشی»، کارشناس مسائل آفریقا داشتیم.
چند ماه پیش «عضویت ناظر» رژیم صهیونیستی در اتحادیه آفریقا اعلام شده بود، اما این اتحادیه روز یک شنبه عضویت چند ماهه تل‌آویو را تعلیق کرد. چرا اتحادیه آفریقا با وجود تصمیم قبلی، عضویت اسرائیل را تعلیق کرده است؟
دبیرخانه و دبیر اتحادیه آفریقا بدون مشورت و رضایت همه اعضا، «رژیم صهیونیستی» را به عنوان عضو ناظر اعلام کرده بود در حالی که تصمیمات اتحادیه آفریقا فقط با اجماع همه اعضا قابل تأیید است. دیگر اینکه صهیونیست‌ها تلاش دارند از طریق تطمیع دیگر کشور‌ها خود را در مجامع بین‌المللی جا بیندازد و از همین رو عضویت تل‌آویو در اتحادیه آفریقا برای صهیونیست‌ها در مجامع بین‌المللی مشروعیت‌زا بود. مشارکت دیگر کشورهای آفریقایی نیز در این روند بی‌تأثیر نبود و سودان که سال گذشته اعلام کرده بود روابطش را با اسرائیل عادی‌سازی کرده، به دنبال شریک جرم برای خودش بود و از این رو عضویت رژیم صهیونیستی در اتحادیه آفریقا با فشار و حمایت سودانی‌ها دنبال شد.
گفتید الجزایر رهبری مخالفان عضویت رژیم صهیونیستی در اتحادیه آفریقا را داشت، این مخالفت‌ها با چه دلایلی دنبال شد؟
کشورهای مؤسس سازمان وحدت آفریقا از جمله مصر همواره با عضویت رژیم صهیونیستی مخالف بودند و ده‌ها قطعنامه در سازمان وحدت آفریقا علیه رژیم صهیونیستی به تصویب رسید. همچنین مردم آفریقا تحت تأثیر تبعیض نژادی و آپارتاید بوده‌اند و اقدامات اسرائیل علیه فلسطینی‌ها را نژادپرستی و آپارتاید می‌دانند. رهبران آفریقایی از جمله نلسون ماندلا بار‌ها تأکید می‌کردند که سیاست رژیم صهیونیستی نوعی آپارتاید است و شعار برخی فعالان جنبش ضدآپارتاید در آفریقای جنوبی، کمک به مردم فلسطین برای ر‌هایی از آپارتاید بود و همین فضای ضد تبعیض نژادی باعث شده دولت‌های آفریقایی به تبع مردم خود با عضویت تل‌آویو در اتحادیه آفریقا همواره مخالفت کنند.
در کشورهای شمال آفریقا شدید‌ترین گرایش‌ها و همبستگی‌های مردمی با فلسطین وجود دارد. بازیکنان تیم فوتبال الجزایر در آخرین دور رقابت‌های قهرمانی خود پس از کسب مقام به جای پرچم الجزایر از پرچم فلسطین استفاده کردند که البته این همبستگی با فلسطین در میان مردم آفریقا همواره جریان داشته است
رژیم صهیونیستی سال‌هاست دنبال عضویت در اتحادیه آفریقاست، چرا برای تل‌آویو حضور و فعالیت در آفریقا تعیین‌کننده است؟
اسرائیل پس از جنگ با اعراب در موضع انزوا قرار گرفت. در حال حاضر نیز هنوز کشورهای عربی محدودی به صورت رسمی اسرائیل را به رسمیت شناخته و اولویت تل‌آویو همچنان پس از تأمین امنیت، تثیبت موقعیت و کسب مشروعیت است. آفریقا هم که بخش قابل‌توجهی از کشورهای آن شامل کشورهای عربی و اسلامی است، فرصت خوبی برای تل‌آویو برای رابطه با کشورهای عربی و اسلامی است.
یکی از مهم‌ترین اهداف صهیونیست‌ها، دستیابی به معادن طلا، پلاتینیوم و نقره است. خود صهیونیست‌ها همواره به دنبال معادن طلا و الماس هستند و به طور تاریخی اسرائیلی‌ها هیچ‌گاه به دنبال صنایع تولیدی بزرگ نبوده‌اند. نگاه صهیونیست‌ها همواره به کنترل و به دست گرفتن تجارت الماس در کشور‌ها و مناطق مختلف آفریقایی است. یک دلیل دیگر، نفوذ و رسوخ در میان جوامع اسلامی از طریق آفریقاست. بخش قابل‌توجهی از کشورهای شمال آفریقا کشورهای عربی و اسلامی هستند. حضور صهیونیست‌ها در این کشور‌ها فرصت خوبی برای نفوذ آنها در جهان اسلام خواهد بود.
