سومالی، كشور پهناوری كه نامش با قحطی و گرسنگی گره خورده و اینجا چادر خاكستری به مساحت ۲۴ متر است كه كودكان نیمه‌جان را كنار هم در آن خوابانده‌اند. چادری كه به عنوان تنها بیمارستان مخصوص كودكان از سوی صلیب سرخ جهانی برپا شده و به گفته یكی از پرستاران آن در هر‌شبانه‌روز ده‌ها كودك كه نفس‌های آخر را می‌كشند به آنجا می‌آورند.
تنا- زینب كوچولوی ۴ ساله یكی از آنهاست، از فرط بی‌غذایی و تشنگی، استخوان‌های قفسه سینه‌اش بیرون زده و در گرمای صحرای سومالی شمرده شمرده نفس می‌كشد. پرستار با دیدن او بسرعت دست به كار می‌شود، سوزن سرم و رگ دست‌های او با هم غریبه نیستند. پیش از این او را بارها برای سرم زدن آورده‌اند، اما این بار رگ دست‌های نحیف زینب پیدا نشدنی است و شاید دردناكی آن برای طفل ۴ ساله قابل تحمل نباشد كه از حساس‌ترین رگ‌های بدنش سرم تغذیه را عبور دهند، اما این كار برای زنده نگهداشتن زینب و كودكانی مثل او ضروری است.
یكی از پرستاران این چادر صحرایی كه داوطلبانه به سومالی آمده می‌گوید: "نرخ زاد و ولد در سومالی بالاست. به همین دلیل كودكان در این قحطی و خشكسالی متحمل بیشترین آسیب شده‌اند، تحمل دیدن برخی صحنه‌ها بسیار برای ما سخت است، مادری كه كودكش را با امید به ما می‌سپارد تا او را از ضعف نجات دهیم، اما متاسفانه كودك از شدت ضعف و ناتوانی در این چادر می‌میرد و ما هر روز باید این خبر را به مادرانی كه بیرون چادر چمباتمه زده‌اند، بدهیم. این مساله واقعا دردآور است.
كارشناسان می‌گویند: سازمان ملل متحد، سومالی را منطقه قحطی‌زده و نقطه بحرانی خوانده و در این قحطی نه‌تنها عوامل جغرافیایی مانند نبود بارش و خشكسالی بلكه ناتوانی دولت مركزی و بروز جنگ‌های داخلی دخالت داشته و این بحران را به فاجعه انسانی تبدیل كرده است.
سومالی را می‌توان پهناورترین كشور شاخ آفریقا در شرق این قاره خواند. كشوری كه تنها ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد و بیش از ۹۰ درصد مردم آن مسلمان هستند. سومالی با وجود داشتن معادن و منابعی مانند سنگ‌آهن، ژیپس و اورانیوم به علت عقب‌ماندگی و فقر امكانات و تكنولوژی توان بهره‌برداری بهینه از آنها را ندارد. سومالی حتی پیش از بروز خشكسالی هم یكی از بالاترین آمارهای مرگ و میر كودكان جهان را دارا بود و ۱۰ درصد كودكان خود را هنگام تولد و ۲۵ درصد آنان را قبل از رسیدن به ۵ سالگی از دست می‌داد، اما از ۱۰ سال اخیر، دامنه خشكسالی‌ها، مرگ و میر مردم سومالی را دامنه وسیع‌تری بخشیده است.
مرگ روزانه ۱۰۰ سومالیایی بر اثر گرسنگی
بیش از نیمی از جمعیت سومالی كه این روزها به ۸ میلیون نفر رسیده در گرسنگی شدید هستند و وضعیت كودكان و افراد مسن و بیمار بغرنج‌تر از سایرین گزارش شده است و هر روز ۱۰۰ نفر بر اثر گرسنگی جان خود را از دست می‌دهند و تا امروز بیشتر از ۳۰ هزار كودك از گرسنگی تلف شده‌اند.
