اسلام تایمز- شاخ آفريقا با توجه به موقعيت راهبردي در قاره سياه پس از جنگ جهاني دوم و به خصوص دوران جنگ سرد، توجه خاص استكبار جهاني را به سوي خود جلب كرد و آمريكا و شوروي به عنوان ابرقدرت هاي زورگو تلاش كردند، موقعيت خود را در آن تثبيت كنند.

روزنامه کیهان
حمید نیکو
دراين مقاله كه بخش نخست آن در ابتداي ماه جاري به چاپ رسيد به روند نفوذ آمريكا و شوروي سابق در شاخ آفريقا اشاره شد. اما در بخش آخر نويسنده مقاله با استناد به اسناد و نوع ديپلماسي آمريكا به عنوان قدرت بدون منازع در شاخ آفريقا، حضور اين ابرقدرت را در آن با استفاده از قدرت نرم به جاي زور و لشكركشي مورد تجزيه و تحليل قرار داده و نتيجه گيري كرده است كه با توجه به آگاهي مردم آفريقا و روحيه ضداستعماري آنها، در آينده خيزش بزرگي عليه آمريكا در شاخ آفريقا به وقوع خواهد پيوست.

نخست، اين پروژه شرط احراز شرايط براي كشورها را حاكميت عادلانه، تشويق آزادي اقتصادي و سرمايه گذاري بر مردم مي دانست و علاوه بر آنها بايد در مبارزه با فساد امتياز متوسط به بالا را كسب كنند.

مؤلفه هايي مانند حفاظت از آزادي هاي مدني، حكومت داري مؤثر و مطلوب، سرمايه گذاري بر آموزش ابتدايي، همكاري با سازمان هايي مانند سازمان تجارت جهاني، خانه آزادي و يونسكو نيز در اين راستا تأثيرگذار بودند. پروژه چالش هزاره ابزاري مهم و موثر براي قدرت نرم آمريكا به شمار مي رود. به طوري كه «جوزف ناي» صاحبنظر آمريكايي در مسائل افريقا معتقد است: موفقيت در اجراي اين برنامه ها به سرمايه گذاري چشم گير در قدرت نرم آمريكا منجر خواهد شد.

به اعتقاد او با توجه به شرايط احراز شايستگي، مطابق معيارهاي پروژه چالش هزاره، افريقايي ها خواهند فهميد كه حكومت داري مطلوب، دموكراسي سازي و حقوق بشر بسيار اهميت دارند؟!
- همچنين در ششم فوريه 2007 جرج بوش، رئيس جمهور پيشين و رابرت گيتس، وزير دفاع آمريكا تشكيل آفريكوم (فرماندهي نظامي آمريكا در آفريقا) را اعلام كردند. به علاوه، به دليل اينكه آفريكوم (در عين داشتن مسئوليت و نقش يك نيروي نظامي سنتي و رهبري عمليات هاي نظامي) عملا نقش موثري را در اعمال قدرت نرم و امور غيرنظامي از جمله با به كارگيري مديران و كارمندان وزارت خارجه آمريكا و آژانس توسعه بين المللي آمريكا (به عنوان بازوهاي اعمال قدرت نرم) به عهده داشت آن را مي توان آميزه اي از قدرت سخت و نرم آمريكا تلقي كرد.

هر چند دولت آمريكا نقش آفريكوم را «مديريت روابط نظامي ارتش آمريكا» و نيروهاي نظامي آفريقا و همكاري و ارائه مشاوره نظامي (نه مداخله و حضور نظامي) مي داند، اما به منظور ارائه چهره اي مطلوب تر از اين فرماندهي نظامي، بخشي از مسئوليت هاي اعمال قدرت نرم دولت آمريكا (ديپلماسي و كمك هاي بشردوستانه) نيز به آفريكوم سپرده شده است.

به طوري كه حتي كاترين المكويست (دستيار مدير آژانس توسعه بين المللي آمريكا در آفريقا در مركز فرماندهي آفريكوم در اشتوتگارت آلمان) در تشريح اهميت و نقش آفريني آفريكوم در مديريت كمك هاي آژانس توسعه بين المللي آمريكا مي گويد: آفريكوم در ارتقا صلح، ثبات و توسعه در آفريقا نقش مهمي ايفا مي كند و هيچ جا مانند آفريقا بين امنيت و توسعه چنين رابطه تنگاتنگي وجود ندارد.

