واحد مرکزی خبر/ شماری از تحلیلگران اقتصادی معتقدند انقلاب ملت های عربی اگرچه اصلاحات اقتصادی را درکشورهای عربی کُند خواهد کرد اما مانع توقف آن نخواهد بود .
خبرگزاری رویترز در تحلیلی به قلم اندرو تورشیا از دبی نوشت : زمانیکه شماری از نیروهای امنیتی اردنی بانک مرکزی اردن را ماه گذشته پس از اختلاف بر سر سیاست محاصره کردند تا رئیس بانک مرکزی را برکنار کنند این اتفاق نشان داد بهار عربی تا چه میزانی اصلاحات اقتصادی را در سراسر منطقه تهدید می کند.
فارس عبد الحمید شرف رئیس بانک مرکزی اردن از حامیان سرسخت ریاضت مالی مورد درخواست صندوق بین المللی پول بود.
دولت اردن ماه فوریه گذشته یعنی زمانیکه نارامی های سیاسی جهان عرب را فرا گرفته بود سخاوتمندانه هزینه می کرد تا حمایت مردمی را به دست آورد.
در گیر و دار چالش بین اصلاحات فن سالارانه و انطباق سازی سیاسی، سیاست در خط مشی و شیوه ای که در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا یکسان است پیروز شد چرا که دولتهای این کشورها سیاستهای اقتصادی طولانی مدت را فدا می کنند تا ثبات کوتاه مدت را تضمین کنند .
چنین سیاستی امید بازرگانان و سرمایه گذاران را در سراسر این منطقه به یاس و ناامیدی تبدیل می کند .
زمانیکه بهار عربی ماه ژانویه گذشته با سرنگونی زین العابدین بن علی رئیس جمهور سابق تونس آغاز شد این امید را به وجود آورد که در مدیریت اقتصادی نیز تغییراتی به وجود آید تا رشد و توسعه را تقویت و برای میلیونها نفر فرصتهای شغلی به وجود آورد.
فشارها برای دستیابی به دموکراسی شاید به قطع روابط گرم بین دولت و نخبگان تجاری و افزایش رقابت و همچنین فراهم آوردن امکان رشد بیشتر بخش خصوصی منجر شود و شاید هم به سازماندهی مجدد ساختار اداری بیانجامد تا موانعی که مانع فعالیتها شرکتهاست برطرف شود.
افزایش فضای باز در جامعه شاید از فسادی که به صورت روزانه گریبانگیر فعالیتهای اقتصادی است بکاهد.
این فضای باز فقط در سطح محدودی ظهور و بروز پیدا کرده است.
اصلاحات در بخش هزینه بر و فاقد قابلیت یارانه ها به علت بیم از واکنشهای مردمی متوقف شده و برنامه های خصوصی سازی که امکان دارد خشم کارگران را برانگیزد به حالت تعلیق در آمده است.
با توجه به سرگرم بودن دولتها به درخواستها برای افزایش یارانه ها ، آنها به اجرای تغییرات اداری تمایل زیادی از خود نشان نداده اند .
مصطفی عبد الودود مدیر عامل شرکت ابراج کاپیتال که مقر آن در دبی قرار دارد و بزرگترین شرکت سرمایه گذاری مستقیم در خاورمیانه محسوب می شود و شش میلیارد دلار دارایی دارد گفت اصلاحات اقتصادی در حال حاضر از اولویت خارج شده است.
سیمون ویلیامز اقتصاددان ارشد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه اچ .اس .بی .سی گفت بهار عربی عملا اصلاحات اقتصادی را در بسیاری از کشورها از مسیر خود خارج کرده است.
وی گفت بهار عربی تاثیرات معکوس داشته و دولتها را به افزایش هزینه ها و حفظ یارانه ها و به تاخیر انداختن اصلاحات اقتصادی در دست بررسی ، تشویق کرده است اما چنین کاری شاید در کوتاه مدت بر سطح معیشت تاثیرات منفی داشته باشد.
اصلاحات در بودجه یکی از قربانیان بزرگ بهار عربی در اصلاحات اقتصادی است.
کسری بودجه در کشورهایی مانند مصر ، تونس ، مغرب و اردن به علت بودجه های اختصاصی برای راضی کردن ملت ها افزایش یافته است این در حالی است که بسیاری از برنامه های یارانه ای باعث هدر روی منابع و باعث فساد است و وجهه اقتصاد این کشورها را نیز مخدوش می کند.
