خزش كشنده قحطي ميان شن‌هاي بيابان‌هاي سومالي گرچه واقعيت اين روزهاي شاخ آفريقا را متاثر كرده اما از سوي ديگر، بهانه‌اي براي گسترش ديپلماسي بيسكويتي غرب در اين منطقه فراهم آورده است.
ایرنا- فقط دو هفته پس از هشدار بيست و نهم تيرماه سازمان ملل متحد درباره بروز قحطي در 2 منطقه جنوبي سومالي كه براي نخستين بار از سال 1371 تاكنون رخ داد، تارنماي روزنامه فرانسوي 'لوفيگارو' به نقل از 'والري آموس' معاون دبيركل سازمان ملل متحد در امور كمك‌هاي بشردوستانه، نوشت در صورت اتخاذ نشدن تدابير ويژه براي مقابله با قحطي، ممكن است پنج يا 6 منطقه ديگر اين كشور نيز با قحطي روبرو شود.
شدت اين وضع به حدي است كه اتحاديه آفريقا هجدهم مردادماه جلسه‌اي ويژه را براي كمك به قربانيان خشكسالي تشكيل مي‌دهد.
به گفته آموس، '12 ميليون و 400 هزار نفر در كشورهاي كنيا، سومالي، اتيوپي و جيبوتي به كمك‌هاي فوري نيازمندند'.
ششم مردادماه سازمان ملل متحد گزارش كرد فاجعه انساني در شرق آفريقا و بويژه سومالي جان 11 ميليون نفر را با تهديد مواجه كرده است.
سازمان خواربار و كشاورزي ملل متحد (فائو) به دليل پايين بودن سطح كمك‌هاي مالي بين المللي از ادامه امدادرساني به مردم مناطق بحران‌زده اظهار ناتواني كرد. به گزارش اين سازمان بحران غذايي در سومالي 'يك رسوايي براي جامعه بين‌المللي' است.
سوم مردادماه تارنماي شبكه خبري 'الجزيره' بيش از 2 ميليون نفر از اهالي سومالي را به دليل نبود غذا با خطر مرگ مواجه دانست.
روزنامه آمريكايي 'واشنگتن پست' نيز با اشاره به شديدترين بحران غذايي سومالي طي 60 سال گذشته، در شماره پنجم مردادماه نوشت: براي كاستن از اين بحران در دو ماه آينده به بيش از 300 ميليون دلار بودجه نياز است.
به نوشته اين روزنامه، 'فران ايكويزا' مدير منطقه‌اي آژانس امدادرساني انگليس (آكسفام) از كمبود بودجه 800 ميليون دلاري براي كمكرساني خبر داده است.
روزنامه انگليسي 'گاردين' نيز در همين روز به نقل از 'بان كي‌مون' دبيركل سازمان ملل متحد، نياز فوري به مقابله با اين بحران را بالغ بر 8/1 ميليارد دلار اعلام كرد.
در پنج درجه تعريف شده براي امنيت غذايي در سازمان ملل متحد، قحطي، به عنوان پنجمين و خطرناك‌ترين درجه تعريف شده است.
به گزارش سوم مردادماه مجله علمي 'نيوساينتيست'، سازمان ملل در سال 1384 معيارهايي را براي قحطي وضع كرد كه بر اساس آن براي اعلام رسمي وقوع قحطي در يك منطقه، بايد سه وضع مشاهده شود: دست‌كم براي 20 درصد از جمعيت، ميزان غذاي در دسترس كمتر از 2100 كيلوكالري در روز باشد، بيش از 30 درصد كودكان دچار سوء تغذيه شديد شده باشند و ميزان مرگ و مير به دليل كمبود غذا در هر روز، به 2 مرگ در هر 10 هزار نفر، يا چهار مرگ در هر 10 هزار كودك رسيده باشد.
** سومالي؛ كشوري افتان و خيزان
-----------------------------------------
شرقي‌ترين كشور شاخ آفريقا با جمعيتي حدود 10 ميليون نفر كه 99 درصد آنان مسلمان شافعي هستند، گرچه از سال 1339 اعلام استقلال كرد، اما با كودتاي نظامي 'محمد زيادباره' ژنرال نيروهاي مسلح، در سال 1338 و همچنين فرار وي در سال 1370 و سپس حاكميت نيروهاي 'ائتلاف تحكيم صلح و مبارزه با تروريسم' يا كنگره متحد سومالي با حمايت كشورهاي غربي از جمله آمريكا از ميان فرماندهان محلي روبرو شد.
