صنعت سينماي آفريقاي جنوبي قصد دارد نضج بگيرد و شرايط بهتر و مقبول‌تري را براي خود فراهم كند.
اما پرسشي كه در داخل اين كشور مطرح شده اين است كه آيا تجارت داخلي و ملي سينما در اين كشور آفريقايي، خوب و سرپاست؟ البته رسانه‌هاي گروهي در چند ماه اخير صحبت از موفقيت مالي و انتقادي فيلم اكشن و علمي- تخيلي «منطقه9» مي‌كنند. اين فيلم كه توسط نيل بلامكمپ، فيلمساز اهل آفريقاي جنوبي ساخته شده و كل صحنه‌ها و ماجراي آن در شهر سوه‌تو اتفاق مي‌افتد، يك‌بار ديگر توجهات را به سمت محصولات سينمايي در اين كشور جنوب آفريقا جلب كرده است. اما فيلمسازان داخلي مي‌گويند برخلاف پولساز‌شدن منطقه 9، كسب و كار سينمايي در آفريقاي جنوبي چندان پربار نيست؛ يا توليدات هنري كم است و يا اينكه اين توليدات خريدار و بيننده زيادي ندارد.
فيلمسازان مقيم آفريقاي جنوبي حدود 2ماه قبل در يك اقدام مشترك راهي پارلمان كشور شدند و در ديدار با نمايندگان مجلس، به بحث درباره مشكلات كاري خود پرداختند. در شرايطي كه بحران اقتصادي يك‌سال‌و‌نيم اخير بين‌المللي تأثير منفي خود را بر اقتصاد و سينماي آفريقاي جنوبي هم گذاشته است، فيلمسازان كشور خواهان كمك‌هاي مادي و معنوي بيشتر دولت براي حل مشكلات خود هستند.
اما رسانه‌هاي گروهي نسخه ديگري از اين ماجرا را به نمايش مي‌گذارند و مي‌گويند سال2009 يكي از شلوغ‌ترين سال‌هاي كاري براي صنعت سينماي كشور بوده است. آنچه اين رسانه‌ها به‌نمايش مي‌گذارند، شباهت زيادي به گفته‌ها و اظهارنظرهاي بسياري از هنرمندان آفريقاي جنوبي ندارد. لانس ساموئلز مدير شركت فيلمسازي «آوت‌آو آفريقا اينترتينمنت» هم با رسانه‌هاي گروهي موافق است. او مي‌گويد: «بحران اقتصادي بين‌المللي ناخواسته كمك زيادي به صنعت سينماي ما كرد و يك‌جورهايي باعث شكوفايي فيلمسازي در آفريقاي جنوبي شد».
او چنين ادامه مي‌دهد: «از ديدگاه ما، اين بحران اقتصادي يكي از بهترين حوادثي بود كه مي‌توانست اتفاق بيفتد. علتش هم همين تأثيرپذيري قيمت‌ها در آفريقاي جنوبي است. شما اگر به جدول توليد نگاه كنيد، مي‌بينيد كه تعداد زيادي فيلم سينمايي در دست توليد است. اين فيلم‌ها در سال جديد ميلادي كه تازه شروع شده به نمايش درمي‌آيند. به اين‌ترتيب، شما شاهد اكران عمومي تعداد زيادي فيلم در سال2010 خواهيد بود». اين ديدگاه تهيه‌كننده‌اي است كه معمولا فيلم‌هاي پرسروصدا و گران‌قيمت براي جذب بيشتر گيشه نمايش تهيه مي‌كند. اما وقتي تهيه‌كنندگان مستقل حرف مي‌زنند، زاويه تازه‌اي در رابطه با وضعيت سينماي داخلي گشوده مي‌شود.
تندكا ماتاتو، تهيه‌كننده مستقل سينما نسبت به وضعيت موجود چندان خوش‌بين نيست و اين هشدار را مي‌دهد كه صنعت سينما در مرحله بحران قرار دارد. به گفته او: « اگر يك مداخله منطقي وجود نداشته باشد، ما با خطر غرق‌شدن روبه‌رو هستيم. اين غرق‌شدن به شكلي آهسته صورت مي‌گيرد و ناگهاني و يكباره نيست». ديدگاهي كه ماتاتو ارائه مي‌كند، تصويري سياه از يك وضعيت نابسامان است. وي اين تصوير سياه را به‌دليل كاهش روبه‌رشد سرمايه‌گذاري بر محصولات داخلي مي‌داند. درعين‌حال، اشاره وي به كاهش حضور گروه‌هاي فيلمسازي بين‌المللي در آفريقاي جنوبي هم هست. به گفته او: « در چند سال اخير فيلمسازان خارجي بيشتر ترجيح داده‌اند از لوكيشن‌هاي كشورهاي ديگر استفاده كنند».