اما در واقع شكل گيري آفريكوم ناشي از اين واقعيت بود كه آفريقا براي منافع ملي آمريكا اهميت فراواني دارد و علاوه بر عوامل مثلاً بشردوستانه كه آفريقا را در صدر اولويت ها براي آمريكا قرار مي دهد، سه عامل نفت، تروريسم و مناطق ناامن و نفوذ فزاينده چين نيز تاثيرگذارند.

همچنين اين فرماندهي نوع جديدي از مديريت نظامي و امنيتي به همراه كمك هاي بشردوستانه را ارائه مي دهد. آفريكوم با بهره گيري از ظرفيت هاي وزارت خارجه و آژانس توسعه بين المللي آمريكا در پي ارتقا روابط امنيتي گسترده اي ميان آمريكا و آفريقا، ايجاد فرصت هاي جديدي به منظور ارتقا روابط نظامي دو جانبه و تقويت ظرفيت سازمان هاي منطقه اي و فرومنطقه اي آفريقاست.

هرچند به باور جوزف ناي، ارتش مي تواند گاهي با تبادل گسترده افسران، آموزش مشترك و برنامه هاي كمك رساني با ساير كشورها در زمان صلح، در توليد قدرت نرم نقش مهمي ايفا مي كند، اما وزارت دفاع آمريكا و آفريكوم تاكنون نتوانسته اند در توليد قدرت نرم موفق باشند. زيرا به هر حال ماهيت نظامي آنها ترديدهايي را در مورد انگيزه هاي واقعي دولت آمريكا به وجود مي آورد. اين در حالي است كه دولت آمريكا، آفريكوم را براي رهبران و ملت هاي آفريقايي به عنوان عامل توسعه، بهداشت، آموزش، دموكراسي و رشد اقتصادي معرفي كرده است و بر نقش نظامي آن تأكيد نمي كند اما پيش از آنكه در مورد وظايف آفريكوم در آفريقا به حد كافي شفاف سازي كند، به دنبال يافتن كشوري براي ميزباني اين فرماندهي بود. به طوري كه تعداد بسيار اندكي از ملت ها يا دولت هاي آفريقايي
پيش از شكل گيري آفريكوم از ماهيت واقعي آن مطلع بودند و از نيات و اهداف واشنگتن در قاره سياه اطلاع داشتند.

بنابراين با بررسي چهاربرنامه اجرايي آمريكا در آفريقا كه در بالا در مورد آنها بحث شد، مي توان اين پرسش را مطرح ساخت كه آيا آمريكا در توسعه قدرت نرم خود موفق عمل كرده است. اين چهاربرنامه نشان داد، كه دولت آمريكا نحوه به كارگيري منابع قدرت نرم را تا حدي آموخته است و از ارزش هايي كه بايد به نمايش بگذارد، آگاهي دارد.

چرا كه برنامه هايي مانند كمك به مبارزه با بيماري ايدز، توسعه و تدوين برنامه هاي كمك رساني در سراسر جهان به خوبي مورد استقبال جهانيان قرار مي گيرد، اما اقدام دولت آمريكا در نظامي كردن اين كمك ها به بعد قدرت نرم آن آسيب مي زد. به همين دليل سياست دولت آمريكا در ارائه اين كمك ها نيز مبتني بر توجيه و مشروعيت بخشي به عمليات ها و حضور نظامي راهبردي در دراز مدت است.
پس از روي كارآمدن باراك اوباما نيز دولت وي همسو با سياست هاي كلان آمريكا در آفريقا و به ويژه شاخ آفريقا، با مطرح كردن بحث «دموكراسي» و «ثبات» درصدد پيشبرد سياست ها و منافع خود در اين منطقه برآمد.