جنگ قدرت بين اعضاي اين ائتلاف، سبب شكلگيري تنها كشور فاقد حكومت دنيا شد كه آثار خود را به صورت حركات تجزيه‌طلبانه در بخش‌هايي از سومالي مانند تشكيلات خودمختار مناطق 'باي' و 'باكول' در جنوب و مركز سومالي، 'سومالي‌لند' در بخش شمالي، 'پانت‌لند' در مناطق شمال شرقي و 'جوبالند' در جنوب غربي سومالي نشان داد.
بجز درگيري‌هاي داخلي ميان گروه‌هاي مختلف قوميتي در سومالي، دخالت بيگانگان مشكلات بيشتري را در دهه‌هاي اخير سبب شد. نيروهاي آمريكايي در سال 1372 به بهانه مهار اسلام‌گرايان سومالي را اشغال كردند ولي در جريان درگيري با نيروهاي تحت فرمان 'محمد فرح عيديد' كه از او به عنوان رهبر القاعده سومالي نام برده مي‌شود، شكست خوردند و جريان موسوم به 'سقوط شاهين سياه' رقم خورد.
پس از آن، 'بيل‌كلينتون' رييس‌جمهوري وقت آمريكا، دستور بيرون كشيدن نظاميان آمريكايي را از سومالي صادر كرد.
از سوي ديگر، دخالت كشورهاي همسايه همچون اتيوپي در امور سومالي تا حدي رسيد كه مردم اين كشور، دولت مستقر در شهر 'بايدوا' را كه از سوي سازمان‌هاي بين‌المللي به رسميت شناخته شده است، قانوني نمي‌دانند. به طوري كه 'اتحاد دادگاه‌هاي اسلامي' به رهبري 'شريف شيخ احمد' كنترل نيمي ديگر از سومالي از جمله 'موگاديشو' را در دست دارند.
از جمله گروه‌هاي مخالف دولت انتقالي، گروه 'الشباب' است كه در سال 1383 به عنوان شاخه نظامي دادگاه‌هاي اسلامي تاسيس شد و هدف خود را تاسيس دولت اسلامي در سومالي معرفي كرد. شايعه حضور شيخ 'حسن ظاهر اويس' در پس اين تشكيلات كه در فهرست سياه گروه‌هاي تروريستي وابسته به القاعده قرار دارد، غرب را براي پيگيري ادعاي خود درباره مبارزه با تروريسم ياري مي‌كند.
به گزارش هفتم مردادماه تارنماي الجزيره، 'كارشناسان مسائل سياسي سومالي مي‌دانند تصميم‌سازان سياسي در اين كشور سياستمداران آن نيستند، بلكه اداره كشور در دست اوگاندا و 'اوگاستين ماهيگا' فرستاده سازمان ملل متحد در اين كشور است و آنان مقدرات اين كشور را در دست دارند. اين همان چيزي است كه 'محمد عبداللهي محمد' نخست‌وزير مستعفي سومالي، در بيست و نهم خردادماه به آن اعتراف كرد و گفت كمك‌كنندگان به سومالي سرنوشت اين كشور را در دست گرفته‌اند.
** قحطي؛ بحراني گريبانگير
----------------------------------
نبود دولت منسجم يكي از مهمترين دلايل دخالت كشورهاي بيگانه در امور اين كشور است.
درگيري‌هاي داخلي بين سياستمداران سومالي آنچنان بالا گرفته است كه هيچ واكنشي نسبت به جولان دزدان دريايي در سواحل مجاور اين كشور نشان نداده‌اند و در عمل راه را براي يكه‌تازي غربيان در اين آبها گشوده‌اند.
اين، در حالي است كه خليج عدن و اقيانوس هند به عنوان مهمترين آبراهه‌هاي جابجايي كالا و انرژي بين شرق و غرب، همچون دو دست دور سومالي را احاطه كرده‌اند.
اهميت استراتژيك اين منطقه آبي به سبب وجود جزيره‌هاي متعدد و همچنين همجواري با تنگه باب‌المندب، بيش از پيش قابل توجه است. سومالي از طريق اين آبها علاوه بر اتصال قاره‌هاي آفريقا و آسيا به يكديگر، به كشور 'جيبوتي' همسايه شمالي خود راه دارد كه محل استقرار پايگاه نظامي آمريكاست.
از سوي ديگر، فعاليت گروه‌هاي مسلح در سومالي بهانه جنگ عليه ترور را براي غرب پررنگ‌تر مي‌كند.
به نوشته دهم آبان‌ماه 1388 پايگاه خبري 'المحيط'، مركز مبارزه با تروريسم آمريكا مدعي شد 'فضل عبدالله محمد' رهبر القاعده در شرق آفريقا، توانسته است طي 10 سال گذشته از تعقيب نيروهاي آمريكايي بگريزد و اينك در ميان جنبش 'الشباب' سومالي مي‌جنگد.
