بصیرت: سودان كشوري مهم و استراتژيك در قاره آفريقا محسوب مي شود، ماهيت استراتژيك اين كشور پهناور از آن جا ناشي مي شود كه با هشت كشور آفريقايي همسايه است.
اكثريت ۲۸ ميليون نفري سودان (آمارگيري در سال ۱۹۹۳) مسلمانان هستند. (سيد جوادي، ۱۳۷۹، ۴۹) كه ۷۲% جمعيت را به خود اختصاص داده اند، ۲۳% هم آنيسيست (طبيعت پرست) و ۵% مسيحي مي باشند.
تا سال ۱۸۲۰ كه حكومت مشترك ترك و مصر بر سراسر شمال و جنوب سودان استقرار مي يابد، اطلاعات محدودي از تاريخ و وضعيت سياسي اين كشور در دست است. (سودان ، ۱۳۶۸، ۱۳) اين حكومت مشترك دو كشور تركيه و مصر تا سال ۱۸۸۱ ادامه يافت. با سلطه انگلستان بر مصر دامنه نفوذش را تا سودان گسترش داد. ابتدائا در سودان افرادي كه خود را «مهديون» مي ناميدند به رهبري «محمد احمد» بر عليه انگلستان قيام كردند، اما ..... ايالات سودان در اين قيام با او همكاري كردند. و اينگونه بود كه پس از ۶ ماه از تصرف خارطوم توسط مهديون ، با مرگ محمد احمد بين پيروان او اختلاف افتاد و سرانجام «عبدالله» به همراه نيروهايش كه به «انصار» معروف شدند، در سال ۱۸۹۱ توانستند كليه مخالفان را سركوب نمايند. (همان ، ۱۶ و ۱۷) اما ديري نگذشت كه در سال ۱۸۹۶ در جنگ با نيروهاي انگليسي شكست خوردند و عبدالله به قتل رسيد . در ادامه سلطه كامل انگلستان بر سودان نيروهاي باقيمانده «المهدي» نيز در شهر «ام درمان» در جنگي با نيروهاي انگليسي شكست خورده و كاملا منهدم شدند و به اين شكل انگلستان سودان را تا ۶۰ سال تحت انقياد كامل خود در آورد. در سال ۱۸۹۹ سودان به طور كامل مستعمره انگلستان گرديد. (همان ، ۱۸). در همين سال «سر ريچنالد وينگيت» در سمت فرماندار كل سودان سازمان اداري سودان را با اقتباس از تشكيلات انگليسي پي ريزي كرد.
پس از استقلال مصر در سال ۱۹۲۲، يكي از افسران سوداني به نام «علي عبداللطيف» با همكاري مصر جنبش استقلال طلبانه اي را شروع كردند. در سال ۱۹۲۴ سرآغاز مبارزات مردم سودان عليه استعمار انگلستان به شمار مي رود و كم كم فكر استقلال بين طبقات مختلف و دانشجويان سوداني رشد يافت. در سال ۱۹۴۳ حزب سياسي «العشقاد» و حزب ديگري به نام «الامه» هر دو با هدف استقلال طلبي تأسيس شدند. با توجه به مقاومت ها و حركته ا در ۱۹ ژوئن ۱۹۴۸ قانون شوراي اجرايي و مجلس قانون گذاري تصويب شد و ا نتخابات برگزار گرديد، با اينكه فقط ۱۸% از ثبت نام كنندگان در انتخابات شركت كردند، با اين حال گام سياسي مهمي برداشته شده بود. از نتايج مجلس مذكور وارد كردن زبان عربي در ادارات و مدارس ، ملي كردن مراكز بزرگ كشوري چون «جزيره شم» را مي توان نام برد. البته هنوز در موارد بروز اختلاف فرماندار كل قدرت كامل خود را حفظ مي كرد. (كورنون ، ۱۳۶۵، ۱۵۱) در نوامبر ۱۹۵۳ سوداني ها براي اولين بار مجلس كشور خود، در انتخابات شركت كردند و حزب «العشقاد» با ۵۱ كرسي به رهبري «اسماعيل الازهري» به پيروزي رسيد. در سال ۱۹۵۵ مجلس موسسان ملي خواستار خروج كليه نيروهاي انگليسي از اين كشور شدند و در دسامبر همان سال مجلس سودان تصميم به استقلال سودان به عنوان يك كشور مستقل و حاكم گرفت. نهايتا در سال ۱۹۵۶ پرچم هاي بريتانيا و مصر از كشور سودان پايين كشيده شد و جشن استقلال در ژانويه ۱۹۵۶ برگزار گرديد. (براكينسكي ، ۱۳۵۲، ۴۲) اما اين به معناي پايان نا آرامي ها در سودان نيست، چرا كه اين كشور ازجهت تعداد كودتاي نافرجام از زمان استقلال كشور كوي سبقت را از ساير كشورهاي آفريقايي ربوده است. (كورنون، ۱۳۶۵، ۴۰۹) بر همين اساس در سال ۱۹۵۸ «ابراهيم عبود» كودتا نمود، و در سال ۱۹۶۴ مجددا يك دولت ائتلافي تشكيل شد. در سال ۱۹۶۹ سرهنگ «جعفر نميري» كودتا نمود و طي ۱۶ سال ديكتاتوري خود را در توسعه روابط آمريكا با آمريكا ادامه داد. در سال ۱۹۸۵ ژنرال «سوار الذهب» با پشتيباني حركت ها و جنبش هاي مردم و گروه هاي سياسي توانست با كودتاي بدون خونريزي قدرت را دست بگيرد، اما اعلام كرد كه با انتخابات و رأي مردم كنار خواهد رفت و قدرت را به شخص منتخب مردم واگذار خواهد كرد. (سودان ۱۳۶۸ ، ۱۳۱) به اين صورت يك سال بعد، »صادق المهدي» از حزب الامه قدرت را به دست گرفت. در ۳۰ ژوئن ۱۹۸۹ ، «ژنرال عمر البشير» با يك حركت نظامي بدون خونريزي حكومت المهدي را سرنگون و قدرت را به دست گفت و دولت «نجات ملي» را برقرار كرد. او طي انتخابات رياست جمهوري در سال ۱۹۹۶ با اكثريت آرا رييس جمهور سودان گرديد.(سيدجوادي ، ۱۳۷۹، ۲۲ ،۲۳) .