به عنوان مثال، در حال حاضر بي ثباتي سياسي اتيوپي و تاثير آن بر كشورهاي منطقه شاخ آفريقا توجيه مطلوبي براي دخالت دولت آمريكا در اين منطقه به بهانه ايجاد ثبات و دموكراسي سازي است. در اين راستا، اوباما در بودجه پيشنهادي براي سال 2010 افزايش چشمگيري در برنامه هاي كمك هاي امنيتي آمريكا براي كشورهاي آفريقايي و فعاليت آفريكوم (فرماندهي نظامي آمريكا در آفريقا) پيش بيني كرد، كه نشان مي دهد دولت اوباما در مورد حضور نظامي و نقش آفريني فرماندهي جديد آفريكوم همان مسير دولت بوش را در پيش گرفته است و در پي تغيير و بازنگري در سياست هاي امنيتي آمريكا در قبال آفريقا نيست.

همچنين دولت اوباما ميزان وام هاي پرداختي به برخي از كشورهاي آفريقايي را مطابق برنامه فروش نظامي خارجي افزايش داده و به همين ترتيب شاهد افزايش جدي بودجه پيشنهادي مربوط به برنامه هاي آموزش نظامي، برنامه عمليات هاي ايجاد ثبات، مشاركت ضدتروريسم فراصحرا، ابتكار عمل راهبرد منطقه اي شرق آفريقا، توافق صلح فراگير در جنوب سودان، حمايت نظامي از ارتش ليبرال، كمك به جمهوري دموكراتيك كنگو براي اصلاحات نظامي و برنامه ايجاد ثبات و امنيت مرزي آفريقا هستيم و بودجه پيشنهادي برنامه هاي مبارزه با تروريسم نيز دو برابر شده است.

بنابراين، مي توان نتيجه گرفت برخلاف اين انتظار كه تصور مي شد دولت اوباما به شدت سياست هاي نظامي و يكجانبه بوش را در آفريقا و
به ويژه منطقه شاخ آفريقا تغيير خواهد داد، تغييري به وجود نيامده و حتي توجه به اين منطقه دوچندان شده است.

البته در عين حال دولت اوباما سياست هاي خود را با سياست هاي جديد قدرت هوشمند همراه كرده است تا به بعد سوخت برنامه ها و عمليات هاي نظامي جلوه اي مطلوب و توجيه پذير ببخشد كه كمك هاي اقتصادي و بشردوستانه بخشي از سياست هاي موازي به منظور مطلوبيت بخشي و توجيه سياست هاي نظامي و مداخله گرانه است. به طوري كه هيلاري كلينتون نيز در آغاز به كار به عنوان وزيرخارجه آمريكا از لزوم به كارگيري قدرت هوشمند در سياست هاي جديد آمريكا صحبت به ميان آورد و گفت: «آمريكا بايد از تمام ابزارهاي ديپلماتيك، اقتصادي، نظامي، سياسي، حقوقي و فرهنگي خود از طريق ايجاد تناسب ميان آنها براي موقعيت هاي مختلف استفاده كند چرا كه در قدرت هوشمند ديپلماسي طلايه دار سياست خارجي خواهد بود.»

به طور كلي، دولت آمريكا با اجراي برنامه هاي اقتصادي و به اصطلاح بشر دوستانه در پي افزايش اعتبار و مشروعيت خود در آفريقا است و مثلاً چنين اعتبار و مشروعيتي علاوه بر اينكه آفريقايي ها را مجذوب خواهد كرد در آينده به آمريكا در مواجهه با برخي مسائل بسيار چالش برانگيز قدرت سخت كمك خواهد كرد. به عنوان نمونه بحران دارفور، جنگ هاي داخلي آفريقا و ناامني مداوم انرژي از جمله مواردي هستند كه آمريكا اميد دارد با قدرت سخت خود به ويژه از طريق بهره گيري مناسب از آفريقوم بر آن فائق آيد كه ضريب موفقيت آنها با تقويت تركيب قدرت سخت با قدرت نرم آمريكا (قدرت هوشمند) بالا خواهد رفت.

به ويژه آنكه در حال حاضر قرار است آفريكوم به عنوان تبلور قدرت هوشمند آمريكا اين نقش را به عهده بگيرد. در اين راستا، رهبران آمريكا در هنگام پيشنهاد راه حل براي مسائل آفريقا توصيه هاي آفريقايي ها را مدنظر قرار مي دهند و براي آنها اين ذهنيت را به وجود مي آورند كه نظرات آنها نيز مهم و تاثيرگذار است.