همچنين مركز تحقيقات امنيتي 'استراتفور' چهاردهم بهمن‌ماه 1388 طي گزارشي تاكيد كرد: يمن و سومالي تهديد‌هاي جديد براي امنيت آمريكا هستند.
جالب اينجاست كه مناطق بحراني در گزارش اخير سازمان ملل متحد در كنترل نيروهاي الشباب قرار دارد و بسياري، اين گروه را در بروز اين فاجعه مقصر مي‌دانند. تحريم‌هاي كشورهاي غربي از جمله آمريكا كه حتي منجر به توقيف اموال اعضاي اين گروه در
سال 1389 شد، عرصه را بر الشباب تنگ كرد و آنان نيز براي تامين هزينه‌هاي خود، اموال و دارايي‌هاي مردم اين مناطق را در اختيار گرفتند.
از سوي ديگر، كشورهايي همچون آمريكا براي مبارزه با اين گروه‌ها علاوه بر انتقال برخي سربازان خود، سلاح‌هايي را نيز در اختيار نيروهاي نظامي از جمله نيروهاي آفريقايي مستقر در سومالي (آميسوم) قرار مي‌دهند.
به گزارش بيست و نهم تيرماه 1389 خبرگزاري 'رويترز' به نقل از مقام‌هاي آمريكايي، آمريكا براي افزايش كمك‌هاي خود به نيروهاي اتحاديه آفريقا در سومالي آماده است.
ژنرال 'ويليام وارد' فرمانده نظامي آمريكا در آفريقا (آفريكوم)، نيز در همان تاريخ به رويترز گفت: كمك‌هاي نظامي آمريكا به نيروهاي اتحاديه آفريقا شامل تجهيزات اضافي و آموزشي و حمايت‌هاي ويژه در زمينه كمكرساني، تامين مالي و تبادل اطلاعات مي‌شود.
دولت آمريكا در بودجه سال جاري خود، 38 ميليون دلار براي فروش سلاح به دولت‌هاي آفريقايي، 21 ميليون دلار براي آموزش سربازان اين قاره و 24 ميليون دلار براي طرح‌هاي ضدتروريستي درخواست كرد. همچنين به نوشته هفتم اسفندماه 1389خبرگزاري فرانسه، 40 تن جنگ‌افزار و مهمات براي دولت انتقالي سومالي فراهم آورد.
البته بارها اين سلاح‌ها به دست همان گروه‌هايي افتاده كه پاي آمريكا را به سومالي باز كرده‌اند. به همين دليل بنا بر گزارش نهم تيرماه روزنامه آمريكايي 'واشنگتن پست'، كاخ سفيد اين اجازه را به خود داد از هواپيماهاي بدون سرنشين خود عليه اهداف انساني در سومالي -ششمين كشور مورد حمله اين هواپيماها- استفاده كند.
حضور نيروهاي غربي در سومالي فقط محدود به اهداف نظامي نمي‌شود. بلكه مشكلات خاص اين منطقه از جمله خشكسالي‌هاي چندين ساله و قحطي‌هاي پياپي آنان را در قالب سازمان‌هاي امدادرسان به سومالي كشانده است. با اين وجود اين سازمان‌ها هنوز دردي را از مردم اين كشور درمان نكرده‌اند.
به نوشته هفتم مردادماه تارنماي شبكه تلويزيوني الجزيره، 'فقط بخش اندكي از ميليون‌ها دلاري كه به اسم كمك به مردم سومالي جمع‌آوري مي شود، به قحطي‌زدگان مي‌رسد و بيشتر آن در هتل‌هاي گران‌قيمت نايروبي هزينه مي‌شود. در شرايطي كه سرباز سوماليايي ماه‌هاست به دليل دريافت نكردن حقوق، غذايي براي خوردن ندارد ميليون‌ها دلار از اين اموال در اختيار آميسوم قرار مي‌گيرد كه جزيي از ايجاد بحران در اين كشور هستند.
اين انتقاد از آميسوم در حالي صورت مي‌گيرد كه كشورهاي غربي دست‌كم در ظاهر خود را پشتيبان اين نيروها مي‌دانند. دهم اسفندماه 1389، 'جاني كارسون' دستيار وزير امور خارجه امريكا در امور آفريقا، طي گزارشي به معاونت آفريقايي اين وزارتخانه نوشت: ما بزرگ‌ترين پشتيبان نيروهاي حافظ صلح اتحاديه آفريقا در سومالي (آميسوم) هستيم... از زمان ورود نيروهاي آميسوم در سال 1386، آمريكا 135 ميليون دلار براي پشتيباني و كمك هاي حمايتي و نقل و انتقال سربازان برونديايي و اوگاندايي به سومالي متقبل شده است و برنامه هايي براي ادامه كمك‌هاي خود در آينده دارد.