كمی دورتر از چادر صحرایی، جمعی از زنان كه كودكانشان را به پشت بسته‌اند كنار هم روی زمین نشسته‌اند و در انتظار غذا ثانیه‌ها را برای رسیدن كامیون حمل غذا می‌شمارند. هرازچندگاهی یك كودك از شدت بی‌رمقی گریه می‌كند و مادر كه نه در سینه شیری دارد و نه در دست لقمه‌ای، ناخودآگاه او را تكان می‌دهد تا كودك آرام بگیرد. كامیون غذا كه از دور پیدا می‌شود همه از جا بلند می‌شوند، یكباره تعداد زنانی كه بچه بغل در انتظار بودند به صدها نفر می‌رسد، لابه‌لایشان جوانان و پیرمردان هم هستند، دست‌ها به سمت متصدی غذا دراز می‌شود، دست هر كس درازتر، موفق‌تر، گریه كودكان بر اثر فشارها و تكان‌ها به هوا می‌رود و زن‌ها برای یك لقمه بیشتر التماس می‌كنند. ظرف ۵ دقیقه یك كامیون غذا ته می‌كشد و باز هم زنان جوانی كه دست‌هایشان به درازی بقیه نبوده یا از شدت ضعف توان تحمل فشارها و تكان‌های جمعیت را نداشته‌‌اند، دست‌خالی به گوشه‌ای بازمی‌گردند و گوشه‌ای می‌نشینند تا كامیون بعدی از راه برسد. حنیفه یكی از این زنان جوان است كه ۲ كودك خردسال دارد. كودك اولش در بیمارستان صحرایی بستری است، گریه می‌كند، از این كه باز هم او و كودكش گرسنه مانده‌اند، می‌گوید: "دیروز سر غذا مردها با هم گلاویز شده‌اند، صد نفر به جان هم افتاده بودند، بعضی‌ها زیر دست و پا له شدند و از شدت ناتوانی مردند، این صحنه‌ها واقعا مرا نسبت به آینده نگران می‌كند، من دیگر توان این را ندارم با مردها گلاویز شوم تا تكه نانی به دست بیاورم، آنها به من و امثال من كه بچه‌ها را به پشت بسته‌ایم، اعتنا نمی‌كنند. "
سومالی؛ قربانی همیشه قحطی‌ها
زنان و مردان سومالی با پدیده قحطی و خشكسالی غریبه نیستند، آنان ۲۱ سال قبل هم قحطی و مرگ و میر ناشی از آن را تجربه كرده‌اند. به گفته كارشناسان قاره سیاه، در خشكسالی سال ۱۹۹۰ به دلیل نبود دولت توانمند، كشور در آستانه نابودی كامل قرار گرفت و حالا بیم آن وجود دارد كه سومالی به دلیل این قحطی كم‌نظیر از نقشه جهان پاك شود و تمام جمعیت خود را از دست بدهد. شاید به همین دلیل بیش از ۱۶۶ هزار نفر از مردم این كشور در ماه‌های اخیر به مرزهای اتیوپی و كنیا ـ كشورهای همسایه ـ گریخته‌اند، اما آنان كه مانده‌اند توان گریختن را ندارند. براساس برآوردهای جدید سازمان ملل متحد، بحران قحطی تا چند هفته آینده سراسر مناطق جنوب سومالی را در برمی‌گیرد.