با توجه به اهمیت آفریقا، آیا این منطقه برای دیگر کشورهای منطقه از جمله ایران نیز دارای اهمیت و دستاورد‌هایی نیز هست؟
آفریقا می‌تواند بازار خوبی برای کالا‌های ایرانی باشد. برای پزشکان ایرانی، فعالیت در آفریقا می‌تواند بسیار درآمدزا باشد. در حوزه نفت و پتروشیمی و فرودگاهی و راه و ساختمان فرصت‌های بسیاری خوبی برای ایرانی‌ها وجود دارد، هرچند مشکلات و چالش‌هایی نیز در این مسیر هست. حلقه گم شده فعالیت ایران در آفریقا عدم اطلاع و آگاهی و شناخت کافی از محیط آفریقاست.
در آفریقا کشورهای نامیبیا و زیمبابوه همراه و همزمان با ایران جنبش‌های انقلابی خود را البته برای کسب استقلال آغاز کردند و به موفقیت هم رسیدند. پس از انقلاب، ایران بیشترین دفاتر دیپلماتیک خود را در کشورهای قاره آفریقا گشود. ایران همچنین در کنار روابط سیاسی نزدیک با کشورهای آفریقایی، از نهضت‌های آزادیبخش مانند «نهضت جنوبی صحرا» و «جنبش سوآپو» در نامیبیا حمایت کرد و استقلال آنجا با پول ایران انجام شد. ایران، اما در بهره‌برداری از این روابط برای نهادینه کردن روابط اقتصادی و سیاسی کاری انجام نداده است.
ما کار‌های جهادی در غنا، سودان و تانزانیا به صورت بسیار نتیجه‌بخش انجام دادیم و هلال احمر ایران در کشورهای مختلف آفریقا همواره پیشقدم توزیع کالا و ارائه خدمات انسان‌دوستانه بوده است. در سنگال ما کارخانه تولید خودرو سمند را دنبال کردیم و کار ساخت این کارخانه تا مراحل زیادی هم پیش رفت، اما در نهایت با وجود سرمایه‌گذاری‌های گسترده با جدیت از سوی دولت‌های بعدی در تهران دنبال نشد. وعده‌های ما در آفریقا تنها در حد همان وعده باقی ماند و دولت‌ها در ایران اهداف بلندمدت را دنبال نکردند.
همه اهدافی که دولت‌های ایرانی در آفریقا دنبال می‌کردند، اهدافی کوتاه مدت و موقتی بود و هیچ‌کدام از دولت‌های ایران پس از انقلاب یک نگاه بلندمدت استراتژیک به مسائل آفریقا نداشتند و همیشه مقطعی و کوتاه‌مدت به تحولات آفریقا نگاه کرده‌ایم. مثلاً در موضوع کارخانه ایران‌خودرو در سنگال، ما در تهران درگیر برخی بازاریابی‌ها شدیم و حتی روابط سیاسی ایران و سنگال هم دچار آشقتگی و بحران شد و در عمل این موضوع ناتمام ماند.
الان ایران برای فعالیت و توسعه روابط در آفریقا با چه چالش‌هایی روبه‌رو است؟
به آفریقا قاره قرن هزاره سوم می‌گویند و همه قدرت‌های عمده در نظام بین‌الملل بر سر آفریقا به شکل عجیبی رقابت دارند. قبلاً در آفریقا فقط فرانسه و انگلیس و به میزان کمتری بلژیک فعالیت داشت و فعالیت دیگر کشورهای غربی و اروپایی در آفریقا بسیار محدود و ناچیز بود. اما الان محل رقابت بسیاری از کشورهای بزرگ اقتصادی است. امریکا، چین، ترکیه، روسیه و حتی ژاپن، برزیل و هند در حال رقابت اقتصادی در بازار‌های آفریقایی هستند. فعالیت ترکیه و چین در آفریقا تا بدان حد است که تاکنون هم آنکارا و هم پکن میزبان نشست سران آفریقا بوده‌اند.
اما از نظر چالش‌های بین‌المللی موجود برای فعالیت ایران در آفریقا باید توجه داشت که تهران با شرایط تحریمی روبه‌روست و این موضوع محدودیت‌های مالی قابل‌توجهی را برای فعالیت تجاری و اقتصادی ایران در کشورهای آفریقایی ایجاد کرده است. همچنین باید به جبهه‌بندی‌های سیاسی در نظام بین‌الملل نیز توجه داشت، چون تبلیغات غرب در آفریقا باعث شده ایران در میان کشورهای تندرو دسته‌بندی شود که این تقسیم‌بندی خود مانع بزرگی برای گسترش روابط ایران و کشورهای آفریقایی است و ایران ناگزیر است اقدامات ضدتبلیغی را برای معرفی خود دنبال کند. همچنین بسیاری از کشورهای آفریقایی دستور کار خود را از پاریس و لندن می‌گیرند و وقتی روابط ایران با انگلیس و فرانسه خوب باشد، به طور طبیعی روابط ایران با کشورهای آفریقایی نیز گسترش خواهد یافت.