كارسون افزود: ايالات متحده امريكا كمك خود را به دولت انتقالي سومالي براي توسعه پايگاه‌هاي امنيتي كه براي موفقيت اقدامات دولت موگاديشو حياتي است، ادامه مي دهد. با تصويب كنگره، ما در حال تخصيص 10 ميليون دلار براي حمايت از نيروهاي امنيت ملي به عنوان بخشي از اين اقدام‌ها هستيم. از سوي ديگر ما در تلاش براي توسعه ظرفيت دولت انتقالي سومالي به آن ميزان هستيم كه آمريكا و ديگر سازمان‌هاي بين‌المللي بتوانند كمك‌هاي بيشتري آماده كنند.
با اين همه، پايگاه خبري لبناني 'الانتقاد' هشتم مردادماه 1390 نوشت: بسياري از اين كمك‌ها در راه اعزام به كشورهاي مقصد مفقود شده و هرگز به اين كشورها نمي‌رسد. به عنوان مثال بي. بي. سي بتازگي گزارشي منتشر كرد كه بيشتر كمك‌هايي كه سال گذشته براي مردم پاكستان جمع‌آوري شده بود، به دست آنها نرسيده است.
به نوشته الانتقاد، هزينه نيروهاي غربي و كارشناسان اعزام شده به سومالي بسيار بالاست كه به صرفه بودن اين نوع كمك‌ها را زير سوال مي‌برد.
از سوي ديگر، ناآرامي‌ها و ادامه شرايط سخت زندگي خيل مهاجران را از روستاها و زمين‌هاي حاصلخيز سومالي به سوي شهرهاي بزرگ‌تر و همچنين كشورهاي همسايه حتي سودان روانه كرده است.
به اين ترتيب، سرزمين‌هاي حاصلخيز سوخته در آتش جنگ‌هاي داخلي و همچنين حملات گاه و بيگاه هواپيماهاي بي‌سرنشين، به حال خود رها مي‌شوند تا دليل ديگري بر گسترش قحطي در اين كشور شوند. حال در كنار آن، خبرهايي را كه درباره خريد بهترين زمين‌هاي اين مناطق توسط بازرگانان غربي و استفاده بيش از حد آنان از سموم آفت‌كش در رسانه‌هاي منطقه منتشر شده است، قرار دهيد تا عامل ديگري را براي از بين رفتن منابع غذايي سومالي بيابيد.
همچنين از زمان آغاز قحطي در سومالي (دي‌ماه)، بيش از 135 هزار نفر به خارج از اين كشور از جمله كنيا و اتيوپي فرار كرده‌اند، به‌طوري كه روزانه به صورت متوسط بيش از 1700 نفر به اتيوپي و 1300 نفر ديگر به كنيا وارد مي‌شوند. به نوشته الجزيره، اردوگاه آوارگان سوماليايي در كنيا به بزرگ‌ترين اردوگاه آوارگان در دنيا تبديل شده است.
كميسيونر عالي سازمان ملل در امور پناهندگان، در فروردين‌ماه گزارش كرد شمار پناهندگان سومالي به كشورهاي همسايه در چهار ماهه نخست سال 2011 ميلادي نسبت به همين دوره در سال 2010 ميلادي دو برابر شد.
اقامت اين افراد در اردوگاه‌هايي با حداقل امكانات زيستي، نگراني‌هايي را براي كشور ميزبان و همچنين سازمان‌هاي بين‌المللي و نهادهاي امدادرسان ايجاد مي‌كند. تمركز اين سازمان‌ها بر پناهندگان و آوارگان سوماليايي در برخي موارد جريان كمك‌هاي مالي را متاثر مي‌كند و بخشي از بودجه لازم براي ساخت زيربناهاي توسعه‌اي در سومالي را مي‌بلعد.
از سوي ديگر، اين كمك‌ها به طور غيرمستقيم مشوق مهاجرت‌هاي گروهي به كشورهاي همسايه مي‌شود.
در اين ميان، معضلي به نام فساد در عملكرد سازمان‌هاي بين‌المللي، نگراني‌هاي بيشتري را دامن مي‌زند. به نوشته هفتم مرداد ماه تارنماي الجزيره، بسياري از كالاها كه بايد به رايگان به دست مردم برسد، در بازارها فروخته مي‌شود و تحقيقات در اين زمينه نيز هرگز به نتيجه‌اي ملموس نرسيده است، به همين علت بسياري از اين موسسات خيريه، در سومالي هيچ محبوبيتي ندارند.
