بررسی استراتژیک- همشهری/
دومینوی انقلاب‌های عربی برای سرنگونی دیکتاتورها به سرنگونی چهارمین دیکتاتور عرب طی ۷ ماه گذشته منجر شد.بعد از ماه‌ها جنگ در لیبی، سرانجام انقلابیون لیبیایی با شعار الله‌اکبر وارد طرابلس شدند و سرهنگ قذافی بعد از ۴۲ سال از قدرت سرنگون شد. پس از زین‌العابدین بن‌علی، حسنی مبارک و علی عبدالله صالح دیکتاتورهای تونس، مصر و یمن اکنون نوبت قذافی به‌عنوان چهارمین دیکتاتورعرب مورد حمایت غرب رسید که به‌دست مردم سرنگون شود. غربی ها هم با چرخش مواضع نسبت به شریک سابق خود معمر قذافی، دوران حکومت او را تمام‌شده دانستند.
با سقوط حکومت قذافی و کنترل پایتخت به دست مخالفان، جنگ داخلی در لیبی به روزهای پایان خود رسید اما این به معنای آرام شدن لیبی نیست . این کشور نفت‌خیز آفریقا با ساختار پیچیده قبیله‌ای و با وجود دخالت کشورهایی چون فرانسه و انگلیس، روزهای دشواری پیش‌رو دارد.
سقوط پایتخت طی ۲۴ ساعت
درحالی‌که مخالفان هفته گذشته اعلام کرده بودند احتمالاً در روز عید فطر کنترل پایتخت را به دست می‌گیرند و نماز عید فطر را در طرابلس می‌خوانند اما روز گذشته و طی چند ساعت اکثریت مناطق این شهر با شعار الله‌اکبر به دست انقلابیون لیبی افتاد و نبرد به باب العزیزه مقر قذافی رسید. تانک‌های قذافی برای مقابله با مخالفان روز گذشته از مقر اصلی او در پایتخت خارج شدند و به روی مخالفان آتش گشودند. این درگیری خونین در حالی ادامه داشت که میدان الخضرا که در ماه‌های اخیر محل عرض اندام قذافی و نماد پایگاه مردمی او به حساب می‌آمد به محل جشن و شادی مردم و استقبال از مخالفان تبدیل شد.ادامه….
انقلابیون لیبی نام این میدان را به احترام خون کشته‌شدگان درگیری‌های اخیر این کشور به «میدان شهدا» تغییر داده و پرچم‌های خود را در این میدان و ساختمان‌های دولتی جایگزین پرچم نظام قذافی کرده‌اند. نیروهای انقلابی لیبی در نبردی شدید در یکشنبه شب توانستند از جنوب، غرب و شرق طرابلس پیشروی کنند و اکثر مناطق این شهر را به تصرف خود درآورند. با وجود این گزارش‌ها نشان می‌دهد که گروهی از نیروهای وفادار به قذافی از جمله تک‌تیراندازها همچنان در برخی خیابان‌ها به‌صورت پراکنده به درگیری ادامه می‌دهند.
با وجود این تصاویر تلویزیونی مخالفان مسلح قذافی را نشان می‌دهد که بدون مواجهه با مقاومت، در برخی خیابان‌های پایتخت حرکت کرده و به نشانه پیروزی با فریاد‌الله‌اکبر به تیراندازی هوایی مبادرت کردند. درحالی‌که قذافی در روزهای اخیر با انتشار پیام‌های صوتی از مقاومت گسترده نیروهایش در پایتخت خبر داده بود اما هیچ‌کدام از وعده‌هایش درباره ورود نیروهای قبیله‌ای طرفدارش یا مقاومت «چند ده‌هزار» نظامی مستقر در طرابلس محقق نشد. قذافی در یکی از آخرین پیام‌هایش هشدار داده بود که با ورود مخالفان به پایتخت این شهر به بغدادی دیگر تبدیل خواهد شد. او روز یکشنبه و ساعاتی قبل از سقوط طرابلس در پیامی از طرفدارانش خواست تظاهرات میلیونی برپا کنند.