نكته: هر چند سازمان ملل متحد در برنامه جمع‌آوری كمك‌های نقدی مبلغی حدود یك میلیارد دلار جمع‌آوری كرد و در تلاش است تا ۱/۵ میلیارد دلار را امسال به منطقه شاخ آفریقا بفرستد، اما این مبالغ پاسخگوی نیاز ۸ میلیون سومالیایی نیست
گزارش‌های خبرنگاران اعزامی به ناحیه جنوب سومالی هر روز از صحنه‌های تاسفباری حكایت می‌كند كه دامنه بیشتری می‌یابد و خوانندگان نشریات و بینندگان شبكه‌های تلویزیونی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، یكی از این صحنه‌ها به كودكان خردسالی اختصاص دارد كه در كنار جاده‌ها نیمه‌جان رها شده‌اند تا نفس‌های آخر را بكشند. به‌نوشته برخی خبرنگاران، مادرانی كه هیچ چیزی برای سیر كردن كودكشان ندارند، از سر اجبار مجبور به رها كردن كودكانی می‌شوند كه ساعاتی بیشتر زنده نیستند. سلیمه یكی از زنانی است كه شاهد رها شدن كودكان در كنار جاده بوده، می‌گوید: "برای یك مادر هیچ چیز آزاردهنده‌تر از این نیست كه كودك گرسنه‌اش را زیر سوز آفتاب بگذارد و رها كند، آنها از اجبار تن به این كار می‌دهند، آنها می‌دانند كودكشان نفس‌های آخر را می‌كشد و چند ساعتی بیشتر زنده نیست، ما مردم سومالی به دیدن این صحنه‌ها عادت نداریم، اما فقر و گرسنگی، ما را مجبور به تحمل این صحنه‌ها می‌كند. شاید شما هم اگر مانند ما بودید، همین كار را می‌كردید. "
سومالی؛ چشم انتظار كمك
هر چند سازمان ملل متحد در برنامه جمع‌آوری كمك‌های نقدی در سال ۲۰۱۰ مبلغی حدود یك میلیارد دلار جمع‌آوری كرد و در تلاش است تا ۱/۵ میلیارد دلار را امسال به منطقه شاخ آفریقا بفرستد، اما گفته می‌شود كه این مبالغ پاسخگوی نیاز ۸ میلیون سومالیایی نیست.
"نی اكوئته " كارشناس امور آفریقا در گفت‌وگو با پرس‌تی‌وی ایران از مردم جهان می‌خواهد كه به دولت و كشورشان برای كمك به مردم سومالی فشار بیاورند، او با بیان این كه كمك‌های مالی كشورها به آژانس‌های كمك‌رسانی دیر می‌رسد، می‌گوید: "وضعیت بغرنج در سومالی بسیار جدی است و هر كسی كه می‌تواند كمكی انجام دهد، باید روی كشور خود فشار بیاورد. " بر این اساس سازمان‌های بین‌المللی نیز از وضع كمك‌رسانی به این كشور ناراضی هستند.
احمد كه همراه خانواده‌اش از شدت گرسنگی به اطراف موگادیشو ـ پایتخت سومالی ـ فرار كرده‌است ، می‌گوید: ۱۵ روز پیاده به اینجا آمده‌ایم و حالا هیچ چیزی برای خوردن نداریم، زنان و كودكان از شدت گرسنگی به خودشان می‌پیچند. او از زد و خوردهای مردم هنگام توزیع كمك‌های غذایی یاد می‌كند و می‌گوید: "مردم آنقدر گرسنه و عصبی هستند كه حتی به نظامیان هم رحم نمی‌كنند و در صورت مقاومت آنان را هم از پای درمی‌آورند. "
هیچ انسان نوعدوستی نمی‌تواند نسبت به دیدن صحنه‌ها و وضعیت مردم سومالی بی‌تفاوت باشد، ایران به عنوان كشوری آسیایی كه بارها خشكسالی‌های درازمدتی را تجربه كرده و خود نیز با كم‌آبی روبه‌روست، براحتی وضعیت سومالی را درك می‌كند. "رسانه‌های ایران با تاخیر چند ماهه از وضعیت سومالی خبردار شده‌اند و گویا ابتدا چنین بحرانی را جدی نمی‌گرفتند، تا این كه تصاویر سومالی از رسانه‌ها و خبرگزاری‌‌های خارجی در دنیا منتشر شد. " این مطلب را یكی از فعالان كمك‌های بشردوستانه در ایران به كنایه می‌گوید و اضافه می‌كند: "در حال حاضر این رسانه‌های تصویری و روزنامه‌ها هستند كه باید مردم را از آنچه در سومالی می‌گذرد، آگاه كنند، چراكه ما همه انسانیم و عدم مجاورت جغرافیایی نمی‌تواند باعث شود نسبت به حوادث سومالی بی‌تفاوت باشیم و به تكان دادن سر به علامت تاسف اكتفا كنیم. "
اما انتشار صحنه‌های رو به احتضار بودن صدها سومالیایی، استخوان‌های برجسته بدن كودكان لاغر و چشمان سیاه و گود رفته آنان، صورت‌ها و لب‌‌های خشكی كه مگس‌ها بر آن جولان می‌دهند و نگاه منتظر و داغدیده مادران كه مستاصل از شرایط پیش آمده دست به سمت لقمه‌ای نان و آب دراز كرده‌اند، همه و همه در ماه‌های اخیر انسان‌های دنیا را به تكاپو واداشته، ایران هم با كمی تاخیر كوشیده به جمع یاری‌رسانان بپیوندد. دفتر برنامه جهانی غذا در تهران با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام كرده كه با روزانه ۵۰۰ تومان می‌توان جان مادر و فرزندی را در سومالی نجات داد. جمعیت هلال احمر نیز با اعلام شماره حساب ۹۹۹۹۹ به نام این جمعیت نزد بانك ملی شعبه مركزی یا به شماره حساب ۰۱۹۹۹۹۹۹۹۹۰۰۳ سیبا در بانك ملی از مردم در خواست كمك كرده است.
