از علي نصيري پرتوريا - سرنوشت پايگاه نظامي آمريکا موسوم به "افريکام - Africom" که از سال 2002 به منظور مبارزه با تررويسم در اين قاره شکل گرفته، فراز و فرودهايي داشته است که از جمله آنها مي توان به مخالفت برخي کشورهاي آفريقايي از جمله آفريقاي جنوبي با تاسيس اين مرکز در کشورشان ياد کرد.

کشورهاي آفريقايي تاکنون هر يک با توجه به نوع آسيب پذيري در برابر تحولات داخلي آفريقا و يا در برابر آمريکا و ديگر کشورهاي استعماري موضع گيري خاص خود را در خصوص تاسيس و يا ادامه کار آفريکام در آفريقا داشته اند.
برخي از اين کشورها معتقدند که تأسيس اين مرکز فرصتي براي توجه بيشتر و موثرتر آمريکا به قاره آفريقا است، اما گروهي ديگر همچون آفريقاي جنوبي نگران اتخاذ سياستي نظامي گرايانه از سوي آمريکا نسبت به کشورهاي آفريقايي هستند.
هر چند آمريکا در سال هاي اخير روابط خود را با تعداد رو به افزايشي از کشورهاي آفريقايي بهبود بخشيده است، اما اغلب دولت هاي آفريقايي در اين باره نظرات محتاطانه اي ارائه کرده اند، چرا که نمي خواهند اقدامي کنند که دال بر نزديکي بيش از اندازه آن ها به آمريکا تلقي شود.
شايد به همين دليل هست که هنوز هيچ کشور آفريقايي بطور کامل ميزباني مقر فرماندهي جديد آفريکام را در کشورش نپذيرفته است و درحال حاضر مرکز فرماندهي آفريکام در يک نقطه مرزي در اشتوتگارت آلمان قرار دارد.
پيشتر مرکز فرماندهي نيروهاي آمريکا در خاورميانه و آسياي مرکزي "سنتکام -Centcom" و مرکز فرماندهي منطقه اقيانوس آرام "پاکام - Pacom" به طور مشترک مسووليت قاره آفريقا را برعهده داشتند.
وزارت دفاع آمريکا (پنتاگون)، در اين رابطه اعلام کرده بود که مرکز فرماندهي آفريکام به آمريکا اجازه مي دهد که سياستي موثرتر را در آفريقا دنبال کند.
اين اقدام آمريکا که وزارت امور خارجه و وزارت دفاع آمريکا آنرا پيگيري مي کنند، تغيير مهمي در ترکيب نيروهاي نظامي آمريکا به حساب مي آيد و نشان دهنده افزايش منافع آمريکا در قاره آفريقا است که مي توان آنها را در سه موضوع نفت، تروريسم و بي ثباتي در منطقه دانست.
طبق تعريف قبلي پنتاگون، نيروهاي "آفريکام" سراسر قاره آفريقا به غير از مصر را زير نظر خواهند داشت، چراکه مصر زير نظر فرماندهي نيروهاي مرکزي امريکا در خاورميانه، شاخ افريقا و آسياي مرکزي قرار دارد.
آفريکام در حال حاضر حدود يک هزار و 300 نيرو دارد که وظيفه آنها هماهنگي و پيشبرد منافع نظامي و امنيتي امريکا در آفريقا است و البته سالانه بر تعداد آنها افزوده نيز مي شود.
امريکا اکنون فقط در کشور آفريقايي "جيبوتي" نيروهاي دايمي مستقر کرده که تعداد آنها حدود يک هزار و 800 تفنگدار دريايي اعلام شده است و البته جيبوتي نيز يک منطقه دريايي است که يک چهارم توليد جهاني نفت از آن عبور مي کند.
بودجه سالانه اين نيروها از بدو تاسيس 266 ميليون دلار بود که در چند سال گذشته با تصويب کنگره آمريکا مبلغ کلاني نيز به آن اضافه شد.
