چين غول اقتصادي آسيا اينک گام به گام جاي پاي خود را در قاره آفريقا باز مي کند اما اژدهاي زرد بخوبي مي داند براي ماندگاري در اين قاره نبايد تجربه حرکت استعماري قرون گذشته غرب و آمريکا را تکرار نمايد.
اگرچه چين و آفريقا قرن ها با يکديگر در ارتباط بوده اند اما عمق روابط و همکاري دو طرف که در سال هاي اخير به مدد اقتصاد پرقدرت چين بدست آمده به گونه اي ديگري در حال جريان است. اکنون چين با نگاه شرقي و در ظاهر بدون چشم داشت از منابع زميني و زير زميني قاره آفريقا به اين سرزمين گام نهاده است و شايد گذشته تاريک غربي ها در اين سرزمين باعث شده که آفريقايي ها با روي باز از اژدهاي زرد استقبال کنند.
آفريقايي ها قرن ها آثار ناخوشايند حضور استعمارگران را در اين نقطه از جهان حس کردند. حضور آن ها چيزي جز فقر و تنگدستي منافع ديگري براي آن ها به ارمغان نياورده است. آفريقايي ها با اينکه روي ثروث هاي کلان زير زميني خوابيده بودند اما براي نان شب خود محتاج بودند. اکنون اين پرسش مطرح است که آفريقايي هاي هراسان از ريسمان سياه و سفيد چگونه چيني ها را در ميان خود راه داده اند. چيني ها در ظاهر با نگاه شرقي و بدور از مقاصد استعمارگرانه غربي ها به آفريقا گام نهاده اند اما هيچکس نمي داند تا چه زماني اين سياست را ادامه خواهند داد. اما هم آفريقايي ها و هم چيني ها مي دانند که ديگر نمي توان آفريقايي ها را به مانند گذشته استعمار و استثمار کرد.
حضور چيني ها در آفريقاي جنوبي اگرچه با استقبال در حد مناسب سياهان روبرو شده اما به همان اندازه نيز ناراحتي و نگراني غربي ها را برانگيخته است. چين اکنون به عنوان بزرگترين کشور در حال توسعه، 266 ميليارد دلار مازاد نسبت به آمريکا بعنوان بزرگترين کشور پيشرفته جهان دارد البته اين غير از در اختيار داشتن 800 ميليارد دلار اوراق قرضه آمريکا در دست چيني ها است. اين اقتصاد پرقدرت چين، هر کشوري را براي رابطه با پکن وسوسه مي کند. چين اکنون سومين شريک تجاري آفريقا و بزرگترين شريک تجاري بسياري از کشورها است.
چيني ها با دست هاي پر و با بذل و بخشش هاي فراوان وارد قاره آفريقا شدند چيزي که غربي ها هرگز تن به آن ندادند و همواره با نگاه يک طلبکار به سرزمين آفريقا چشم دوخته بودند. شايد همين نگاه طلبکارانه غربي ها به سرزمين آفريقا باعث شد که آفريقايي ها از حضور چيني ها استقبال کنند، و آن ها را در ميان خود بپذيرند.
"ون جيابائو" نخست وزير چين اخيرا در کنفرانس مجمع همکاريهاي مشترک چين و آفريقا در شرم الشيخ مصر تأکيد کرد: «ما قصد داريم براي توسعه ظرفيت‌ها و تقويت بودجه دولت‌هاي آفريقايي کمک کنيم و در همين راستا 10 ميليارد دلار وام در اختيار آنها قرار خواهيم داد.»
او همچنين متعهد شد بدهي‌هاي برخي از کشورهاي آفريقايي را به پکن ببخشد. وزير بازرگاني مصر نيز اعلام کرد حجم مبادلات تجاري سالانه اين کشور با چين در عرض سه سال به 10 ميليارد دلار خواهد رسيد. اما همه ماجرا اين نيست زيرا براساس آمارهاي رسمي چين، سرمايه گذاري‌هاي مستقيم اين کشور در قاره آفريقا از 491 ميليون دلار در سال 2003 به 7 ميليارد و 800 ميليون در پايان سال 2008 رسيده است. طبق اين آمارها مبادلات تجاري چين و آفريقا در سال 2008 به 106 ميليارد و 800 ميليون دلار رسيد که نسبت به سال پيش از آن 1/45 درصد افزايش را نشان مي‌دهد.
چين در حال حاضر سومين شريک بزرگ تجاري آفريقا پس از آمريکا و اتحاديه اروپايي محسوب مي شود. سهم اين کشور در صادرات آفريقا، از سال 2000 تاکنون تقريباً دو برابر شده است.
