زمانی فتواهای الازهر از مراکش تا اندونزی مورد توجه بسیاری از مسلمانان سنی مذهب بود، اما این نهاد مستقر در قاهره همزمان با افزایش فعالیتهای ائمه جماعات و روحانیون در شبکه‌های تلویزیونی و اقبال مخاطبان به آنها و همچنین کنترل بیشتر رئیس جمهور مصر به تدریج اعتبار خود را از دست داد.

از نظر تاریخی یکی از مهمترین مراکز مذهب سنی اسلام، الازهر می شود، نهادی که در اسفند ماه گذشته همزمان با انتصاب روحانی تحصیل کرده در سوربن فرانسه به عنوان شیخ الازهر، یکی از مهمترین برگهای خود را رقم زد.

احمد طیب دارای مدرک دکترای فلسفه اسلامی هم با همان مبارزه قدیمی رو به رو است: "این که چگونه نفوذ و استقلال الازهر را حفظ کند."

الازهر امروز در مقابل فشار شدید دولت مصر از فقدان اعتبار و در مقابل افزایش نفوذ روحانیون در تلویزیون و اینترنت و نبود محبوبیت رنج می برد. این امر بحرانی از مشروعیت برای الازهری به وجود آورده که زمانی نفوذ آن از مراکش تا اندونزی گسترده بود.

محمد سعید از ساکنان قاهره و مسلمانی معتقد که در تلویزیون فعال است ، گفت: در جهان اسلام، خارج از این کشور، بسیاری الازهر را مهمترین مرجع اسلامی در جهان در نظر می گرفتند.

درحالی که الازهر زمانی از نفوذ بسیاری برخوردار بود، اکنون نفوذ خود را در مقابل مشکلات مبرم داخلی از دست می دهد. در سالهای اخیر حکومت مصر به شدت به الازهر برای ضمانت اجرایی سیاستهای خود و حمایت از حسنی مبارک رئیس جمهور کشور استفاده کرده است. اکنون، درحالی که این رهبر 81 ساله در روزهایی که قدرتش رنگ می بازد به دنبال تقویت انتقال قدرت سیاسی است، فرآیندی که حمایت الازهر در آن بسیار حیاتی به نشر می رسد.

استقلال الازهر به خطر افتاده است

براساس دستور العمل ناسیونالیست عربها، جمال عبدالناصر رئیس جمهور سابق مصر، دولت کنترل بودجه الازهر را در اختیار گرفت. از آن زمان پستهای کلیدی الازهر با عزل و نصب رئیس جمهوری فعال می شود و الازهر از آن زمان تا کنون تسلیم فشارهای حکومت شده تا حمایت دینی برای سیاستهای دولتی فراهم کند.

ناصر در سال 1956، بدنبال توجیه دینی برای جنگ علیه بریتانیا، فرانسه و رژیم صهیونیستی بود. در سال 1977 الازهر از پیمان صلح انور سادات با رژیم صهیونیستی حمایت کرد و امسال شیخ اعظم الازهر از طرحهای مبارک برای ساخت دیوار در مرز غزه حمایت کرد.

عمر حمزوی از مرکز خاورمیانه در بیروت لبنان در این رابطه گفت: مسلم است که الازهر پیش از دهه 1950 نیز فتواهایی صادر کرده بود که به پادشاه یا دیگر مقامات دولتی ارتباطی نداشتند اما الازهر امروز بسیار سیاست‌زده و وابسته به دولت است.

در سال 2003، نیکولاسارکوزی که در آن زمان وزیر کشور فرانسه بود به رقم وجود شورای اسلام در فرانسه از یکی از قضات الازهر خواست به دختران مسلمان اجازه دهند در مدارس دولتی فرانسه حجاب نداشته باشند. شیخ الازهر نیز این فتوا را آمده کرد و گفت درحالی که حجاب وظیفه اسلامی است، زنان مسلمان فرانسه باید به قوانین فرانسه احترام بگذارند. این فتوا انتقادهای بسیاری را در خود مصر به دنبال داشت چرا که براساس آن اصول اسلامی برای راضی کردن دولت فرانسه و همچنین دولت مصر به خطر افتاده بود.

براساس اظهارات عبدالمعین عبدالفتوح عضو ارشد اخوان المسلمین، اپوزیسیون اصلی مصر، ارتباطات دولتی به اعتبار الازهر لطمه وارد کرده است. هرگونه فتوایی که الازهر صادر می کند اگر از نظر دینی هم درست باشد، مردم می گویند که این فتوای دولتی است.

کمرنگ شدن نفوذ الازهر و جاری شدن نظریه‌های اسلامی دقیقتر

فتوح افزود: محبوبیت رو به کاهش الازهر فضای خالی ایجاد کرده که این فضا برای تفاسیر دقیقتری از اسلام باز شده است.

در حقیقت رشد حضور روحانیون در شبکه های تلویزیونی به نفوذ الازهر ضربه زده و زمینه رشد فرقه هایی چون سلفی را به عنوان فرقه اسامه بن لادن فراهم کرده است.

در پاکستان نیز مسلمانان سنی مذهب به نحو درحال افزایشی رو به ائمه جماعات تلویزیونی چون ذکیر نیک روحانی مسلمان هندی که در منطقه طرفداران بسیاری دارد گرایش می یابند. اما الازهر نسبت به این فعالیتها هنوز هم از جایگاه بالاتری برخوردار است.

همانطور که حمزوی در این رابطه می گوید: وعاظ رسانه ای الازهر را بر حسب نگاه مصریها به موضوعات روزمره خود از منظر دینی تحت تأثیر قرار داده اند، اما به طور کلی در موضوعات استراتژیک تر الازهر هنوز هم جایگاه برتر خود را حفظ کرده است.

حتی در دوران اوج، نفوذ الازهر در میان تمام مسلمانان سنی وجود نداشت.

در بنگلادش در میان مردانی که مقابل یک مسجد مورد مصاحبه قرار گرفتند تنها چند نفر الازهر را می شناختند .

ظهیر رحمان مسلمانی با شغل آزاد در منطقه شبه قاره هند گفت: مردم استطاعت رفتن به مصر یا عربستان را ندارند و هنگامی که با مشکل درست و نادرست رو به رو می شوند به والدین خود و آنچه در مسجد یادگرفتم مراجع می کنند.

در مسجد فیصل اسلام آباد پاکستان در جنوب آسیا نمازگزاران اظهار می دارند که برای الازهر احترام قائل هستند اما درباره آن مطلب زیادی نمی دانند. اطلاعات برخی در حدی است که اظهار می دارند الازهر یک دانشگاه معتبر است اما ما مردم عادی تنها تلاش می کنیم که از اموری که نهی شده دور بمانیم و راه راست را در پیش گیریم.