همچنين خبرها حاكي از آن است كه مواد غذايي تاريخ گذشته از سوي اين سازمان‌ها بين مردم سومالي توزيع مي‌شود و بار ديگري را بر مصيبت‌هاي اين مردم قحطي زده اضافه مي‌كند.
تاخير در ارايه كمك‌هاي بين‌المللي به سومالي نيز اين باور را تقويت مي‌كند كه سازمان‌هاي بين‌المللي به دنبال حل ريشه‌اي مشكل اين كشور نيستند، چرا كه از ادامه آن سود مي‌برند و آن را منبع منافع مادي خود و روزي نظاميان محلي وابسته مي‌دانند.
فراتر از اين بحث‌ها، اعطاي كمك‌هاي بين‌المللي گرچه ممكن است در كوتاه‌مدت جلوه‌هاي انسان دوستانه‌اي را به نمايش بگذارد اما در درازمدت بدهي‌هاي سنگين كشورهاي ضعيف را سبب مي‌شود كه بر اساس آن، مجبور به اعطاي امتيازهاي متعدد براي جبران بدهي‌هاي خود خواهند شد.
نكته تاسف‌بارتر، چهره نگران و انسان‌دوستانه اما منفعت‌جويانه بعضي نهادهاي كمك‌رسان به سومالي است كه صداي برخي رسانه‌هاي غربي را نيز به آسمان بلند كرده است.
دهم مرداد ماه نشريه آلماني 'فوكوس'، با اشاره به برنامه سازمان ملل متحد مبني بر انتقال مواد غذايي به منطقه نوشت چنين برنامه‌اي از اساس منطقي نيست؛ چرا كه گران و فقط نوعي تلف كردن وقت است.
در همين روز، روزنامه آلماني 'تسايت' نوشت: كشورهاي صنعتي بسيار دير به موضوع گرسنگي و قحطي در سومالي واكنش نشان دادند و بايد گفت كه مجرمان اصلي سران اين كشورها هستند. البته 'يان تسيگلر' استاد پيشين دانشگاه سوربون و مشاور كميته شواري حقوق‌بشر در اين زمينه حق دارد وقتي كه به بحران گرسنگي به عنوان يك جرم اشاره كرد. وي در سخناني اعلام كرد: منابع غذايي روي زمين براي سير كردن 2برابر جمعيت زمين كافي است، با اين حال روزانه 37 هزار نفر به دنبال گرسنگي جان خود را از دست مي‌دهند.
اين روزنامه آلماني به نقل از 'چارلز كني' كارشناس توسعه اقتصادي، افزود: اگر چه مقصران اصلي بحران به وجود آمده در منطقه و نه در غرب حضور دارند، اما آنچه هم اكنون در سومالي رخ مي‌دهد، جنايت عليه بشريت است و سازمان ملل متحد نيز فقط به ارايه راهكارهاي ديپلماتيك اكتفا كرده است.
به نوشته تسايت، در چند سال گذشته كشورهاي صنعتي غربي ميزان كمك‌هاي خود را به سومالي بشدت كاهش داده‌اند و اين موضوع فقط به دليل بحران مالي نيست. به عنوان نمونه آمريكا كمك كمتري به سومالي مي‌كند؛ زيرا از اين نگران است كه اين كمك‌ها براي حمايت از گروه‌هاي افراطي استفاده شود.
در اين ميان، نهادهاي آفريقايي، عربي و اسلامي همچون اتحاديه عرب، سازمان همكاري اسلامي، اتحاديه آفريقا و ... قطعا پس از حاكمان داخلي سومالي بيشترين تقصير را داشته‌اند؛ چرا كه عرصه را براي تداوم سياست‌هاي اشغالگرانه غرب در قالب ديپلماسي بيسكويتي همچنان باز گذاشته‌اند.
گرچه دهم مردادماه بانك توسعه اسلامي اعلام كرد افزون بر يك ميليون دلاري كه به قحطي‌زدگان سومالي كمك كرده است، كمك‌هاي ديگري را به اين كشور اختصاص خواهد داد، اما آنچه براي سومالي در درازمدت ضروري به نظر مي‌رسد، تلاش براي به ثبات رسانيدن و كمك به تشكيل دولتي با مشاركت همه سوماليايي‌هاست؛ موضوعي كه غرب هنوز با وجود ژست مردم‌سالارانه خود نمي‌پسندد تا شايد بتواند در آشفته بازار اين كشور، متاع خود را بفروشد.