وي علت اين امر را در اين نكته مي‌داند كه اين كشورها پكيج‌هاي بهتر مالي و كاري به فيلمسازان ارائه مي‌كنند و از قابليت‌هاي تكنيكي و نيروي كار بهتري برخوردار هستند. ماتاتو در ادامه مي‌گويد: «بازپرداخت‌هاي ما از زماني كه در سال2004 معرفي شد بسيار مؤثر بوده است. اما در همين‌حال، واحد پول قوي‌تري هم وجود دارد. به همين دليل است كه واحد پول ما در حال حاضر به اندازه سال‌هاي اول، قابليت رقابت با رقباي خود را ندارد و بازپرداخت‌هاي ما تأثير قبلي خود را از دست داده است».
سازمان تهيه‌كنندگان مستقل آفريقاي جنوبي همراه با بسياري از ديگر نيروهاي فعال سينمايي و تحليل‌گران اقتصادي پيش‌بيني مي‌كنند كه صنعت سينماي ملي در سال2008 به تنهايي با ضرر و زيان زيادي همراه بوده است. به همين دليل بود كه در سال2009 سينماي آفريقاي جنوبي تلاش زيادي كرد تا سرمايه‌هاي خارجي را جذب خود كند. اهل فن مي‌گويد براي رونق‌گيري فعاليت‌هاي سينمايي، صنعت فيلمسازي كشور حداقل به 160ميليون دلار نياز دارد. اما منتقدان سينمايي اين رقم را نيز كم و ناكافي مي‌دانند.
ديويد ويچت كه در ماهنامه فيلم آفريقا مطلب مي‌نويسد، مي‌گويد: «آنچه من در رابطه با وضعيت فعلي سينماي كشور مي‌بينم اين است كه روند توليد محصولات سينمايي تا 50درصد كاهش يافته است. بخش اعظم اين كاهش مربوط به محصولاتي مي‌شود كه شركت‌هاي خارجي روي آنها سرمايه‌گذاري مي‌كنند. درحال حاضر، ما داريم عقبگرد مي‌كنيم و اصلا در موقعيت 3سال قبل خود قرار نداريم. اسم اين اتفاق را نمي‌توان چيزي به‌جز يك سقوط باشكوه ارزيابي كرد».
درخواست كمك‌هاي مالي بيشتر دولتي و مداخله پولي حكومتي از سوي اهالي صنعت سينما در شرايطي مطرح مي‌شود كه بحران مالي جهاني، گريبان تمام كشورها را گرفته و قدرت سرمايه‌گذاري‌هاي دولتي را در اكثر نقاط جهان بسيار كم كرده است. در چنين شرايطي، طرف دولتي چه كارها و اقداماتي مي‌تواند انجام دهد؟ فيلمسازان محلي در حال منطبق‌كردن خود با وضعيت خاص و دشوار اقتصادي هستند و همين مسئله، آنها را به سمت توليد محصولات كم‌خرج كشانده است. حتي برخي فيلمسازان در اين‌‌باره صحبت مي‌كنند كه توليداتشان را مستقيما وارد بازار ويدئويي كنند.
اما ويچت مي‌گويد كه انعطاف‌پذيري فيلمسازان داخلي، الزاما به بهتر‌شدن وضعيت آب‌وهوايي خراب سينما كمك چنداني نخواهد كرد. به گفته او: «هميشه فيلم‌هاي اندكي وجود دارند كه در نمايش عمومي با موفقيت مالي خوبي روبه‌رو مي‌شوند. اين فيلم‌ها معمولا جزو آثار كم‌خرج سينمايي هستنداما اين موفقيت به‌معني سرپا ايستادن كل صنعت سينما نيست و به خلق يك صنعت سينماي قوي كمكي نمي‌كند. درصورتي مي‌توان از يك موفقيت عمده و اساسي صحبت كرد كه تعداد اين فيلم‌ها زياد باشد، در غيراين‌صورت، هرگونه خوش‌بيني‌اي، غلط خواهد بود».