● انقلاب اسلامي و روابط ايران و سودان
دو كشور ايران و سودان در روابط خارجي خود تحت تأثير انقلاب اسلامي ۳ دوره را پشت سر گذارده اند:
ـ دور اول تا گروگان گيري (۱۹۸۰): همكاري محدود
قبل از پيروزي انقلاب اسلامي روابط بين ايران و سودان بيشتر در حيطه بازرگاني تعريف مي شد. كه البته آن هم بسيار محدود بود. طبق آمار منتشر شده ، واردات ما تا سال ۱۳۶۰، ۳۸۲ هزار دلار و صادرات ما در سال ۱۳۵۴ ، از ۱۱۶ هزار دلار فراتر نمي رفت. (سودان، ۱۳۶۸، ۷۵) در سال ۱۳۵۱ براي اولين بار بين دو كشور مبادله سفير انجام گرفت و نميري در همان سال از ايران ديدار كرد و روابط بين دو كشور به عنوان حاميان عرب استحكام بيشتري يافت. با پيروزي انقلاب اسلامي، مسئولين رژيم سودان اعلاميه هايي در حمايت از انقلاب اسلامي منتشر نمودند. در همين راستا دكتر ترابي رهبر اخوان المسلمين هم با رهبر كبير انقلاب اسلامي ديدار نمود.
ـ دور دوم از گروگان گيري تا سقوط نميري (۱۹۸۵-۱۹۸۰) : خصمانه شدن روابط
پس از حادثه گروگان گيري در لانه جاسوسي رويه دولت سودان به عنوان هم پيمان آمريكا در آفريقا تغيير كرد و روش هاي خصمانه بين دو كشور حاكم شد. در سال ۱۳۶۱ نميري كاركنان سفارت جمهوري اسلامي ايران را عناصري نامطلوب خواند و دستور اخراج آنها را صادر كرد.
ديكتاتوري نميري در طي ۱۶ سال حكومت، كاملا گرايش به غرب داشت و با ويران نمودن موقعيت اقتصادي سودان در عين دارا بودن اين كشور از منابع غني كشاورزي وضعيت را به شدت براي مردم سخت نمود. از حركت هاي دولت نميري كه بسيار براي مسلمانان گران است مي توان به شركت در جنگ تحميلي به نفع عراق و حمايت از انور سادات در جهت امضاي « كمپ ديويد» و صلح با اسراييل در ميان كشورهاي عربي نام برد. از اين رو كليه گروه ها و جنبش هاي سوداني مخصوصا جنبش هاي اسلامي چون اخوان المسلمين در مقابل او قرار گرفتند. كه نهايتا كودتاي سوارالذهب با مشاركت گروه ها وا حزاب مردمي در سال ۱۹۸۵ صورت گرفت و به پيروزي رسيد (همان ، ۷۹) .
ـ دور سوم از سقوط نميري تا كنون: به سوي گسترش روابط
پس از سقوط نميري و با قدرت گرفتن سوارالذهب فصل جديدي از روابط بين دو كشور آغاز شد . جمهوري اسلامي ايران در گام اول پيروزي حركت مردم مسلمان سودان را تبريك گفته و هيأتي براي اعلام پشتيباني به كشور سودان اعزام داشت، كه از نتايج آن مي توان به موارد ذيل اشاره كرد:
▪ توافق در برقراري مناسبات بين دو كشور
▪ وعده آزادي اسراي سوداني در جنگ تحميلي
▪ افتتاح سفارت جمهوري اسلامي ايران در خارطوم
▪ بررسي زمينة هاي همكاري هاي فني ـ اقتصادي بين دو كشور
يك سال بعد با روي كار آمدن صادق المهدي روابط بين دو كشور مشخص تر شد، مخصوصا پس از رأي منفي دولت سودان به قطعنامه تنظيمي كميسيون حقوق بشر عليه جمهوري اسلامي ايران در شوراي امنيت روابط طرفين مودت آميز تر گرديد. (همان ، ۱۳۲) برخي از نويسندگان اوج روابط دو جانبه بين دو كشور تا سال ۱۳۷۹ را سفر معاون اول رييس جمهور سودان به ايران و در خواست وام از دولت ايران ذكر كرده اند. (سيدجوادي ۱۳۷۹ ، ۴۷) .
