در حالي كه نيروهاي وفادار به معمر قذافي، با اتكا به برتري در جنگ هوايي، پيشروي قابل توجهي در خاك ليبي داشته اند، جامعه جهاني هنوز نتوانسته بر سر اعمال منطقه پرواز ممنوع بر فراز اين كشور تصميم قاطعي بگيرد.
اگر معمر قذافي در خارج از ليبي عرصه را به مخالفان باخته در داخل، اما وي توانسته مخالفان را به عقب براند. پس از روزهاي ابتدايي بحران ليبي كه شهرهاي اين كشور يكي پس از ديگري به دست مخالفان افتاد و طرابلس به آخرين سنگر براي قذافي تبديل شد، طي روزهاي اخير نيروهاي وفادار به وي توانسته اند با بازيابي توان خود به عقب راندن مخالفان از شهرهاي ليبي اقدام كنند.
از ليبي خبر مي رسد كه 'مصراته' كه عملا تبديل به آخرين پايگاه مخالفان در غرب ليبي شده زير آتش سنگين حملات هوايي نيروهاي قذافي قرار دارد و اين احتمال وجود دارد كه اين شهر نيز سرنوشتي مشابه شهرهاي زاويه، راس لانوف و بن جواد كه در روزهاي اخير از كنترل مخالفان خارج و مجددا به دست قذافي افتاد، پيدا كند.
گزارش ها حاكي از آن است كه نيروهاي قذافي در تلاش اند تا با فتح يك به يك شهرها به سمت شرق ليبي حركت كنند و در گام آخر، شهر بنغاري را كه مركز اصلي مخالفان است، در تصرف خود قرار دهند.
پر واضح است كه آنچه نيروهاي قذافي را پيش انداخته، برتري آنها در جنگ هوايي بوده است. اين در حالي است كه تنها نقطه اتكاي مخالفان سلاح هايي است كه در جنگ هاي زميني كاربرد دارد و توانايي رويارويي با آتش سنگين حملات هوايي را ندارد.
از سوي ديگر نبايد پيشروي اخير نيروهاي وفادار به قذافي را به معناي تسلط كامل آنها بر كشور و از بين رفتن توانايي مخالفان دانست. ليبي به زعم بسياري از تحليلگران در وضعيت جنگ داخلي تمام عياري قرار دارد كه صرفنظر از پيروزي هاي مقطعي هر دو طرف، هيچ يك، قدرت از بين بردن ديگري را ندارد. بنابراين فتح شهرها توسط هر دو طرف به معناي پايان درگيري ها نيست.
عرصه داخلي ليبي در حالي شاهد تحولاتي پرشتاب است كه در عرصه بين المللي شاهد نوعي كندي در روند تصميمات مشترك بين المللي در قبال بحران ليبي هستيم. نبود توافق بر سر اعمال منطقه پرواز ممنوع خود به روشني گوياي اين واقعيت است.
منطقه پرواز ممنوع به معناي اين است در صورتي كه نيروي نظامي كشوري كه مشمول اين طرح شده اقدام به پرواز هواپيماهاي خود بر فراز كشورش نمايد، نيروهايي كه اين تحريم را اعمال مي كنند مي توانند آن هواپيما را مورد هدف قرار دهند.
در تازه ترين تحول در اين باره وزراي خارجه و نمايندگان عضو اتحاديه عرب در نشست دو روز پيش خود كه به صورت فوق العاده براي تصميم گيري درباره بحران ليبي تشكيل شد، خواهان اعمال منطقه پرواز ممنوع بر فراز ليبي شدند. اين كشورها در عين حال مخالفت خود را با هرگونه دخالت نظامي خارجي در ليبي ابراز كردند.
گرچه تصميم اخير اتحاديه عرب در جاي خود حائز اهميت است اما همانطور كه بسياري از كارشناسان گفته اند در دل اين تصميم گيري نوعي تناقض وجود دارد. به عبارت ديگر اتحاديه عرب در حالي مخالف هرگونه اقدام نظامي خارجي در ليبي است كه اعمال منطقه پرواز ممنوع خود نوعي مداخله نظامي محسوب مي شود. بويژه اگر اين اعمال محدوديت پروازي در صورتي كه با سرپيچي دولت ليبي همراه باشد ممكن است به زد و خورد تمام عيار تبديل شود.