بنابر گزارش هاي دريافتي از منابع خبري هم اکنون حدود يک هزار و 300 نفر که بيشتر آنها غير نظامي هستند در پايگاه مرکزي آفريکام (اشتوتگارت) فعاليت دارند و به رصد فعاليت هاي آفريقايي ها در قاره شان مي پردازند و همين امر موجب اعتراض برخي کشورهاي آفريقايي به ايجاد جو نظاميگري بين المللي در اين قاره شده است.
در اين ميان اعتراض کشور آفريقاي جنوبي براي اجرايي شدن اين طرح و نقش اين کشور در ميان همه اين 54 کشور آفريقايي براي آمريکا بسيار حائز اهميت است.
بسياري از کشورهاي آفريقايي سياستي منتقدانه را در برابر سياست هاي خشن "جورج بوش" در آفريقا طي هشت سال دوران زمامداري وي اتخاذ کرده بودند و به همين منظور برخي رهبران آفريقايي به اکراه پيشنهاد آن دولت را براي تقويت موقعيت افريکام در کشورشان پذيرفتند و يا حتي رهبراني چون "تابو امبکي" رييس جمهوري اسبق آفريقاي جنوبي نيز آن پيشنهاد را رد کردند.
ماهيت آفريکام در دوره امبکي حتي از سوي برخي کشورهاي عضو اتحاديه آفريقا نيز مورد تشکيک و ترديد قرار گرفته بود و چندي از تاسيس اين مرکز نظامي آمريکا در آفريقا نگذشته بود که خود آفريقاي جنوبي به عنوان کشور پيشرو در سياست هاي آفريقايي و عضو جامعه توسعه اقتصادي جنوب آفريقا (سادک) با اعلام اينکه سياست و کمک رساني آمريکا نوعي نظاميگري آن کشور محسوب مي شود، به عنوان مخالف عمليات هاي نظامي آمريکا در اين قاره قد علم کرد.
اما همه آن مخالفت ها به دوره زمامداري بوش در آن کشور برمي گشت، در حالي که با کنار رفتن بوش از راس قدرت هم برگ هاي بازي آن کشور در منطقه به گونه اي ديگر تنظيم شد و هم نگاه آفريقايي ها به "باراک اوباما" ريس جمهوري جديد آن کشور که آفريقايي تبار است،
تغيير کرد.
به نظر مي رسد که بسياري از آفريقايي ها در يک حرکت احساسي از زمان مبارزات انتخاباتي
رياست جمهوري آمريکا که به انتخاب اوباما منجر شد، يک نوع همزاد پنداري با وي در خود احساس کردند که همين مهم مي تواند يکي از عوامل نفوذ معنوي آمريکا در آفريقا در دور جديد سياست خارجي آن کشور باشد، نکته اي که ديگر کشورهاي رقيب آمريکا در منطقه نبايد از آن غافل بمانند.
تغييرات در ترکيب تيم سياستمداران و قدرتمندان آمريکا تبعات مثبتي براي سياست خارجي آن به ويژه در آفريقا داشته است و به تبع آن شاهديم که ترکيب ساختار قدرت در کشورهاي آفريقايي نيز به تدريج تغيير مي کند.
برگزاري انتخابات هاي ديگر در اين قاره و يا کودتاهايي که به نوعي چالش با قدرت هاي قديمي تر منطقه مثل فرانسه و يا پرتغال در کشورهايي چون ماداگاسکار و يا گينه بيسائو است، موارد ديگري از چرخش و گرايش مردمي و مسوولان به نظم سابق در نوع زمامداري ها در قاره آفريقا است.
از جمله اينکه، تغييرات هفته گذشته در سياست داخلي آفريقاي جنوبي، يعني کنار رفتن امبکي و روي کارآمدن رقيب سياسي او "ياکوب زوما" نيز نوع نگاه دو کشور آمريکا و آفريقاي جنوبي به يکديگر و حتي نگاه کشورهاي آفريقايي به آمريکا را تحت الشعاع خود قرار داده و مي دهد.
