ماده‌اي معدني به نام "کولتان" در صنايع الکترونيک کاربرد ويژه‌اي دارد. بدون اين ترکيب هيچ‌يک از حدود 4 ميليارد تلفن همراه موجود در جهان کار نمي‌کنند. ترکيب معدني کولتان حاوي فلزهاي "تانتاليوم" و "نيوبيوم" است. از تانتاليوم به‌ويژه در افزايش سختي آلياژهاي مورد استفاده در ساختمان موشک‌ها، رآکتورهاي هسته‌اي و تيغه‌هاي محور توربين‌ها استفاده مي‌شود.

بازار اين فلز اما در ساخت خازن‌هاي الکترونيکي بسيار داغ است. خازن‌هاي تانتاليومي بسيار کوچک، کاربردي و در برابر گرما مقاوم هستند و به همين دلايل در ساخت تلفن‌هاي همراه، کنسول‌هاي بازي، دستگاه‌هاي پخش Mp3 و رايانه‌ها کاربرد گسترده‌اي دارند. گام اول در توليد اين خازن‌ها در ارتفاعات شرق کنگو برداشته مي‌شود؛ جايي که کولتان از معادن استخراج مي‌شود.

البته جمهوري دموكراتيك کنگو تنها دارنده کولتان در جهان نيست. بزرگترين تأمين‌کننده‌ تانتاليوم، معدني در استراليا بود که در پايان سال 2008 به دليل پايين‌بودن بهاي محصولِ رقيبان آفريقايي ورشکست شد. از اين معدن 30 درصد تانتاليوم مورد نياز جهان تأمين مي‌شد. در کانادا و موزامبيک نيز معادن مهمي به همين سرنوشت دچار شده‌اند. بدين ترتيب در حال حاضر بيش از نيمي از تانتاليوم دنيا را كشورهاي آفريقاي مرکزي تأمين مي‌کنند که کنگو با توليد بيش از 50 درصد اين عنصر درصدر قرار دارد.

کنگو در کنار منابع سرشار کولتان، ذخاير بزرگ طلا، الماس، چوب‌هاي باارزش، قلع، کبالت و وولفرام نيز دارد که البته در غياب دولتي منسجم، منافع اين ثروت‌هاي ملي همواره عايد استثمارگران شده است. در ابتدا اروپاييان، اعراب و اقوام ديگري از آفريقا بودند که در قالب برده‌داران، کارگران روزمزد و زنان و کودکان را به بيگاري مي‌کشيدند. بعد هم نوبت به بلژيک رسيد و در نهايت هم ژنرال موبوتو، دست‌نشانده‌اي باقي‌مانده از دوران جنگ سرد، سر کار آمد.

تقسيم ناعادلانه

ده سال پيش اهالي کنگو متوجه شدند که با يک بيل و چند کيسه و کمي کار بدني مي‌توان پول را از زمين خارج کرد. گفته مي‌شود که برخي از کارگران معدن در آن زمان، تا 2 هزار دلار در ماه درآمد داشتند. اين مبلغ براي کشوري که متوسط درآمد ساليانه‌ شهروندانش 80 دلار باشد، ثروت هنگفتي است. البته اينکه در کنگو ذخاير کولتان وجود دارد، موضوع جديدي نيست، اما رشد روزافزون استفاده از رايانه و تلفن همراه، توجه به اين ترکيب گرانبها را بيشتر جلب کرد و تجارت به صورت سازمان‌يافته به دست گروه‌هاي مافيايي و شبه‌نظامي افتاد.

براساس آمار سازمان ملل، گروه‌هاي مسلحي که مسئول بسياري از جرايم، تجاوزها و جنايات عليه بشريت هستند، سالانه بين چندصدهزار تا ميليون‌ها دلار از تجارت تانتاليوم درآمد کسب مي‌کنند. به گزارش نهاد بين‌المللي "Global Witness" اين گروه‌هاي مسلح تنها از محل باج گيري و حق دلالي، دستکم 220 هزار دلار در ماه درآمد دارند. سهم کارگران نيز فقر و گرسنگي است. آمار تجاوز به کودکان و زنان در هيچ نقطه‌اي از جهان بالاتر از کنگو نيست. مدافعان حقوق بشر از 100 هزار قرباني سخن مي‌گويند. اين منطقه در تعداد قتل غيرنظاميان در 14 سال گذشته نيز پيشتاز بوده است. برخي از آمار از 5 ميليون قرباني حکايت دارند.