نان در مصر به اندازه ای ارزان است که در برخی مواقع به دامها داده می شود این در حالی است که مصر بزرگترین وارد کننده گندم در جهان است.
دولت مصر پیش بینی کرده است کسری بودجه این کشور در سال مالی منتهی به سی ام ژوئن به هشت و شش دهم درصد تولید ناخالص داخلی افزایش یابد که این رقم سال گذشته مالی نه و نیم درصد بود .
این میزان کسری در بودجه با کسری بودجه یونان برابری می کند.
موسسه اعتبار سنجی استاندارد اند پورز روز سه شنبه گذشته مصر را به لحاظ اعتباری و شدت خطر اقتصادی در انتهای جدول قرار داد و درباره احتمال کاهش مجدد اعتباری این کشور هشدار داد و اعلام کرد سیاست مالی دولت مصر علت اصلی این اعتبار سنجی است.
به لطف تعهد جامعه بین المللی و کشورهای ثروتمند خلیج فارس که قول کمک دهها میلیارد دلاری را به برخی کشورهای فقیرتر عربی داده اند شاید این دولتها بتوانند از فاجعه مالی در امان بمانند اما درخواستهای رو به افزایش تامین مالی شاید به بخش خصوصی لطمه بزند و باعث شود منابع مالی در طرحهای سرمایه گذاری هزینه نشود.
در کشورهای نفت خیز عرب خلیج فارس، دولتها توانسته اند بدون آنکه بار مالی سنگینی برای آنها داشته باشند بودجه های اجتماعی را افزایش دهند اما یارانه های دولتی برای اقتصاد این کشورها نیز هزینه های پنهانی دارد.
در عربستان قیمت های بسیار پایین حامل های انرژی که دولت بهای آن را مشخص می کند ، باعث شده است تا انرژی به هدر رود و انگیزه را از شرکتها برای آنکه فناوریها و عملکرد خود را نوسازی کنند گرفته است.
دولت عربستان سال گذشته قیمت برق را برای برخی بخشها افزایش داد اما به نظر نمی رسد برای افزایش قیمت در آینده نزدیک فرصت زیادی وجود داشته باشد.
جیمز ریف مقام ارشد اقتصاددانان در گروه مالی سامپا گفت اگر بهای برق را افزایش دهند شرکتها نیز احتمالا قیمت تمام شده کالاها را برای مصرف کنندگان افزایش خواهند داد و با توجه به فضای کنونی سیاسی احتمالا چنین کاری را نخواهند کرد.
وی گفت در کوتاه مدت پیش بینی نمی کنم که از یارانه ها بکاهند.
حوادث بهار عربی همچنین بر برنامه های خصوصی سازی نیز تاثیر گذاشته است .
در تونس قیام مردمی باعث نفوذ بی سابقه اتحادیه های کارگری و گروههای سیاسی چپگرا که با خصوصی سازی مخالفند ، شده است.
طرح فروش سهام شرکت دولتی مخابرات در بورسهای پاریس و تونس تا زمان نامعلومی به تعویق افتاده است .
اگر سهام این شرکت به فروش می رفت بزرگترین طرح فروش در تاریخ تونس بود.
در مصر نیز روند اصلاحات اقتصادی تحت تاثیر فشارهای گروههای کارگری که می گویند نظام حسنی مبارک رئیس جمهور سابق مصر شرکتهای دولتی و زمینها را به بهای ناچیزی به بازرگانان نزدیک به حکومت فروخته بود از مسیر خود منحرف کرده و اشتغال را با خطر مواجه کرده است.
دادگاهی در مصر ماه گذشته حکم ابطال چندین قرارداد خصوصی سازی سه شرکت صنعی را صادر کرد و دستور داد به دولت بازگردانده شود .
دولت مصر اعلام کرده است برای حل و فصل منازع با حدود بیست سرمایه گذار خارجی و داخلی بر سر چند قرارداد تلاش می کند.
طرح خصوصی سازی در عربستان نیز کم رنگ شده است و عملیات خصوصی سازی شرکت هواپیمایی عربستان از ده سال پیش ادامه دارد.
این شرکت طرح سهام یکی از واحدهای خود را به علل تشکیلاتی و مسائل دیگر یکسال دیگر به تعویق انداخته است.
انتخاباتی که در شماری از کشورهای شمال آفریقا قرار است برگزار شود لزوما به هموارسازی مسیر اصلاحات اقتصادی منجر نخواهد شد.
