استاد خسروشاهی در مقدمه این اثر آورده است: «قیام 15 خرداد سال 1342، نقطه عطفی در تاریخ نهضت و انقلاب اسلامی ایران است. در تاریخ معاصر ایران و تحولات سیاسی ـ اجتماعی، همواره بین مرجعیت شیعه و توده مردم مسلمان، پیوند و ارتباط مستحکمی وجود داشته است. استقلال نهاد مرجعیت از حکومت ها موجب شده تا روحانیت در تحولات سیاسی ـ اجتماعی و آنجایی که منافع ملی، مرزهای کشور اسلامی و هویت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی مردم به خطر می افتد، در پاسداری از هویت ملی حتی رودرروی حکومت ها هم قرار بگیرد.

نهضت اسلامی ایران که در سال 1341 توسط علما و مراجع شروع شد، در واقع به نوعی در راستای پاسداری از هویت ملی ـ اسلامی بود. تغییر و دگرگونی در قانون اساسی مشروطیت، مثلاً حذف اسلام و سوگند به قرآن مجید، به ظاهر مهم ترین عامل ورود علما به مبارزه علنی و رویارویی با رژیم سلطنتی پهلوی شد.

با قرار گرفتن امام خمینی در رأس مراجع مدافع حریم قوانین اسلامی، امام(ره) در سخنرانی معروف خود در عصر عاشورا در مدرسه فیضیه قم، شاه را مورد انتقاد مستقیم و خردکننده قرار داد و به دنبال آن، امام شبانه در قم دستگیر و به زندانی در تهران منتقل شد. خبر دستگیری امام خمینی در بامداد 15 خرداد، همان روز در سراسر ایران پخش شد. نخست مردم تهران، قم و ورامین قیام کردند که این حرکت با وحشیگری تمام، سرکوب و به خاک و خون کشیده شد. مردم سایر شهرستان ها نیز با اطلاع از این خبر، در بیوت علمای بزرگ و تلگرافخانه ها تحصن کردند. محمدرضا پهلوی که در مقابل این حرکت ملی و سراسری به سختی توانسته بود با توسل به سرنیزه نیروهای مسلح بر اوضاع مسلط شود، در اولین عکس العمل، قیام سراسری مردم ایران را به بیگانگان نسبت داد. البته قبل از سخنرانی شاه در 18 خرداد، در همدان، سرلشکر پاکروان، رئیس ساواک شاه نیز در مصاحبه مطبوعاتی خود مطالبی را درباره متهم کردن علما به داشتن رابطه با خارجی ها مطرح کرد و گفت:

«آقای خمینی و آقای قمی دستگیر شدند و عده دیگری نیز بازداشت شدند و این اشخاص که بدون در نظر گرفتن مصالح عالی کشور و بدون رعایت کردن منافع طبقات محروم، با تمام عناصر مرتجع هم دست شدند و سپس به تحریک پرداختند، از هیچ کار کوتاهی نکردند و کار به جایی رسید که با عوامل خارجی تماس گرفتند... در تظاهراتی که در قم، شهر ری و تبریز روی داد یک موضوع روشن است و آن اینکه توده های مردم موافق این جریان نیستند...»!

محمدرضا پهلوی که کاملاً شوکه شده بود، در این باره اظهار داشت: «وجوه هنگفتی از خارج برای ایجاد بلوا به مملکت رسیده»! و «به تظاهرکنندگان هر کدام 25 ریال پول داده بودند!» که اطلاعات و جزئیات آن به زودی منتشر خواهد شد.

اساس ادعای شاه و ساواک در این باره چنین بود که در روز 11/3/1342 شخصی به نام محمد توفیق القیسی تبعه لبنان که از بیروت عازم تهران بود، در فرودگاه مهرآباد توسط ساواک دستگیر شد و در بازرسی از وسایل وی، مقادیری پول خارجی و «چند برگ کاغذ سفید که نوشته های آن به طور وضوح معلوم نبوده» به دست آمده است.

«محمد توفیق القیسی جاسوس خارجی، پول هایی را که با خود به ایران می آورده است در سرای کاظمیه، شرکت مؤید، به آقای حاج جواد نقره چی می پرداخته است و شخصی به نام موسی پاشا که کلیمی و صراف است، پول های خارجی را به پول ایرانی تبدیل می کرده است.»

شاه و دستگاه امنیتی او در یک موضع گیری انفعالی در مقابل قیام عمومی 15 خرداد، بر این بودند که بین دستگیری این تبعه خارجی و قیام مردم، پیوندی برقرار کنند و آن را ساخته و پرداخته بیگانگان مخصوصاً جمال عبدالناصر قلمداد کنند، ولی اتهامی که شاه شخصاً مطرح کرده بود ـ که مردم با گرفتن 25 ریال! قیام کرده اند ـ چنان مفتضح بود که در افواه مردم عادی هم به تمسخر گرفته شد. در گزارشی که ساواک از صحبت مردم کوچه و بازار تهیه کرده، چنین می خوانیم:

«در چند روز اخیر موضوعی که اعلیحضرت همایونی در نطق خود در همدان به آن اشاره کردند که هر نفر 25 ریال گرفته و در تظاهرات شرکت کرده، بین مردم مورد تنفر و گفت و گو و تمسخر قرار گرفته و همه می گویند: ببینید مردم ایران چقدر بدبخت شده اند که در پایتخت مملکت مردم 25 ریال می گیرند و جلوی گلوله می روند و برای چنین مبلغ جزئی خود را به کشتن می دهند». مأمور ویژه اضافه می کند: «باید به هر ترتیب شده است، این مطلب که به خصوص دستاویز مخالفان شده به نحوی اصلاح شود».

اتهام اساسی که شاه و به تبع او دستگاه ساواک مطرح می کرد، به قدری بی پایه و بی اساس بود که در سال های بعد تنظیم کنندگان مجموعه «بیانات و نطق های محمدرضا پهلوی» این مطلب را حذف کردند و به همین دلیل هم در کتابی به نام «انقلاب سفید» که به نام او منتشر شد، در مورد قیام 15 خرداد، دروغ شاهانه و اتهام رسوای او تکرار نشده است...»

---