شورش و خودکشی به شیوه های بیان رایج نارضایتی اجتماعی و اعتراض در مغرب تبدیل شده است.

روزنامه بلژیکی لالیبر مورخ ده ژانویه 2011 در تحلیلی به قلم کریستف عیاد و ویتوریو دو فیلیپیس در پایگاه اینترنتی خود نوشت: نارضایتی و اعتراض دانش آموخته های بیکار و افزایش بهای مایحتاج اساسی همواره دستمایه شورش در الجزایر و تونس بوده است.

اما این بار مغرب و مصر نیز از این شورشگری در امان نیستند. سه هفته است تونس دستخوش یک بلوای چندوجهی است که با حرکت از سر خشم و ناامیدی یک جوان دانش آموخته بیکار که در سیدی بوزید خودسوزی کرد، آغاز شد و از آن پس تمام کشور و تمام بخش های جامعه را متاثر کرده است.

در الجزایر، افزایش شدید بهای چند کالای اساسی بود که جوانان را از یک هفته قبل راهی خیابان ها کرده است.

در سال های 1983 در تونس و 1988 در الجزایر شاهد شورش های نان بودیم که قدرت های حاکم را متزلزل کرد و به آنجا منتهی شد که در تونس چهار سال بعد از آن بن علی به یک کودتای پزشکی علیه بورقیبه دست زد و در الجزایر نوعی ایجاد فضای مردم سالاری بدون مدیریت مطلوب، اسلامگرایان جبهه نجات اسلامی را تا آستانه قدرت گرفتن پیش برد و کشور را به دام جنگ داخلی خونبار انداخت.

این دو کشور که ابعاد، اقتصاد و تاریخ قابل مقایسه ای ندارند، در عین حال دو نکته مشترک را یدک می کشند: یکی نظام های سیاسی خودکامه و منجمد و دیگری جوانان پرشمار و بی امید.

همین وضع در مغرب و مصر دیده می شود و چنین انفجارهای اجتماعی در این کشورها نیز ممکن و محتمل است.

اروپا و فرانسه در این میان، با فلجی کامل، تقریبا از آغاز بحران در شاخ آفریقا ساکت مانده اند.

تنها آمریکا روز جمعه سفیر تونس را به وزارت امور خارجه اش احضار کرد و دلمشغولی خود را ابراز داشت و از دولت تونس خواست آزادی اجتماعات را محترم بشمارد. لا لیبر درباره علل خشم جوانان و مردم در این کشورها نوشت: در تونس، حرکت محمد بوزیزی که خودش را به آتش کشید، جرقه شورش را زد.

این دانش آموخته بیست و شش ساله که در یک خانواده خفه شده زیر بار وام و قرض قرار داشت، در روز جمعه هفده دسامبر وقتی بساط دستفروشی اش ضبط شد، در مقابل فرمانداری سیدی بوزید خودسوزی کرد.

وی که به شدت سوخته بود، روز سه شنبه هفته بعد از آن جان باخت.

مورد بوزیزی ترکیبی از بیکاری، بی آتیه گی و تحقیر شدگی توسط مقاماتی بود که وی را به حضور نپذیرفته بودند.

این حرکت مردم سیدی بوزید را تکان داد.

خشونت پلیسی به خشم مردم دامن زد و یک هفته بعد پلیس دو معترض را در منزل بوزئان در مرکز کشور کشت.

وکلایی که در حمایت از مردم دست به اعتراض زدند به شدت در بیست و هشت دسامبر سرکوب شدند.

وکلا به دنبال آن به اعتصاب عمومی دست زدند.

و از یک هفته قبل این دبیرستانی ها هستند که شعله قیام را زنده نگه داشته اند.

در الجزایر افزایش مایحتاج اساسی ( بیست و سه درصد برای محصولات قنددار، سیزده درصد روغن خوراکی، پنجاه و هشت درصد ساردین در طول یک سال) ناآرامی هایی را در اوران به همراه داشت که در ادامه به کابیلی و الجزیره کشیده شد.

اعتراضات مردمی در الجزایر پدیده تازه ای نیست اما همزمانی و فرآگیری آن جلب توجه می کند.

لا لیبر در توضیح هویت معترضین نوشت: در الجزایر، مانند بقیه مغرب، معترضین عموما کسانی هستند که دانش آموخته های بیکار نام گرفته اند.

در تونس، نرخ بیکاری جوانان به طور رسمی بیست و سه ممیز چهار درصد است اما بیکاری در واقعیت سی و پنج درصد جوانان را رنج می دهد.

در الجزایر نرخ بیکاری رسمی دانش آموخته های بیکار ده درصد، اما در واقعیت بیست درصد است.

در مغرب که حرکت دانش آموخته های بیکار از یک دهه قبل نهادینه شده است، شش نفر دیگر در روزهای بعد از حادثه سیدی بوزید می خواستند در برابر وزارت کار در رباط خودسوزی کنند.