در بخش خدمات نيز آفريقا به سرعت به بازاري بزرگ براي شرکت هاي ساختماني و مهندسي چين تبديل مي شود. اگرچه غرب، چين را متهم کرده که منابع طبيعي آفريقا را بيش از حد مورد بهره برداري قرار داده است اما اين کشور وعده داده است طي سه سال آينده به آفريقا 10 ميليارد دلار وام کم بهره و مدت دار بدهد.
غرب از هم اکنون انتقادها به حضور چين در آفريقا را آغاز کرده و اين کشور را متهم ساخته که به دنبال سلطه بر اين کشورها است اما بر خلاف اين ادعا پکن تاکيد دارد هرگز سياست هاي استعماري غرب را در آفريقا دنبال نخواهد کرد. چيني ها مي گويند سرمايه گذاري اين کشور در منابع نفت و گاز آفريقا فقط يک شانزدهم از کل سرمايه گذاري چين در اين قاره است و لزومي نيست کشورهاي ديگر در اين زمينه چين را مورد انتقاد قرار دهند.
چين اعلام کرد کمک هايي براي بهبود زيرساختهاي اقتصادي، پروژه‌هاي اجتماعي و توليد انرژيهاي نو يا سبز نيز در اختيار کشورهاي آفريقايي مي‌گذارد. اما برخي سياستمداران و کارشناسان غربي از کمکهاي مالي پکن به آفريقا اظهار نگراني کرده‌اند و افزايش حضور اقتصادي چين در آفريقا را مورد انتقاد قرار مي‌دهند. به گفته اين صاحبنظران غربي، چين براي تبديل آفريقا به توليدکننده عمده مواد خام معدني و کشاورزي براي استفاده در صنعت چين و تبديل کشورهاي آفريقايي به مصرف‌کنندگان عمده کالاهاي چيني است. اما مبادلات بازرگاني دوطرف تا حد زيادي با نابرابري مواجه است. چين کالاهايي به آفريقا صادر مي کند که مستقيما به دست مصرف کننده اين قاره مي رسد که اين مساله گاهي به صنايع آفريقا خسارت وارد مي کند اما بيشتر واردات چين از آفريقا نفت و مواد خام است. آفريقا از چين مي خواهد سرمايه گذاري ها خود را به سمت صنعتي کردن و تکنولوژي ببرد و به کشورهاي آفريقايي در انتقال فناوري کمک کند تا اين کشورها به عنوان منبع مواد خام باقي نمانند.
صادرات کالاهاي توليد شده چيني ها به آفريقا بدون اينکه فناوري آن به اين قاره انتقال يابد حکايت همان دادن ماهي به جاي آموختن ماهيگيري است که اکنون به يکي از معضلات روابط اقتصادي و تجاري چين با آفريقا و بسياري از کشورهاي جهان تبديل شده است. ورود کالاهاي توليد شده چيني که معمولا با بهاي ارزان توليد مي شود باعث افزايش بيکاري در کشورها مي شود که اين مورد در آفريقاي جنوبي نيز وجود دارد.
اکنون چين براي آفريقا بازاري بزرگ، تامين کننده مالي، سرمايه گذار، پيمانکار و مجري محسوب مي شود. روابط چين با آفريقا سبب کاهش فقر در قاره سياه، به تحقق اهداف توسعه هزاره نيز کمک مي کند اما نگراني هايي نيز از حضور پررنگ چين در آفريقا ابراز مي شود. بسياري از کشورهاي آفريقايي، حضور چين را مانع گسترش صنايع نوپاي بومي و رشد اشتغال در اين قاره مي دانند. کشورهاي عمده صنعتي نيز از ناهماهنگي ميان سياست هاي اعتباري چين و غرب گله دارند.
در سال هاي اخير به موازات سرمايه گذاري هاي کلان شرکت نفت و گاز دولتي چين در آفريقا، بخش خصوصي اين کشور نيز ميليون ها دلار در قاره سياه سرمايه گذاري کرده که اکثر آن در بخش نساجي، معدن و خدمات بوده است. همچنين سرمايه گذاري هايي نيز در بخش کشاورزي، توليد و فرآوري مواد غذايي صورت گرفته است که هر روز بر تعداد شرکت هاي ساختماني چين در آفريقا افزوده مي شود. حضور در آفريقا همچنين براي پکن منافع استراتژيک و افزايش يارگيري دارد. گسترش روابط ميان چين و آفريقا سبب تقويت و گسترش همکاريهاي جنوب – جنوب مي‌شود و بر توانمندي پکن در رويارويي با چالشهاي شمال مي‌افزايد.
بنظر مي رسد آفريقا از رقابت ميان چين و آمريکا در اين قاره سود خود را خواهد برد. واشنگتن و پکن هر دو براي نفوذ در اين قاره به سرمايه گذاري روي آورده اند و همين مقاصد مي تواند قاره سياه و محروم را در راه توسعه و رشد کمک نمايد.