کار در معادن شرق کنگو بسيار دشوار و خطرناک است. بر اساس گزارشي که نهادهاي بين‌الملي از جمله "Global Witness" تهيه کرده‌اند، کارگران دستمزد بخور و نمير دريافت مي‌کنند، کودکان به کار گرفته مي‌شوند و دختران براي فرار از گرسنگي به فحشا روي مي آورند. کيسه‌هاي سنگين 50 کيلوييِ پر از مواد معدني را کارگران بايد 45 کيلومتر در ميان بوته‌ها و درختان حمل کنند. يک شاهد عيني مي‌گويد که در کنار مسير، قبرهايي را ديده که در آنها اجساد کارگران درراه‌مانده آرميده اند.

مشتري بزرگ "کولتان خوني"

چين بزرگترين خريدار کولتان کنگو است. اين کشور تنها در فاصله‌ سال‌هاي 2006 تا 2009 ميلادي 45 هزار تن کولتان از چند کشور آفريقايي به ارزش 324 ميليون دلار خريداري کرده است. بخش بزرگ کولتان چين از رواندا وارد شده است؛ کشوري کوچک در همسايگي کنگو که خود ذخاير چنداني ندارد و سال‌هاست که از سوي سازمان ملل به‌عنوان استثمارگر مردم کنگو شناخته مي‌شود.

البته واردات چين تنها براي محصولات اين کشور مصرف نمي‌شوند. کارخانه‌ اَپِلِ آمريکا، به‌عنوان مثال، بر روي محصولات شيک و پرطرفدار خود با خط ريز عبارت "طراحي‌شده توسط اپل در کاليفرنيا و مونتاژ شده در چين" را چاپ مي‌کند. محصولات اپل در چين، توسط شرکت تايواني "Foxcom" توليد مي‌شوند؛ شرکتي که قطعات مورد نياز نوکيا، دِل، موتورلا، پالم و هيولت-پاکارد (hp) را نيز مي‌سازد.

چه تضميني وجود دارد که پول اين شرکت‌ها به کيسه‌ استثمارگران ريخته نشود؟ نماينده اَپِل در پاسخ به اين پرسش مي‌گويد که اين شرکت "متأسفانه" کنترلي بر روي مواد اوليه تک‌تک قطعات و منشأ آنها اعمال نمي‌کند. نماينده‌ نوکيا در مقابل مي‌گويد که اين شرکت از قطعه‌سازان خود تضمين کتبي گرفته که از تانتاليوم مناطق درگير جنگ استفاده نکنند.

راه درست کدام است؟

سر ديگر زنجيره‌ استثمارگر تا اروپا هم کشيده شده است. در آلمان مدتي پيش دو تن دستگير شدند که متهم به هدايت ناآرامي‌ها در کنگو از راه دور هستند. "Global Witness" خواستار اقدامي عاجل شده تا ارتباط بين "معدن‌هاي نظامي" و تجارت جهاني قطع شود.

کشمکش‌ها بر سر اين موضوع به جايي رسيده که سخن از تشکيل نهادي ناظر در آلمان به ميان آمده است. نهادي که "خونين نبودن" کولتان را تأييد کرده و تضمين کند که معدنچيانِ محلِ استخراجِ اين فلز از حداقل استانداردهاي کار و استراحت برخوردارند. از سوي ديگر، گوش بسياري از دلالان به محدوديت‌هاي اتحاديه اروپا و سازمان ملل بدهکار نيست. آنها تحريم‌هاي تسليحاتي شبه‌نظاميان اين مناطق را نيز نقض مي‌کنند.
به گفته‌ يکي از دست‌اندرکاران صادرات مواد خام در کنگو که طرفدار معامله با کارخانه‌هاي چيني است، اگر اروپاييان به محدوديت‌ها ادامه دهند، دلالان به فکر مشتريان ديگري خواهند بود.

---