در هرحال تاثير ظاهري تغييرات در ساختار قدرت آمريکا در سياست خارجي آن کشور بر همگان مشهود است و ناگفته هم نماند ديپلماسي آن کشور نيز از اين تغيير رويکرد جهاني به ظاهر قضيه در آمريکا نهايت بهره برداري را مي کند.
مثلا از آنجايي که همه آفريقايي ها انتخاب اوباماي رنگين پوست آفريقايي تبار را به فال نيک گرفتند، دولت اوباما نيز در اين خصوص اعلام کرده است حالا که با روي کار آمدن وي، تصوير خشن دولت بوش و سياست خارجي وي از ذهن آفريقايي ها پاک شده است، آفريقايي ها نيز بايد بطور کلي رفتار خود با آمريکا را عوض کنند.
"مري ييتس" معاون مدير امور غيرنظامي - نظامي آفريکام که امور مربوط به برنامه هاي راهبردي ضد تروريسم و ضد مواد مخدر آمريکا را پيگيري مي کند، هفته گذشته در يک جلسه توجيهي براي خبرنگاران خارجي در کشورش در خصوص احيا و بازسازي آفريکام گفته بود که اين ترديدها مربوط به دوره هاي قبل بود و کشورهاي آفريقايي بايد در اين نوع نگاه خود به آمريکا تجديد نظر کنند.
وي حتي با يک ظاهر سازي و يا ظاهر فريبي استراتژي قبلي آمريکا در آفريقا را ناکارآمد دانست و گفت: شور و مشورت آمريکا در آفريقا همواره نقش اساسي در مناسبات سياسي آن کشور با کشورهاي آفريقايي داشته و لذا گفت وگو هايي که آمريکا با کشورهاي آفريقايي راه انداخته است، مي تواند بسياري از ترديدهاي قبلي در باره رابطه کشورهاي آفريقايي با آمريکا را برطرف کند.
ييتس در اين رابطه گفته بود: آمريکا هنوز بايد ثابت کند که سازماندهي مجدد سياست خارجي آمريکا بر مبناي ارزش گذاري شريکان آفريقايي اين کشور در قاره آفريقا است، چرا که آمريکا به اين کشورها نه به عنوان لقمه چرب، بلکه به عنوان شرکاي آفريقايي خود در سياست خارجي نگاه مي کند و به ويژه آن دسته از کشورهايي آفريقايي که مسووليت دفاع از دمکراسي هاي چند حزبي را در کشورشان پذيرفته و براي رسيدن قاره آفريقا به رشد و توسعه پايدار اقتصادي تلاش مي کنند، بهتر مي توانند شريک سياسي آمريکا به حساب آيند.
اظهارات ييتس بي منظور نبود، چرا برگزاري انتخابات در آفريقاي جنوبي که به نوعي از نوع دمکراتيک آن در قاره آفريقا به حساب مي آيد و نفوذ سياسي اين کشور که يکي از عمده ترين محرک هاي سياسي در ميان کشورهاي آفريقايي است براي دولت هاي قبلي و دولت فعلي آمريکا نيز بسيار داراي اهميت بوده و هست.
اوباما هم در سخن و هم در عمل سعي مي کند در راستاي سياست هاي کلان و بلندمدت کشورش از نفوذ آفريقاي جنوبي در قاره آفريقا براي جلب حمايت ديگر کشورهاي آفريقايي براي تکميل ماموريت اين مرکز فرماندهي آمريکا در آفريقا سود ببرد.