طبق گفته ساموئلز صنعت سينماي ملي نيازمند آن است كه جايگاه اصيل خود را در خانه به‌دست آورد و براساس آن روبه جلو حركت كند. او مي‌گويد: «تهيه‌كنندگان سينما در آفريقاي جنوبي بايد نگاه واقع‌بينانه‌اي به وضعيت و موقعيت خود داشته باشند و مشكلات را بدون‌اينكه كم‌اهميت بدانند يا آنها را بيش از حد بزرگ كنند، به شكلي درست مورد بحث و بررسي قرار دهند. من فكر مي‌كنم مراجعه به دولت و درخواست پول و يارانه بتواند كمك زيادي به ما بكند.
ما بايد خودمان آستين‌ها را بالا زده و در جهت حل منطقي مشكلات بكوشيم». حتي ماتاتو هم- كه قبل از اين با دادن هشدارهايي در مورد وضعيت بحراني سينماي كشور، جزو كساني بود كه به ديدار نمايندگان پارلمان رفت- نسبت به آينده نگاه خوش‌بينانه‌اي دارد. به‌گفته او: «من فكر مي‌كنم صنعت سينماي ما دوباره سر بلند خواهد كرد و قاطعانه روي پاهاي خويش خواهد ايستاد. فرصت‌هاي خوب و زيادي پيش‌روي ماست كه مي‌تواند باعث رشد و شكوفايي صنعت فيلمسازي شود و به‌همين دليل است كه فكر مي‌كنم كمك‌هاي دولتي مي‌تواند باعث تسريع اين شكوفايي شود».
سينماي آفريقاي جنوبي در شرايطي در تلاش براي بهبود وضعيت خويش است كه تجربه مبارزه با رژيم آپارتايد را در طول سال‌هاي مختلف فعاليت خود داشته و پس از سقوط رژيم نژادپرست حاكم بر كشور، درصدد احياي جايگاه بين‌المللي و ملي خويش است. در دوران حكومت رژيم نژادپرست، هنرمندان بين‌المللي هم در حمايت از جنبش صلح‌طلبانه مردم آفريقاي جنوبي عليه آپارتايد، فيلم‌هايي را تهيه و توليد كردند.
تاريخ سينماي آفريقاي جنوبي با اين نوع محصولات بيگانه نيست. حتي در دوران پس از سقوط نژادپرستان و تشكيل حكومت مستقل هم، هنرمندان خارجي همكاري‌هاي خود با مردم و هنرمندان اين كشور را قطع نكرده‌اند. جديد‌ترين نمونه از اين دست، درام ورزشي «شكست‌ناپذير» ساخته كلينت ايستوود است. اين فيلم كه اميد زيادي به موفقيت‌هاي اسكاري آن مي‌رود، مورگان فريمن را در نقش نلسون‌ماندلا دارد. قصه فيلم، برگزاري مسابقات بين‌المللي راگبي در آفريقاي جنوبي را در اولين ماه‌هاي استقلال كشور به‌تصوير مي‌كشد. توليد اين فيلم حكايت از آن مي‌كند كه تاريخ پرتلاطم آفريقاي جنوبي هنوز هم مورد‌توجه صنعت بين‌المللي سينما و هنرمندان آن است.
آنتوني ركهام، نويسنده فيلمنامه «شكست‌ناپذير» مي‌گويد: «آنچه مرا جذب كار نگارش فيلمنامه اين فيلم كرد اين بود كه مي‌توانستم به واسطه منشور يك فيلم ورزشي، درباره ماندلا و آفريقاي جنوبي صحبت كنم. برايم خيلي جالب بود كه به‌واسطه يك مسابقه راگبي، بخشي از تاريخ پرهيجان كشوري را تعريف كنم كه نام آن در جغرافياي سياسي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است».