● تأثير انقلاب اسلامي بر كشور سودان
امروزه مفروض اين است كه سودان از مهم ترين كشورهاي آفريقايي و اسلامي است كه از انقلاب اسلامي متأثر شده است. حكومت فعلي سودان كه در پي اتحاد نظامي هاي مسلمان به رهبري عمرالبشير و جبهه قومي اسلامي جدا شده از اخوان المسلمين به رهبري «دكتر ترابي» حكومت را به دست گرفت تكيه بر اسلام و فعاليت براي تضعيف و جدايي صوفيه گري را در ميان مردم اساس كار خود قرار داد. در اين راستا دكتر حسن ترابي الگوي نويني را براي اسلام سياسي طراحي نموده است، و با مفتوح اعلام نمودن باب اجتهاد، به حركتي جديد روي آور شده است. (همان ، ۲۳)
واضح است كه اين نوع نگرش به اسلام و در آوردن آن از انزوا و پويا نمودنش در عرصه سياسي در دوره معاصر با انقلاب اسلامي ايران شروع شد، و اين .. را كه اسلام قدرت ايجاد و ساماندهي به ساز و كار حكومتي را داراست احيا نمود. اين نوع نگاه و در آوردن الگوي سياسي از اسلام را مي توان در كشورهايي چون مالزي، اندونزي، الجزاير و .... نيز مشاهده نمود.
سودان نيز در اجتهاد خود نسبت به سياست اسلامي از دايره متأثرين انقلاب اسلامي خارج نمي شود. در همين راستا برخي از نويسندگان ، قانون اساسي سودان (۱۹۹۸) را آينده اي از قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و قوانين اساسي مصر، ليبي و انگليس دانسته اند. (همان، ۱۹۰) از زمينه هايي كه قابليت جذب و جلب انقلاب اسلامي را در سودان سبب شد، ريشه عميق تفكر مهدويت و سابقه مبارات اسلامي «مهدي سوداني» عليه استعمارگران اروپايي است.
البته بايد اضافه نمود، انقلاب اسلامي ايران به دليل ماهيت اسلامي بودنش ، حوزه نفوذش را گسترش داده و همين كه كشوري شامل مسلماني باشد، از رويكرد و نگرش انقلاب اسلايم ايران متأثر خواهد شد. در سودان اين مسأله به صورت واضح در كلام صادق المهدي منعكس شده است:
«انقلاب اسلامي ايران بر مردم سودان تأثير عميقي داشته است آنان بسياري از پديده هاي تاريخي خود را در انقلاب ايران يافته اند .... مردم سودان در انقلاب اسلامي ايران يك بعثت جديد را مي يابند. در سودان عده اي بودند كه اسلام را به عنوان يك راه حل براي مشكلات نمي پذيرفتند، آنها متعقد بودند كه راه حل ها از طريق ناسيوناليسم و با پيروزي از افكار غربي به دست مي آيد. ولي انقلاب ايران، اين افكار را به كلي دگرگون كرد و ثابت كرد كه اسلام زنده و متحرك است و مي تواند در مقابل امواج ايدئولوژيكي ايستادگي كند».(حشمت زاده ، ۱۳۸۵، ۱۳۷)
سودان با توجه به بعضي از نكات مورد اشاره از انقلاب اسلامي ايران متأثر گرديده و اين تأثير به شكل تحولات چشمگير در سطح دولت و ملت منعكس شد. اين كشور در نيمه هاي دوم دهه انقلاب به نل از مقاله (وال استريت ژورنال) به سر پلي براي نشر و بسط انقلاب اسلامي در آفريقا مبدل شده است. (همان ، ۱۳۸)
در نهايت بايد اشاره كرد كه هنوز با توجه به گذشت نزديك به سه دهه از انقلاب اسلامي، روابط دو كشور محدود است و ايران نتوانسته از ظرفيت هاي انقلابي و اسلامي خود در كشور سودان با توجه به فضاي مناسب پديد آمده در اين كشور سود ببرد. بنابراين ايران در سياست هاي آفريقايي خود بايد هم از حيث فرهنگي و در كنار آن از لحاظ اقتصادي دست به توسعه روابط با كشور سودان بزند، در غير اين صورت كشورهاي متمايل به غرب ، جاي ايران را در اين عرصه ها، تنگ خواهند كرد.