آمريکا پيش از اين از حمايت هاي ديگر کشورهاي تقريبا صاحب نفوذ آفريقايي نظير مصر، کنيا، الجزاير و سنگال بهره لازم را برده بود، چرا که دولت بوش آن زمان قصد داشت مطامع راهبردي خود را در درجه نخست با اجراي عمليات نظامي از طريق آفريکام در شمال اين قاره به کرسي بنشاند، از اينرو مدعي بود که اين مرکز مي تواند پايگاه و سکويي براي اجرايي کردن طرح هاي اجتماعي، اقتصادي و کمک رساني آمريکا به قاره آفريقا باشد.
"محمد بجاوي" وزير امور خارجه الجزاير چهارم تيرماه گذشته در واشنگتن اعلام کرد که کشورش نه تنها مشکلي با برپايي پايگاه نظامي آمريکا در آفريقا ندارد، بلکه از آن استقبال نيز مي کند.
خانم "جنيدي فريزر" مديرکل وزات امور خارجه آمريکا در امور آفريقا نيز 26 فروردين 86 پس از ديدار با "احمد ابوالغيط" وزير امور خارجه مصر در کنفرانسي مطبوعاتي در قاهره، هدف از طرح احداث پايگاه نظامي افريکام در قاره آفريقا را هماهنگي بيشتر نيروهاي آمريکايي دراين قاره عنوان کرد و در اين باره گفته بود که مصر نيز در راستاي همکاري با فرماندهي مرکزي نيروهاي آمريکا در خاورميانه عمل خواهد کرد.
در هر حال آمريکا گرچه به سختي ولي توانسته بود توجه برخي از اين کشورهاي مهم آفريقايي را به خود جلب کند اما مهمترين آنها آفريقاي جنوبي بود که کنار آمدن با آن به ويژه به دليل نفوذ سنتي چين در اين کشور کمي مشکل بود.
آفريقاي جنوبي به دليل موقعيت راهبردي اش توانست توجه آمريکا را به خود جلب کند، چون دولت پرتوريا زماني در دوران جنگ سرد، پايگاه هاي خود را به روي نيروهاي مسلح آمريکا گشود و به اين ترتيب واشنگتن مي توانست اقيانوس هند را از آفريقا تا پايگاه دريايي "ديه گو گارسيا" کنترل کند.
به علاوه اينکه منطقه جنوب آفريقا، براي مبارزه با جنبش هاي آزادي بخش آفريقا که مظنون به وابستگي به مسکو بودند منطقه اي مهم به شمار مي آمد به همين منظور در سال 2001 بود که "کامرون هيوم" سفير وقت آمريکا در پرتوريا تاکيد مي کرد که آفريقاي جنوبي و آمريکا دلبستگي مشترکي نسبت به دموکراسي، اقتصاد بازار و جست وجوي آينده اي بهتر براي همگان دارند.
از اينرو، "رايان هنري" معاون وزير دفاع آمريکا نيز در 29 فرودين سال گذشته در راستاي سفر به شش کشور آفريقايي با سفري به پرتوريا با مقام هاي رسمي اين کشور ديدار و آنان را در جريان طرح آمريکا براي ايجاد مرکز فرماندهي نظامي اين کشور در قاره آفريقا قرار داد.
هنري در آن ديدارها سعي کرد به رهبران آفريقاي جنوبي اطمينان دهد که واشنگتن نيت بدي را در ايجاد اين مرکز فرماندهي دنبال نمي کند و منافع تاسيس اين مرکز مي تواند نصيب آفريقاي جنوبي نيز بشود.
به گزارش آن روز خبرگزاري ساپاي آفريقاي جنوبي، هنري در گفت وگو با تعدادي از خبرنگاران آفريقاي جنوبي که در پشت درهاي بسته انجام شد، مدعي شده بود که آمريکا اهداف جنگ طلبانه را در آفريقا دنبال نمي کند، بلکه مايل است به تقويت ظرفيت ها و توانايي ارتش هاي آفريقايي کمک کند.
