بررسی استراتژیک - دیپلماسى ایرانى/ خشونتى که در لیبى شاهدیم در نوع خود بى‌نظیر است. براى نخستین بار در انقلاب‌هاى مردمى شاهد حضور جنگنده براى حمله به تظاهرکنندگان هستیم. البته معمر قذافى در سرکوب مردم با استفاده از جنگنده تنها نیست. پیش از او صدام حسین دیکتاتور عراق نیز براى سرکوب تظاهرات از جنگنده استفاده کرده بود.
در انتفاضه ۱۹۹۱ صدام حسین نیز براى سرکوب مردم تظاهرکننده جنگنده‌هایش را به شمال و جنوب عراق گسیل داشت که قتل عام گسترده‌اى را موجب شد. با گذشت نزدیک به ۲۰ سال از آن تاریخ، هنوز مشخص نیست که آمار کشته شدگان آن سرکوب چقدر بوده است. برخى آمار آن را تا ۵۰۰ هزار نفر نیز اعلام کرده‌اند. سرکوبى که در آن شیعیان در جنوب و کردها در شمال هدف قرار گرفتند و در نهایت به منع هوایى عراق انجامید.در لیبى نیز معمر قذافى نیز از همین شیوه استفاده کرده است. قذافى هنگامى که تظاهرات به طرابلس رسید و تظاهرکنندگان به سمت مقر او به حرکت در آمدند دستور به پرواز جنگنده‌ها داد تا تظاهرکنندگان را بمباران کنند. ادامه…
هم‌زمان شمارى از جنگنده‌ها به سمت بنغازى، دومین شهر بزرگ لیبى پرواز کردند و در آن جا نیز تظاهرکنندگان را به خاک و خون کشیدند. قذافى مى‌خواهد ثابت کند در سبعیت حتى مىتواند از صدام پیش بیفتد. همان طور که گفته کسى که او را دوست ندارد مستحق حیات نیست.
در این جا هم غرب به این سمت رفته که براى متوقف ساختن خشونت‌هاى بى‌پایان و غیر قابل توصیف قذافى تحریم‌هایى را اعمال کند. بخشى از این تحریم به اعمال حریم هوایى علیه لیبى باز مى‌گردد. البته لیبى با این تحریم غریبه نیست. معمر قذافى از سال ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۶ به واسطه تحریم‌هاى ایالات متحده علیه رژیمش این تحریم‌ها را تحمل کرده بود. زمانى که مشخص شد در بسیارى از فعالیت‌هاى تروریستى از جمله سقوط هواپیماى پان امریکن در لاکربى اسکاتلند دست داشته است. در آن موقع از قدرت معمر قذافى در سرکوب جنبش‌هاى سیاسى داخل کشور نه تنها کاسته نشد بلکه دیکتاتور لیبى یاد گرفت که در نبود حق پرواز بر فراز لیبى چگونه مىتواند بیشترین بهره را ببرد، از قدرتش کاسته نشود و مخالفان را سرکوب کند. در حال حاضر هم اعمال حریم هوایى شاید بتواند جلوى بسیارى از حرکت‌هاى خشن معمر قذافى را بگیرد ولى پیش‌بینى نمى‌شود که از لحاظ روانى تاثیرى بر او بگذارد. مردمى که ۴۲ سال عمر حکومتش را در تنش، ایجاد تنش و نبرد با مخالفین و دشمنان خود خواسته گذرانده دیگر خوب بلد است که با تحریم هوایى هم ترسى به دل راه ندهد. همان طور که صدام حسین ۱۲ سال بر کشورش در سایه تحریم و تحریم هوایى حکومت کرد و در تمامى این دوره نه تنها به نفع مردم کارى از پیش نبرد بلکه فقط مشت آهنین به آنها نشان داد. در حال حاضر هم صدام حسین مىتواند الگوى خوبى براى معمر قذافى باشد. بى‌شک هدف قذافى نیز همانند صدام این است که ثابت کند تا آخرین لحظه مقاومت خواهد کرد و تنها راه کنار گذاشتنش از قدرت جنگ است و لاغیر و براى این کار حتى حاضر است کشور را به جنگ داخلى بکشاند.