از سوی دیگر مراجع تقلید برای كمك به مردم سومالی فراخوان داده‌اند و مسلمانان را دعوت به یاری نموده‌اند و نیز اجازه صرف ثلث سهم امام(ع) را برای كمك به مردم سومالی صادر كرده‌اند. علی‌اكبر صالحی، وزیر امور خارجه هم بتازگی خبر داد كه هیات دولت جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت تا سقف ۲۵ میلیون دلار برای امدادرسانی به قحطی‌زدگان سومالی اختصاص دهد.
ایران هم در تكاپو برای كمك‌رسانی به سومالی است، اما برای همدردی با مردم گرسنه این كشور قدم‌‌هایی فراتر مورد نیاز است. سازمان غذا و كشاورزی سازمان ملل متحد می‌گوید كه حدود یك‌سوم غذای تولید شده در جهان یعنی حدود ۱/۳ میلیارد تن غذا هر سال تلف یا ضایع می‌شود. این میزان غذای تلف شده معادل نیمی از كل تولید هر ساله غلات در جهان است. در ایران هم براساس اظهارنظر دبیر اتحادیه بارفروشان شهری مانند تهران با توجه به ضایعات ۱۴/۵ میلیون تنی مواد غذایی، میزان ضایعات مواد غذایی در یك شهر ۳۰ تا ۳۵ درصد كل تولیدات است. همچنین هر سال ۳۰ میلیون تن مواد غذایی در كشور به ضایعات تبدیل می‌شود. در این شرایط مدیریت استفاده بهینه از منابع غذایی می‌تواند در شرایط اضطرار به كمك‌رسانی سریع‌تر به سایر كشورها و حتی نقاط آسیب‌دیده داخلی منجر شود. همچنین در ایران سرعت كمك‌رسانی‌ها شتاب لازم را ندارد، چون تشكل‌های مردمی از تنوع و حجم فعالیت كافی برای امدادرسانی جهانی برخوردار نیست.
س.مرادیان، عضو فعال یك شبكه امدادرسانی خصوصی و عضو یك موسسه خیریه در این‌باره می‌گوید: "متاسفانه تشكل‌های مردمی نه‌تنها در سطح داخلی ضعیف هستند كه در سطح بین‌المللی كمترین ارتباط با سازمان‌های امدادگر خارجی دارند، این ضعف از یكطرف و انحصار فعالیت‌های امدادی از سوی دولت با توجه به سوء مدیریت‌ها در این زمینه، سرعت كمك‌رسانی به سومالی را هم كند خواهد كرد به طوری كه قرار است محموله ایران تا آخر مرداد راهی سومالی شود، خدا می‌داند تا آن زمان چه فاجعه‌ای روی می‌دهد.
همچنین با توجه به تحریم نظام بانكی و محدودیت‌های تجارتی، سرعت انتقال كمك‌های نقدی از ایران پایین است، بنابراین بسیج موسسات خصوصی و دولتی برای ارسال كمك‌های غیرنقدی ضروری است.