اين البته تنها تناقض تصميمات اخير اتحاديه عرب نبود. رفتار كشورهاي عضو اين اتحاديه در قبال مساله مشروعيت معمر قذافي نيز بيانگر نوعي دوگانگي در رويكرد آنها بود. اين اتحاديه با وجود اينكه حاضر نشد نمايندگان دولت قذافي را در اين نشست بپذيرد، در عين حال نخواست كه از وي سلب مشروعيت شود. از سوي ديگر اعضاي اتحاديه عرب تصميم گرفتند كه بين اين اتحاديه و شوراي ملي ليبي كه خود را نماينده مخالفان معمر قذافي مي داند، تماس برقرار شود.
تصميم اخير اتحاديه عرب بسيار به نفع كشورهاي غربي حامي مداخله نظامي در ليبي بود چرا كه اين مساله نوعي مشروعيت سازي براي اين اقدام تلقي مي شود. پيشتر اتحاديه اروپا و ناتو اعلام كرده بودند براي هر گونه اقدام نظامي در ليبي، به پشتيباني كشورهاي منطقه نياز دارند كه با اين تصميم اتحاديه عرب در دفاع از منطقه پرواز ممنوع، به نظر مي رسد اين پشتيباني را به دست آورده باشند.
برخي معتقدند اتحاديه عرب خواسته با اتخاذ اين موضع دوپهلو به نوعي خود را از زير بار مسئوليت اين مساله برهاند و در اصطلاح توپ را به زمين شوراي امنيت بيندازد. در واقع اتحاديه عرب با اين موضعگيري كاري كرد كه چنانچه وضعيت ليبي به هر سمت و سويي رفت، توجيهي براي رفتار خود داشته باشد.
درخواست براي ايجاد منطقه پرواز ممنوع پيش از اين نيز انجام شده بود اما تاكنون در دستور كار شوراي امنيت قرار نگرفته است. گفته مي شود روسيه و چين مخالف اعمال منطقه پرواز ممنوع هستند و حتي از احتمال وتوي اين پيشنهاد در شوراي امنيت توسط اين دو كشور سخن به ميان آمده است.
گفته مي شود يكي از دلايلي كه تاكنون مساله پرواز ممنوع در شوراي امنيت به تصويب نرسيده، نگراني برخي از جمله كشورهاي همسايه ليبي نسبت به واكنش هاي احتمالي معمر قذافي نسبت به اين اقدام است. بر اين اساس اين نگراني وجود دارد كه در چنين وضعيتي نيروهاي قدافي احتمالا خاك كشورهايي از جمله ايتاليا را مورد هدف قرار دهند. احتمالي كه گرچه شايد عجيب به نظر برسد، اما از آنجايي كه اين احتمال در مورد شخص عجيبي همچون قذافي مطرح مي شود، چندان نيز غيرقابل باور نيست.
برخي معتقدند كه پايان بحران ليبي تنها با اعمال منطقه پرواز ممنوع امكان پذير است. چرا كه در اينصورت به دليل محدوديت هايي كه نيروي هوايي تحت امر قذافي براي ضربه زدن به مخالفان پيدا خواهد كرد، عرصه براي اين سرهنگ پير تنگ خواهد شد و در عوض مخالفان نيز خواهند توانست بر اوضاع مسلط شوند.
هر چند بسياري نيز نگرانند كه اعمال منطقه پرواز ممنوع، نقطه آغازي بر مداخلات نظامي و سياسي ديگر كشورهاي خارجي در تحولات ليبي باشد. شايد همين مساله بوده كه مخالفان معمر قذافي در داخل با وجود حمايت از اعمال منطقه پرواز ممنوع، مخالفت خود را با استقرار نيروهاي خارجي و دخالت در روند داخلي اين كشور ابراز كرده اند.
زمان به سرعت در حال گذر است و گويا اين گذر زمان بيش از هر طرف تاكنون به نفع معمر قذافي بوده است. اما هنوز معلوم نيست دقيقا چه سرنوشتي در انتظار ليبي، قذافي و مخالفان است. بحران هاي اخير در كشورهاي عربي يك وي‍ژگي بارز داشته و آن غيرمنتظره بدون رخدادهاي آن بوده است؛ بنابراين دور از انتظار نيست كه فضا بار ديگر به ضرر قذافي برگردد.