در انتخاباتی که در تونس اوایل هفته آینده برگزار خواهد شد به احتمال زیاد ترکیبی از اسلامگرایان میانه رود و احزاب چپگرا پیروز خواهند شد .
نامزدها در مبارزات انتخاباتی به حمایت بیشتر از فقرا و نه آزاد سازی اقتصادی متمرکز شده بودند .
وجهه آن دسته از سیاستمدارانی که از سیاستهای بازار آزاد حمایت می کنند به علت ارتباطی که با بن علی داشتند بد شده است .
در مصر نیز انتخابات پارلمانی نوامبر آینده آغاز خواهد شد اما تا پیش از مارس به پایان نخواهد رسید و شاید انتخابات ریاست جمهوری نیز تا 2012 برگزار نشود و شاید به بعد از آن موکول شود به همین سبب شاید تصمیم گیریهای دشوار سیاسی اقتصادی یکسال یا بیشتر به تعویق انداخته شود .
در اردن نیز پادشاه این کشور این هفته دولت معروف بخیت که وی نیز رئیس بانک مرکزی اردن را برکنار کرده بود برکنار کرد.
هنوز مشخص نیست آیا نخست وزیر جدید که قاضی دادگاه دیوان بین المللی بوده است سیاست اقتصادی اردن را تغییر خواهد داد یا خیر .
اما با وجود این، اندک امیدی برای اصلاحات اقتصادی در این منطقه وجود دارد که بخشی از آن مستقیما به بهار عربی باز می گردد.
انتظار می رود لیبی همه مدیران شرکتها را تغییر دهد زیرا بخش زیادی از اقتصاد این کشور تحت کنترل افراد خانواده معمر قذافی بود.
نشانه های اولیه وجود دارد که ساختار مالکیت جدید در لیبی منصفانه تر و شفاف خواهد بود .
کارگران حد اقل یک شرکت نفتی لیبیایی توانسته اند مدیران خود که آنها را به رانت خواری متهم کرده بودند اخراج کنند.
به احتمال زیاد اقتصاد در لیبی به نفت و گاز متمرکز خواهد شد اما بخشهای نادیده گرفته شده است مانند گردشگری که شاید در حکومت جدید که روابط خارجی خوبی برقرار کند شکوفا شود .
پس از اعتراضات در مغرب که مردم خواستار دمکراسی بودند ملک محمد ششم به شورای رقابت برای اجرای شفافیت دستور داد که اختیارات بیشتری داشته باشد.
رئیس این شورا گفته است در تعامل با شرکتهای دولتی متعلق به خانواده حاکم بیطرف خواهد بود .
شرکتهای وابسته به خانواده حاکم در مغرب بزرگترین سهامدار بخش خصوصی در اقتصاد مغرب هستند.
فلورانس اید رئیس اجرایی شرکت مطالعاتی و مشاوره ای عرب مونیتور گفت اصلاحات مهم و در عین ناملموسی در جریان است و اینها تغییراتی است که بخشهای مهم را در برنمی گیرد اما نتایج زیادی برای اقتصاد خواهد داشت.
امارات عربی متحده نیز در چارچوب تلاشها برای ایجاد تنوع در اقتصاد به اصلاحات حقوقی دست زده است تا اداره شرکتهای کوچک و متوسط تسهیل شود .
ابوظبی می گوید حدود پنجاه درصد از رشد این امیر نشین ناشی از منابع غیر نفتی است .
در نهایت تقویت دمکراسی از طریق دادن نقش بیشتر به سیاستهای اقتصادی و آگاه کردن بخش زیادی از مردم مبنی بر اینکه آنها صاحبان منافع هستند ، امکان دارد به تسریع اصلاحات اقتصادی منجر شود .
تقویت دمکراسی در مقایسه با برنامه های آزاد سازی اقتصادی و خصوصی سازی که از بالا به پایین اجرا می شود و دولتهای دارای قدرت مطلق در دو دهه گذشته اجرا کرده اند نتیجه بیشتری دارد.
عبد الودد گفت بهار عربی عملا موفق شده و باعث شده است آگاهی ها به مهمترین موضوع در منطقه یعنی برآورده کردن نیازهای یک نسل جوان رو به افزایش ، بیشتر شودو این به معنای فرصتهای شغلی و تقویت قابلیت اقتصاد و توزیع هرچه بهتر ثروت است.
وی افزود این آگاهی در دراز مدت به اصلاحات منجر خواهد شد.