به علاوه، دولت آمريكا در تلاش است با طراحي ديپلماسي عمومي و اجراي برنامه هايي مانند سپاه صلح، تبادلات آموزشي، آموزش نظامي و ساير برنامه هايي كه آفريقايي ها را به سوي آمريكا جذب خواهد كرد، حمايت مردم آفريقا را بدست آورد و قدرت نرم خود را تقويت كند.

شاخ آفريقا در دكترين آمريكا
جنگ سرد دوره رقابت دو ابرقدرت آمريكا و شوروي در شاخ آفريقا و پيرامون آن بود كه با پايان آن آمريكا در اين منطقه بي رقيب
ماند و به همين دليل از حضور جدي خود در اين منطقه كاست اما اين موضوع سبب نشد كه آمريكا اين منطقه را به طور كامل رها كند. به طوري كه در زمان رياست جمهوري بوش پدر و سپس بيل كلينتون به اين منطقه كمك هاي بشردوستانه و اقتصادي شد كه به طور كلي جلوه اي از قدرت نرم آمريكا به شمار مي رفت.

همچنين دولت بوش پسر با تصويب مجدد قانون توسعه تجارت با آفريقاي زير صحرا تحت عنوان قانون رشد فرصت هاي تجاري با آفريقا (كه در دوره كلينتون به تصويب رسيده بود) و نامگذاري آن به نام آگوا2، تمايل خود به تاكيد بر توسعه اقتصادي شاخ آفريقا در جهت تقويت استقلال اقتصادي را به عنوان زيرمجموعه كشورهاي زيرصحرا نشان داد.

به علاوه، دولت بوش با ارائه چهاربرنامه (آگوا، طرح اضطراري رئيس جمهور براي مبارزه با ايدز، پروژه چالش هزاره و آفريكوم) نشان داد اين قاره همچنان در كانون سياست هاي قدرت نرم دولت آمريكاست.

در حال حاضر نيز مطابق چنين سياست هايي، آژانس توسعه بين المللي آمريكا ماموريت هاي پيشين خود را در منطقه شاخ بزرگ آفريقا در چارچوب كشورهاي زيرصحرا ادامه مي دهد و آفريكوم به عنوان بازوي مديريتي نيروهاي نظامي آفريقا و ناظر كمك هاي آژانس توسعه بين المللي آمريكا ايفاي نقش مي كند. همچنين دولت آمريكا با تلفيق قدرت نرم و قدرت سخت در آفريكوم، از آن به عنوان تجلي قدرت هوشمند آمريكا استفاده مي كند و مسلماً در آينده نقش فعال تري به آن خواهد داد.

در حال حاضر دولت باراك اوباما علاوه بر اجرا و ادامه چهار برنامه قبلي دولت بوش كه به آن اشاره شد، بودجه بسياري از بخش ها را به طور جدي افزايش داده و نوع متفاوتي از نقش آفريني خود را در قاره آفريقا به اجرا گذاشته است كه با نقش آفريني كاخ سفيد در ساير مناطق جهان تفاوت دارد.

به طوري كه تلاش كرده است با سياست هاي جديد خود و به كارگيري قدرت هوشمند چنين نشان دهد كه در قاره آفريقا در راستاي افزايش توجه و مشروعيت بخشي به ديدگاه رهبران و مردم اين قاره و نيز ايجاد ثبات و امنيت سياسي و اقتصادي گام برمي دارد و سياست هايش يكجانبه و تحميلي نيست.
به طور كلي، دولت آمريكا در دوره پس از جنگ سرد و حادثه يازدهم سپتامبر تلاش كرد، به طور هدفمند و از طريق تاكيد بر كمك هاي اقتصادي و بشردوستانه و مشروعيت بخشي به حضور نظامي خود در آفريقا مطابق اصول قدرت نرم عمل كند و علاوه بر پيشبرد سياست خارجي خود، منافع عموسام را تحقق بخشد.