اما برعكس درام سياسي و ورزشي ايستوود، منطقه9 فيلمي سراسر اكشن و ماجراجويي است كه اگر بخواهيم نشاني از سياست را در دل آن پيدا كنيم، بايد به لايه‌هاي زيرين آن مراجعه كنيم. اين فيلم كه با هزينه‌اي 30ميليون دلاري تهيه شد، در سطح جهاني بيش از 200ميليون‌دلار فروش كرده است. البته فيلم محصول هاليوود است، ولي كارگردان، لوكيشن‌ها، قصه و تعداد زيادي از بازيگران آن آفريقايي هستند. نمايش عمومي فيلم در آفريقاي جنوبي هم با استقبال تماشاگران روبه‌رو شد، ولي فيلمسازان داخلي هنوز ترجيح مي‌دهند روي پرده سينما به مكاشفات خود درباب افسانه آپارتايد بپردازند.
استيون سيلور در درام «باشگاه بنگ‌بنگ» همين راه را ادامه مي‌دهد. قصه فيلم از يك ماجراي واقعي گرفته شده و تلاش‌هاي 4عكاس خبري براي تهيه گزارش‌هاي تصويري در آخرين روزهاي حاكميت آپارتايد را به نمايش مي‌گذارد. بازيگران فيلم تركيبي از هنرمندان داخلي و خارجي هستند. جنيفر هادسن، بازيگر رنگين‌پوست و اسكارگرفته سينما هم به‌زودي راهي آفريقاي جنوبي مي‌شود تا نقش ويني، همسر سابق نلسون ماندلا را در فيلم تاريخي «ويني» بازي كند. دارل رودت، كليد فيلمبرداري فيلم را در ماه مي مي‌زند. انتخاب هادسن براي بازي در نقش ويني ماندلا باعث آزردگي‌خاطر و ناراحتي برخي از منتقدان و هنرمندان محلي شده است.
در كنار تلاش فيلمسازان داخلي براي تعريف قصه‌هاي دوران تبعيض نژادي، تعداد ديگري از آنان با توليد فيلم‌هايي متفاوت به‌سمت محدوده‌هاي جديد مي‌روند. گاوين هود براي اولين بار در فيلم اسكاري «توتسي» به بررسي زندگي حاشيه‌نشينان پايتخت پرداخت. «ديروز» ساخته رودت كه نامزد اسكار هم شد، درباره زندگي روستايي و بيماري ايدز در اين كشور آفريقايي بود. مارك دورنفورد مي، اپراي معروف ينيره را تبديل به فيلمي سينمايي به‌نام «كارمن كايليتشا» كرد و خرس طلايي جشنواره بين‌المللي برلين را براي آن گرفت. قصه فيلم از دوران قديم به آفريقاي جنوبي معاصر نقل‌مكان كرد. «عروسي سفيد» نامزد رسمي آفريقاي جنوبي براي رقابت‌هاي اسكار بهترين فيلم خارجي هم يك كار كمدي جاده‌اي است.
اين فيلم را جان فورنر كارگرداني كرده و نتوانست به فهرست نيمه‌نهايي اين رشته اسكار راه پيدا كند. اليور هرمانوس ستاره درحال رشد سينماي آفريقاي جنوبي درام واقع‌گراي اجتماعي «شرلي آدامز» را آماده نمايش دارد. قصه اين فيلم درباره مادري است كه سعي دارد از فرزند بيمار و عقب‌مانده خود محافظت كند. از ديگر فيلم‌هاي مهم و مطرح جديد سينماي اين كشور مي‌توان به «رسوايي» (استيو جاكوبز)، «پوست» (آنتوني فابيان) و «پايان بازي» (پته تراويس) اشاره كرد.
منتقدان سينمايي مي‌گويند آفريقاي جنوبي هم مثل آمريكا تشنه فيلم‌هايي است كه مضمون اصلي آنها در ارتباط با تقدير و اعتقاد است و به محصولاتي كه ارزش‌هاي خانوادگي را پاس مي‌دارند، اهميت زيادي مي‌دهد. بخش اعظم تماشاگران سينما در اين كشور آفريقايي مسيحي هستند و صنعت سينماي اين كشور تلاش دارد تعاليم مذهبي را در دل قصه‌هايي اجتماعي و سرگرم‌كننده به تصوير بكشد. توليد فيلم‌هاي زنده در شرايطي در دستور كار صنعت سينماي آفريقاي جنوبي قرار دارد كه قرار است اولين فيلم انيميشن كامپيوتري هم در اين كشور وارد مرحله توليد شود.