دستگیری ۳ پسر قذافی
براساس آخرین گزارش‌ها ۳ پسر قذافی توسط مخالفان بازداشت شده‌اند. سیف‌الاسلام، محمد و ساعدی اکنون در اختیار نیروهای انقلابی قرار دارند و دادگاه بین‌المللی جنایات جنگی در حال مذاکره با مخالفان درباره تحویل گرفتن آنها به‌ویژه سیف‌الاسلام است. لوئیز مورنو اوکامپو، دادستان این دادگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس تأیید کرد که در تماس با مخالفان برای تحویل سیف‌الاسلام قذافی برای محاکمه وی به اتهام جنایات جنگی است. دادگاه بین‌المللی جنایی همچنین در تلاش برای بازداشت و تحویل معمر قذافی و عبدالله السنوسی، رئیس دستگاه اطلاعاتی قذافی است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که سیف الاسلام در یک منطقه توریستی در غرب طرابلس توسط مخالفان بازداشت شده است. مصطفی عبدالجلیل، رئیس شورای انتقالی در نشستی خبری اعلام کرد که معمر قذافی و پسرانش باید با حفظ امنیت به‌دست عدالت سپرده شوند. گفته می‌شود که محمد پسر بزرگ قذافی به همراه مادر خود (همسر اول قذافی) خود را تسلیم نیروهای مخالف کرده‌اند. محمد قذافی در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی الجزیره بازداشت خانگی خود را تأیید و اعلام کرد که مخالفان امنیت او و خانواده‌اش را تضمین کرده‌اند؛ مکالمه‌ای که با شنیده شدن صدای تیراندازی قطع شد. همچنین البغدادی المحمودی، نخست‌وزیر و رئیس رادیو و تلویزیون این کشور به تونس گریخته اند.
ناتو به حملاتش ادامه می‌دهد
ناتو هم روز گذشته اعلام کرد که به حملات خود تا زمان تسلیم شدن تمام نیروهای قذافی ادامه خواهد داد. موسی ابراهیم، سخنگوی رژیم قذافی روز یکشنبه مدعی شد که هنوز ۶۵ هزار نیروی نظامی تحت فرماندهی قذافی وجود دارد. وی همچنین اعلام کرد که در درگیری‌های طرابلس حداقل هزار و ۳۰۰ نفر کشته و بیش از ۵ هزار نفر زخمی‌شده‌اند. نیروهای مخالف قذافی هم اعلام کرده‌اند که تعداد زیادی از همرزمانشان در درگیری‌های طرابلس کشته شده‌اند.
با سقوط طرابلس شورای ملی مخالفان که تاکنون مقرش در بنغازی بود اعلام کرده است که از این شهر شرقی به پایتخت نقل مکان خواهد کرد. با وجود این هنوز نگرانی‌هایی درباره گروه‌های نظامی مخفی وفادار به قذافی در پایتخت وجود دارد.
مصطفی عبدالجلیل، رئیس شورای انتقالی روز گذشته به مخالفان درباره این گروه‌ها هشدار داد و خواستار احتیاط آنها درباره هر نوع تله احتمالی شد. مخالفان اکنون با ایجاد پست‌های ایست و بازرسی به تفتیش خودروها می‌پردازند. هدف از این بازرسی‌ها خلع سلاح گروه‌های مسلح است.
واکنش‌های جهانی به سقوط قذافی
در همین حال باراک‌اوباما رئیس‌جمهور آمریکا، دیوید کامرون نخست‌وزیر انگلیس و نیکلاسارکوزی رئیس‌جمهور فرانسه دوران حکومت قذافی را تمام‌شده دانستند. این در حالی است که زمامداران این کشورها در سال‌های گذشته از مهم‌ترین شرکای دیکتاتورهای عرب از جمله بن‌علی در تونس، حسنی‌مبارک در مصر، عبدالله‌صالح در یمن و خصوصا معمرقذافی در لیبی بودند. در این زمینه اتحادیه اروپا اعلام کرد که فعلا تحریم‌ها علیه لیبی باقی می‌ماند اما وقتی لازم شد به سرعت این تحریم‌ها لغو خواهد شد.
مقامات این اتحادیه اعلام کردند سناریوهایی برای لیبی بعد از قذافی تهیه کرده‌اند که آنها را به اجرا خواهند گذاشت. دیوید کامرون، نخست‌وزیر انگلیس که دیروز بار دیگر سفرش را نیمه‌کاره گذاشت و برای تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت ملی کشور و بررسی تحولات لیبی به لندن بازگشت، در سخنانی گفت: ناتو باز هم یک موفقیت دیگر به دست آورد! هر انتقال قدرتی سخت است و لیبی هم روزهای دشواری در پیش دارد.
باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد، قذافی باید بداند که کارش تمام است و از قدرت کنار برود تا خون بیشتری ریخته نشود. او گفت: سرنوشت لیبی را مردمش رقم خواهند زد. درچند کشور عربی مثل مصر، اردن، تونس و سوریه مردم با حضور در خیابان‌ها، سقوط نظام قذافی را جشن گرفتند. اتحادیه عرب و سازمان کنفرانس اسلامی در بیانیه‌ای ضمن اعلام حمایت از شورای مخالفان لیبی، از خواسته مردم این کشور حمایت کردند.روزنامه الخلیج چاپ امارات در مقاله‌ای نسبت به روزهای ناآرامی که در انتظار لیبی است ابراز نگرانی کرد.
شایعات درباره قذافی
محل اختفای قذافی هنوز مشخص نیست و گزارش‌های ضد‌و نقیضی در این رابطه منتشر شده است. ظهر دیروز برخی اخبار حاکی از فرار قذافی به مرز الجزایر یا فرار به مناطق صحرایی مانند سبها بود. برخی گزارش‌ها هم اعزام یک فروند هواپیما از آفریقای جنوبی به لیبی برای خارج کردن قذافی از این کشور حکایت داشت که مقامات آفریقای جنوبی این خبر را رد کردند. بدون شک قذافی هم مانند دیگر دیکتاتورها زیاد نمی‌تواند در خفا باقی بماند؛ کسانی که قذافی آنها را موش خوانده بود اکنون قدرت را در دست گرفته‌اند و شاید او هم مانند صدام به‌زودی از مخفیگاهش بیرون کشیده شود.
گاهشمار لیبی؛ از انقلاب تا پیروزی
۲۸ بهمن ۱۳۸۹: هزاران نفر ازمردم براساس اعلام قبلی و در اعتراض به زندانی‌شدن یک فعال حقوق‌بشر، در شهرهای بنغازی، اجدابیه، درنا و زینتان به خیابان‌ها ریختند. در تیراندازی نیروهای قذافی بیش از ۱۲ نفر کشته شدند.
اول اسفند: پس از چند روز درگیری، انقلابیون بنغازی دومین شهر بزرگ لیبی را تصرف کردند. قذافی وعده کرد معترضان را کوچه به کوچه و خانه به خانه تعقیب خواهد کرد.
۲۰ اسفند: نیروهای قذافی شهر بریقه را بمباران کردند و شهرهای زاویه و بن جواد را بازپس گرفتند. ارتش قذافی شهر راس لانوف را گلوله باران کرد و بریقه را به تصرف خود درآورد.
۲۹ اسفند: شورای امنیت سازمان ملل اعمال منطقه پرواز ممنوع را بر فراز لیبی تصویب کرد. قطعنامه سازمان ملل خواستار اقدام نظامی بین‌المللی برای حفاظت از غیرنظامیان شد. ساعاتی پس از تصویب این قطعنامه، جنگنده‌های فرانسوی بمباران لیبی را آغاز کردند.
۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۰: نیروهای قذافی از شهر مصراته عقب نشستند. صدها غیرنظامی و جنگاور انقلابی در جریان محاصره چند ماهه این شهر توسط نیروهای قذافی کشته و هزاران نفر هم زخمی شدند. روز ۲۱ اردیبهشت انقلابیون فرودگاه شهر را تسخیر کردند و ۴ روز بعد پایان نبرد مصراته را اعلام کردند.
۷ تیر: درحالی‌که پیشروی انقلابیون از جانب شرق به طرف طرابلس جریان داشت، این نیروها در غرب به موفقیت‌هایی دست یافتند. انقلابیون توانستند با تصرف جاده‌هایی که طرابلس را به تونس متصل می‌کند، خط تدارکات پایتخت لیبی را قطع کنند.
۲۴ مرداد: با تصرف شهر قریان توسط انقلابیون، مرحله پایانی جنگ آغاز شد. با این پیروزی، طرابلس عملاً به محاصره انقلابیون درآمد. تمام بزرگراه‌هایی که از طرابلس به بیرون منتهی می‌شود، از مناطق تحت تصرف انقلابیون می‌گذرد.