معاون وزير دفاع آمريکا در همين ديدارها، ضمن اعتراف به اينکه "طرح واشنگتن سبب نگراني برخي از رهبران کشورهاي آفريقايي شده است"، گفته بود، به اعتقاد وي، اين نگراني ها از "تصورات غلط" آنان در باره نيات واشنگتن سرچشمه مي گيرد.
وي همچنين گفته بود: افريکام به عنوان "دستاورد کامل مبارزه با تروريسم"، تاکنون پيشنهادهاي متعددي را به کشورهاي مختلف آفريقايي ارايه داده، چرا که آمريکا معتقد است امروزه آفريقا به دليل مبارزه با تروريسم از اهميت راهبردي خاصي براي آمريکا برخوردار است و آفريقاي جنوبي نيز اهميتي به مراتب بيشتر.
وي در اين باره بدون اشاره به آفريقاي جنوبي گفته بود: کشورهايي آفريقايي که رهبرانشان توانستند صلح و امنيت را به منطقه بياورند، معمولا کشورهايي هستند که بيش از ديگر کشورها در مسير گيرنده هاي رادار ارتباطي با آمريکا هستند و لذا آمريکا نيز سعي خواهد کرد رهبران اين کشورها را از الطاف خود بي نصيب نگذارد.
از اينرو امريکا پس از آنکه با کشورهاي مختلف آفريقايي بطور جداگانه در اين خصوص مذاکره کرده، به اين نتيجه رسيده است که اين کشورها براحتي قادرند از نيروهاي توانمند نظامي خود براي تقويت نهادهاي امنيتي آمريکا در قاره آفريقا نظير افريکام نهايت بهره را ببرند.
اما در خصوص آفريقاي جنوبي نيز بايد گفت، آمريکا با اين کشور در هر دوره بازي هاي خاص همان دوره را ارايه کرده است. به طور مثال آمريکا که در قاره سياه سعي مي کند به بهانه هاي گوناگون با تمام کشورهاي آن شريک شود، پيش از اين ادعا کرده بود که ارتش آفريقاي جنوبي قادر به انجام عمليات گسترده نيست چون 75 درصد افرادش مبتلا به ويروس ايدز هستند.
آمريکا براي جلب توجه آفريقاي جنوبي اعلام کرده بود که پروتوريا براي تقويت اين عناصر فرسوده به پشتيباني سنگين واشنگتن نياز خواهد داشت.
به اين ترتيب بود که آفريقاي جنوبي به تدريج خود را براي پيوستن به برنامه هاي آمريکا در اين قاره آماده کرد.
ناگفته نماند و جاي تعجب اينکه همه سربازان آفريقاي جنوبي نبايد بيمار باشند، چون هزاران نفر از آنان در ماموريت هاي صلحباني در کشورهاي آفريقايي در حال انجام وظيفه هستند و حتي همان زمان که آمريکا اين ادعا را مي کرد، هزاران نفر از اين نيروهاي آفريقاي جنوبي در عراق به عنوان "ذخيره هاي غيرنظامي" به استخدام شرکت هاي خصوصي (غالبا آمريکايي) در آن کشور در آمده بودند.
گرچه تعدادي از رهبران آفريقايى هنوز نگران اين هستند که موج جريان ورود سلاح به اين قاره بر جريان کمک‌هاى مدنى پيشى گيرد، اما مشکل اصلى قبلي ايالات متحده که رشد تعداد مخالفان اجراي طرح افريکام در آفريقا در ميان سران کشورها و مردم اين قاره بود، به تدريج با روي کار آمدن اوباما و نيز جابجايي مهره ها در اين قاره کم مي شود.
امروزه يکي از مهره هاي اصلي و شايد شاه کليد تغيير رويکرد کشورهاي آفريقايي به آمريکا و سياست هاي خارجي آن در آفريقا جلب توجه آفريقاي جنوبي است که آمريکا با تغييرات بوجود آمده در ترکيب قدرت اين کشور بسيار اميدوار است بتواند خواسته هاي خود را از طريق اين کشور در منطقه به کرسي بنشاند.