خبر آنلاین - یوگنی ساتانوفسکی، رئیس انستیتوی خاور میانه روسیه نسبت به آینده لیبی نگران است و معتقد است همه چیز از آنچه که بود بدتر خواهد شد. او معتقد است خصومت های شخصی سارکوزی با قذافی عامل مهمی در جنگ لیبی بوده است.

آیا انقلاب های عربی برای شما ناگهانی بود؟
همه انقلاب ها، شورش ها و ناآرامی ها همیشه ناگهانی هستند. در تاریخ چنین اتفاقی نیفتاده است که به یک پادشاه از قبل خبر داده باشند که در فلان تاریخ او را به دست جلاد می سپارند تا سر او را با گیوتین ببرد. در جهان عرب شرایط کلاسیک انقلابی ایجاد شده بود که محافل حاکم بیش از این نمی توانستند با توسل به روش های عادی امور کشور را اداره کنند در حالی که عوام نمی خواستند به روال گذشته زندگی کنند.

آیا ما در کشورهای عربی شاهد انقلاب های واقعی هستیم؟
در این مورد هم یک تعریف کلاسیک وجود دارد که «اگر شورش به پیروزی رسید، این شورش نیست بلکه انقلاب است».

به نظر شما، چرا تونس، اروپایی ترین کشور نسبتاً مرفه عربی، صحنه اولین آتش انقلابی در منطقه شد؟
این امر جنبه تصادفی هم دارد ولی در حد زیادی منطقی بود. ما از تاریخ می دانیم که انقلاب ها نه در جایی که مردم گرسنه هستند بلکه در جایی که مردم زندگی خوبی دارند، شروع می شود. مردم فقیر و گرسنه برای تهیه انقلاب فرصت ندارند زیرا آن ها همیشه به فکر پیدا کردن لقمه ای نان هستند. در تونس مردم تحصیل کرده زیادی وجود داشتند که از نهادهای حکومتی خارج مانده و چشم انداز زندگی نداشتند. یک تونسی جوان دانشگاه را تمام کرده و بعد از آن می رفت فروشنده بازار می شد زیرا همه جاهای خوب به انحصار خانواده های بزرگ و افراد وابسته به رئیس جمهور بن علی و همسرش لیلی طرابلسی در آمده بود.

ارزیابی شما از رفتار ایالات متحده در خاور میانه چیست؟ بعضی کارشناسان می گویند که این حوادث آمریکا را غافل گیر کرد در حالی که دیگران معتقدند که ایالات متحده از نظریه هرج و مرج هدایت پذیر بهره گرفته است؟
این اندیشه که آمریکایی ها تمام جهان یا بعضی مناطق جهان را اداره می کنند، دور از واقعیت بوده و دال بر جنون پیروان این اندیشه است. درست است که وزارت امور خارجه آمریکا، سازمان های اطلاعاتی و پنتاگون همیشه حاضرند باد به غبغب انداخته و خود را نیرومند و »همه جا حاضر و ناظر» نشان دهند ولی در حقیقت امر، ایالات متحده کنونی از تحلیل راهبردی و تاکتیکی بهره ای نبرده است. واکنش عصبی و هماهنگ نشده آمریکایی ها به حوادث در تونس و مصر این واقعیت را به اثبات رساند. ولی یمن، نمونه خوبی از به کار گیری ناموفق نظریه هرج و مرج هدایت پذیر است.

اواخر ماه مارس آمریکایی ها جلسه علی عبدالله صالح رئیس جمهور یمن با مخالفان را ترتیب دادند که در جریان آن توافق شد که او به صورت صلح آمیز استعفا کند. مخالفان قول امنیت شخصی صالح و خانواده او و نیز حفظ دارایی مالی او را دادند. صالح در آن جلسه با حضور آمریکایی ها حاضر شد استعفا بدهد و از طریق تلویزیون اعلام کند که زمان امور را به دیگران منتقل می کند ولی بالاخره سر همه کلاه گذاشت. او به جای استعفا، مخالفان را با سرکوب شدید تهدید کرد. و حالا به نظر می آید که یمن در آستانه جنگ داخلی قرار دارد. ممکن است این کشور تجزیه شود و به پرورشگاه افراط دینی تحت ریاست القاعده، دشمن اساسی آمریکا تبدیل شود. همانطور که می بینیم، هرج و مرج هست ولی توسط آمریکا اداره نمی شود.

چرا غرب حتی در زمان اوج ناآرامی ها در مصر و تونس فعالیت خاصی از خود نشان نمی داد ولی زمانی که قذافی به زور متوسل شد، مداخله نمود؟
روابط تند حاکم بین معمر قذافی و نیکلا سارکوزی رئیس جمهور فرانسه که هر دوی آن ها تندخو هستند، باعث این وضع شد. سیف الاسلام، پسر دیکتاتور لیبیایی به سراسر جهان اعلام کرد که سارکوزی از قذافی برای مبارزه انتخاباتی سال 2007 مبلغ 50 میلیون دلار دریافت کرده بود. این بهانه خوبی برای انتقام شد. لیبی از خرید جنگده های فوق العاده گران «رافال» (ساخت فرانسه) امتناع کرد، برای ساخت نیروگاه اتمی می خواست پیمان کاری غیر از شرکت فرانسوی «آروا» پیدا کند، و نیز شرکت فرانسوی «توتال» را که در لیبی نفت تولید می کند، به مبلغ 500 میلیون دلار جریمه کرد. فهرست ناراحتی های سارکوزی طولانی است. به همین علت فرانسه مبتکر مداخله جنگی در لیبی شد.