۳۱ مرداد: انقلابیون با سرعتی باورنکردنی توانستند به‌رغم برخی مقاومت‌ها از سوی نیروهای قذافی، وارد طرابلس شوند. درحالی‌که شادی زیادی از ورود مبارزین به پایتخت وجود دارد، همچنان مقاومت‌هایی پراکنده در برابر آنان وجود دارد. گزارش‌ها حاکی از بازداشت چند پسر قذافی است. از سرنوشت سرهنگ قذافی اطلاعی در دست نیست.
حاکمان آینده لیبی
با سقوط کامل رژیم قذافی و کنترل پایتخت توسط مخالفان، اکنون همه نگاه‌ها به گروهی است که قرار است در روزهای آینده این کشور مهم و نفت‌خیز جهان را اداره کند. شورای مخالفان که متشکل از چند وزیر و نظامیان سابق حکومت قذافی و گروهی از مخالفان تبعیدی اوست، ماه‌هاست که مشغول تهیه برنامه‌ای برای حکومت بعد از قذافی هستند. تشکیل یک دولت موقت و برگزاری انتخابات تحت نظارت سازمان ملل مهم‌ترین اجزای این برنامه هستند. اما پیش از برنامه‌ریزی برای حکومت آینده، باید برای کنترل گروه‌های مسلح در پایتخت و دیگر شهرها که به هیچ کس پاسخگو نیستند فکری بشود. همین گروه‌های مسلح بودند که به‌صورت خودسر فرمانده نظامی مخالفان را دو هفته پیش کشتند. اکنون هیچ شخصیتی در لیبی وجود ندارد که بتواند کل کشور و گروه‌های مختلف را متحد کند.
مصطفی عبدالجلیل رئیس شورای ملی انتقالی لیبی شناخته‌شده‌ترین رهبر مخالفان است. او پیش از شروع انقلاب وزیر دادگستری دولت قذافی بود. او مردی ۶۰ ساله، آرام و اهل مصالحه است و یک تکنوکرات منصف توصیف شده است. با وجود اینکه او در همان روزهای نخست انقلاب لیبی به مخالفان پیوست اما هنوز گروه‌هایی در شورای انتقالی هستند که نسبت به عبدالجلیل بدگمانند و او را بخشی از حکومت قذافی می‌دانند.
محمود جبرئیل مرد دوم شورای انتقالی است. او در دولت قذافی مسئول امور توسعه و برنامه‌ریزی بود و در ماه‌های گذشته در مقام وزیر خارجه شورای انتقالی هم فعال بوده و با کشورهای خارجی در تماس بوده‌است. او هم در میان اعضای شورای انتقالی و گروه‌های مخالف قذافی مخالفان جدی دارد. بعضی مخالفان او می‌گویند که جبرئیل در بسیج کشورهای جهان در حمایت از شورای انتقالی خوب عمل نکرده‌است.
علی ترهونی از چهره‌های مخالف قذافی که سال‌ها در تبعید بوده، از دیگر شخصیت‌های مهم و شناخته‌شده شورای مخالفان است. او سال‌هاست در آمریکا به‌سر می‌برد و بعد از آغاز انقلاب و وقتی مخالفان بنغازی را به‌طور کامل تصرف کردند، او به لیبی بازگشت. ترهونی از زمان بازگشت به لیبی مسئول امور اقتصادی، مالی و نفتی شورای مخالفان بوده‌است.
آخرین اخبار
مصطفی عبدالجلیل رئیس شورای انتقالی لیبی در پیامی اعلام کرد که اگر مخالفان بعد از تصرف پایتخت دست به خشونت بزنند او استعفا خواهد داد. او گفت: لحظه واقعی پیروزی برای انقلاب لیبی وقتی است که قذافی دستگیر شود.ریچارد هاس رئیس شورای روابط خارجی آمریکا در گفت‌وگویی با فایننشیال تایمز اعلام کرد، احتمالا یک نیروی صلحبان چند ملیتی برای حفظ آرامش در لیبی مستقر خواهد شد.خبرگزاری رویترز گزارش داد تصاویر تلویزیون دولتی لیبی قطع شده و ساختمان مرکزی رادیو و تلویزیون این کشور به دست مخالفان افتاده است.