با این حال پیش‌بینى مى‌شود تا آخر این هفته تحریم هوایى لیبى اعمال شود. اتحادیه اروپا اعلام کرده است که تحریم هوایى لیبى تا پنج‌شنبه اعمال مى‌شود. آندرسن فوگ راسموسن، دبیر کل سازمان آتلانتیک شمالى، ناتو در گفتگو با سى‌ان‌ان گفت: «ناتو براى هر گونه وقایع احتمالى در مورد لیبى خود را آماده کرده است. اعمال منطقه ممنوعه پرواز نیز مطرح است. البته به شرطى که شوراى امنیت سازمان ملل متحد آن را به تصویب برساند.»
راسموسن درباره زمان احتمالى اعمال جدول زمانى براى اعمال تحریم هوایى علیه لیبى گفت: «زمانى را نمى‌توان تعیین کرد. البته برخى از کشورهاى عضو ناتو در این زمینه گام‌هایى برداشته‌اند اما براى رسیدن به این هدف راه زیادى در پیش است.»
این در حالى است که بریتانیا، ایتالیا و فرانسه بر لزوم اعمال تحریم هوایى براى لیبى اعلام آمادگى کرده‌اند. ایتالیا حتى به صورت یک‌طرفه قرارداد امنیتى خود با لیبى را فسخ کرده و گفته است که آمادگى دارد براى اعمال تحریم هوایى علیه لیبى وارد عمل شود. نیکولا سارکوزى، رئیس جمهورى فرانسه نیز از اتحادیه اروپا و ناتو خواسته است که براى اعمال تحریم هوایى علیه لیبى وارد عمل شوند. وى گفته است که فرانسه آمادگى دارد، هر موقع که لازم باشد تحریم هوایى علیه لیبى را به اجرا بگذارد.
پیش از این رابرت گیتس، وزیر دفاع ایالات متحده امریکا اعلام کرده بود که فرانسه و ایتالیا بهترین گزینه براى اعمال حریم هوایى علیه لیبى هستند. بى‌شک امریکا به عنوان کشورى که داعیه آزادى‌خواهى در دنیا را دارد در اعمال این تحریم نقشى به سزا ایفا مى‌کند. امریکا به رغم این که در روزهاى اول مواضع شفافى اتخاذ نکرد، اکنون حتى یک گام هم رو به جلو گذاشته و گزینه نظامى را مطرح کرده است. بریتانیا با استفاده از گزینه نظامى با اعلام این که توسل به گزینه نظامى دور از ذهن نیست، به نوعى موافقت خود را با حمله اعلام کرده است.
این همه، در حالى است که هنوز مشخص نیست اعمال تحریم هوایى بر فراز لیبى چقدر مىتواند براى جنبش مدنى این کشور مفید باشد. چرا که استفاده از جنگنده براى حمله به تظاهرکنندگان یکى از ابزارهاى معمر قذافى براى سرکوب مخالفان یا بهتر است بگوییم ملت مخالف لیبى بوده است. قذافى با استفاده از هواپیما مزدور نیز به کشور مى‌آورده است. مزدورهایى که عمدتا از کشورهاى بلوک شرق اروپا به خصوص رومانى، اوکراین، بلغارستان، صربستان و کرواسى و از افریقا عمدتا از کشورهاى تونس، الجزایر، مالى، چاد، سودان و نیجریه به لیبى منتقل شده‌اند. عمده این افراد از خاک ایتالیا توسط هواپیما به کشور منتقل مى‌شدند. حالا مسئله این است که در صورت توقف حریم هوایى این افراد از راه زمینى و دریایى نیز مى‌توانند به لیبى منتقل شوند. عمده کشورهاى افریقایى همسایه لیبى از امنیت مرزى برخوردار نیستند و پایتخت‌ها به سراسر مرزها تسلط ندارند، این موضوع مىتواند به قذافى کمک کند که همچنان مزدوران خود را به لیبى منتقل کند. پرسش این است که تحریم هوایى چه کمکى در این زمینه مىتواند به معترضان لیبایى کند.