ناآرامی ها به لطف شبکه عربی الجزیره که بر شبکه های فرانسوی پیشی گرفته است، در کشورهای شاخ آفریقا بازتاب گسترده ای پیدا کرد.

چه دانش آموزان دبیرستانی تونسی که به موتور محرکه اعتراضات تبدیل شده اند، چه جوانان فقیر الجزیره ای که یک طلافروشی در محله بالانشین البیار را مورد هجوم قرار دادند، این تمام نسل جوان است که در این کشورها به پا خاسته است.

این خیزش در کشورهایی که در آنها افراد زیر بیست سال نزدیک به نصف جمعیت را تشکیل می دهند و توسط دولتمردانی که بین دو جنگ اول و دوم جهانی به دنیا آمده اند اداره می شود ( به جز الجزایر)، اصلا پدیدی غافلگیر کننده ای نیست.

در مورد تونس، ویژگی جدید اعتراضات این است که به بخش های دیگر جامعه مانند وکلا، آن هم به نام دفاع از آزادی های عمومی سرایت کرده است.

در همین کشور است که آزادی بیان به خنده دار ترین شکل ممکن سرکوب می شود و به نوبه خود به احساس خفقان تمام جامعه افزوده می شود. لالیبر با فاسد و مستبد خواندن نظام های حاکم بر این چهار کشور نوشت: تولید ناخالص داخلی در الجزایر در ده سال گذشته سه برابر شده است.

نتیجه اینکه از سال 2007 الجزایر از نظر سرانه درآمد ملی به همسایه اش تونس رسیده و با فاصله زیادی از مغرب پیشی گرفته است.

اما به قول یک استاد دانشگاه الجزایری که بدون نام اظهار نظر کرد،عمده این ثروت از طریق نفت و گاز به دست می آید و وقتی کشوری مانند الجزایر نفت و گاز زیاد برای فروش دارد، به توسعه بخش صنعتی اش اهتمام نمی کند.

بی شک شورش ها می تواند به واسطه بالا رفتن بهای مواد غذایی توجیه شود، اما ریشه های این نارضایتی در جامعه ما عمیق تر از این حرف هاست .

در عالم واقع، حکومت الجزایر در فاصله سال های 1992 تا 1999 جنگ کثیفی را برای ریشه کن سازی اسلامگرایی به راه اندخت که طی آن بین صد تا دویست هزار نفر کشته شدند.

با این حال پایان دوران سربی در این کشور به گشایش سیاسی منتهی نشد.

برعکس، انتخابات در این کشور منظما با تقلب برگزار شد، جوانان و معترضان در خیابان با چماق سرکوب شدند، و اسلامگرایان که به خروج از صحنه سیاست وادار شدند، وقت آزاد زیادی برای القای افکارشان به جامعه پیدا کردند.

در این میان، قدرت و ثروت ملی توسط گروه کوچکی از حلقه سیاسی و نظامی اداره کننده کشور در کنترل قرار گرفت که رسوایی مربوط به شرکت گازی سوناتراک در سال گذشته موید آن است.

این رسوایی به استعفای وزیر نفت که از نزدیکان رییس جمهور بوتفلیقه بود، منجر گردید.

در تونس به نوشته دیلپمات های آمریکایی به نقل از ویکیلیکس، حکومت به شکل مافیایی و هزار فامیلی اداره می شود و این در حالی است که بسیاری از مردم تونس برای گذران روزمره شان خیلی وقت ها به معجزه نیاز دارند.

مطبوعات مستقل در تونس دیگر وجود ندارند و احزاب مخالف به باشگاه های خصوصی تبدیل شده اند که گاه گاهی دور هم جمع می شود.

تنها فضای آزاد اینترنت است: مبارزه دبیرستانی ها از طریق فیس بوک سازماندهی می شود و حتی یک گروه چریکی سایبری به وجود آمده است که به سایت های دولت تونس حمله می برد.

بازداشت گسترده وبلاگ نویس ها پیامد این ماجراست.

در مغرب، زندگی سیاسی را کاخ پادشاهی اداره می کند و همین کاخ کنترل عمده بخش خصوصی را در اختیار دارد.

بالاخره اینکه در این کشورها حکومت های بی برنامه حضور دارند.

در الجزایر عایدی نفتی عاید مردم نشده است.

دولت از ترس اینکه شرکت های خارجی اقتصاد کشور را نبلعند، سال گذشته با عجله قانونی را تصویب کرد که شرکت ها و سرمایه گذاران خارجی نمی توانند بیش از چهل و نه درصد شرکت های داخلی را تصاحب کنند.

به این صورت، سرمایه گذاری خارجی به سرعت رو به افول نهاده است.

در تونس حجم زیادی از نیروی کار کیفی و تحصیل کرده وجود دارد که تنها خواسته شان کاری متناسب با رشته شان است.

البته در تونس صنعت نساجی و گردشگری توسعه یافته است، اما این راهبرد آغاز شده در دهه 1970 در بن بست قرار دارد و معضل بیکاری را حل نکرده است.