ولی انگلیس، ایتالیا و آمریکا بر اساس همبستگی اروپایی - آتلانتیک (با فرانسه) شریک این عملیات شدند؟
نخیر، هر یک از این کشورها در لیبی بازی خود را دارد و از قذافی ایرادهای خاصی می گیرد. دولت بریتانیا از توجیه رفتار خود یعنی بخشودن انفجار سال 1988 هواپیماهای مسافربری در آسمان لاکربی و آزاد کردن شهروند لیبی که در ازای این کار بازداشت شده بود (که بریتانیا بعد از آن در لیبی قرارداد های سودمندی دریافت کرد)، خسته شده است. ایتالیا نگران درخواست پرداخت های چندین میلیاردی به لیبی در ازای سیاست استعماری گذشته نسبت به این کشور بود زیرا قذافی در صورت دریافت نکردن این غرامت ها از پذیرش شرکت های نفتی ایتالیایی خودداری می کرد. برلوسکونی - مانند سارکوزی - از «دوستی» با قذافی رنج زیادی برده است. او در یکی از ملاقات ها دست قذافی را بوسید که عکس این صحنه در سراسر جهان پخش شد. ایالات متحده شریک این عملیات شد تا نقش اول را به فرانسه ندهد. ولی واشنگتن مخصوصاً مکث کرد تا نشان دهد که متحدان بدون آمریکا نمی توانند بجنگند.

روسیه در جریان رأی گیری در شورای امنیت سازمان ملل درباره قطعنامه درباره اعلام منطقه پرواز ممنوع در لیبی رأی ممتنع داد. به نظر شما این رفتار صحیح بود؟
ما کار درستی کردیم که از حق وتو استفاده نکردیم. روسیه در هر حال نمی توانست از این عملیات جلوگیری کند همانطور که از عملیات علیه عراق جلوگیری نکرده بود. ما از چین خردمند الگو گرفتیم که در مورد همه مناقشاتی که خارج از منطقه منافع آن قرار دارند، می گوید: هر کاری خواستید بکنید ولی بدون مشارکت ما.

تکلیف قذافی چه می شود؟
او هر چقدر مقاومت کند، می توان او را از بین برد. مسأله بر سرهزینه های آن است. باید فهمید که او می تواند به اقدامات فوق العاده تن دهد زیرا «تعصب قدرت» دارد. در شرایط بن بست قادر است به سلاح های شیمیایی هم متوسل شود. طبق داده های (غیر رسمی) کارشناسان، در سال 2005 لیبی از اوکراین دو هواپیمای AN-32P برای اطفای حریق جنگلی خرید که هر یک از آن ها می توانند تا 8 تن آب حمل کنند. ولی لیبی جنگل ندارد تا آتش آن ها را خاموش کند. شاید این هواپیماها را برای پخش مواد شیمیایی خریده باشند؟ او می تواند از این وسایل حتی علیه ایتالیا و فرانسه استفاده کند.

اگر قذافی را از بین ببرند یا اگر او فرار کند، لیبی چه می شود؟
واقعیت این است که اوضاع لیبی بعد از قذافی از زمان قذافی بدتر خواهد شد. مخالفان لیبیایی از گروه های رنگارنگ تشکیل شده اند که شامل طرفداران «القاعده» هم هستند. قذافی القاعده را به شدت سرکوب می کرد ولی الآن این گروه جشن می گیرند. انبارهای نظامی باز شده و هم دیکتاتور و هم مخالفانش به طرفداران خود اسلحه توزیع می کنند. بخش قابل توجه این اسلحه در اختیار «القاعده مغرب» قرار گرفته است. بدتر از همه این است که آن ها صاحب موشک های (دوش پرتاب) زمین به هوا شده و احتمالاً به انبار های سلاح های شیمیایی رسیده اند.

افراطیون در کدام کشورهای دیگر اسلامی می توانند به قدرت برسند؟
این امر می تواند نه تنها در کشور های اسلامی بلکه در تمام فضا از مراکش تا پاکستان و از مرز ترکیه تا آفریقای جنوبی رخ دهد. در این منطقه توان بالقوه انفجاری عظیمی جمع شده است. برای مثال می توان به تاریخچه هزار ساله خصومت بین سنی ها و شیعیان اشاره کرد. عربستان سعودی مظهر تسنن است و ایران مظهر تشیع. مأموران اسلام گرای عربستان سعودی که سوریه را از اسلحه مملو کرده اند، در ورای ناآرامی ها در این کشور قرار دارند زیرا عربستان از اینکه سوریه متحد ایران است، راضی نیست. جدیداً، مناقشه جهانی سنی - شیعی به خاطر بروز مناقشات بین قومی و مذهبی در مناطق مختلف شدت یافته است. این وضع در بحرین، یمن، مصر، اردن، لبنان و عراق مشاهده می شود. مسأله کارگران مهاجر در پادشاهی های حاشیه خلیج فارس، مسأله خاصی است. کنه بحران جاری عربی همین است.

این وضع تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؟
ما شاهد آغاز این روند هستیم که نتیجه آن تا 80-70 سال دیگر روشن خواهد شد.

آیا جمهوری های مسلمان نشین شوروی سابق در آذربایجان و نیز آذربایجان می توانند ثبات داخلی خود را حفظ کنند؟
حتی اگر آنجا اتفاقی بیفتد، سناریوی حوادث با کشورهای عربی متفاوت خواهد بود. مسایل سیاسی آن ها و خطرات سیاسی این دو منطقه با هم تفاوت اصولی دارد.

روزنامه «ترود»، 15 آوریل