اطلاعات-در نوشتار پيشين به موضوع امنيت منطقه‌اي و سياست بين‌الملل در قالب كلان پرداخته و روشن شد كه واكنش مناطق مختلف به چالش‌هاي امنيتي متفاوت بوده و از الگوي واحدي پيروي نمي‌كنند. در اين نوشته به چگونگي ترتيبات منطقه‌اي در آفريقا پرداخته خواهد شد و اين پرسش در كانون توجه قرار مي‌گيرد كه چگونه مي‌توان مناسبات امنيت منطقه‌اي در قاره آفريقا و ارتباط آن با سياست بين‌الملل را مورد تجزيه و تحليل قرار داد؟
در پاسخ بايد گفت كه تحولات امنيتي در آفريقا در دوران بعد از جنگ سرد چهار ويژگي را به تصوير مي‌كشد. ويژگي اول آنكه براساس روندي كه در سياست بين‌الملل مشاهده مي‌شود، تعداد منازعات و جنگ بين كشورها بسيار كم شده و متقابلاً درگيري‌هاي داخلي رو به فزوني گذاشته است. تقريباً جنگ‌هاي بين دولت‌ها (Inter state) محدود به جنگ اتيوپي و اريتره و جنگ اتيوپي و جيبوتي مي‌شود كه در هر مورد، مسائل مرزي مهم هستند. اما از سنگال در غرب تا سومالي در شرق آفريقا، رنگين كماني از منازعات دروني و جنگ‌هاي داخلي در دو دهه گذشته مشاهده مي‌شود كه هر كدام تلفات و خسارت‌هاي فراواني را همراه داشته است. ويژگي دوّم تحولات امنيتي آفريقا اين است كه در جنگ‌هاي داخلي، بازيگران غير حكومتي (non state actors) به گونه‌اي جدّي مطرح و فعال بوده‌اند. بعنوان مثال گروه موسوم به ارتش مقاومت پروردگار (Lord's Resistance Army) در اوگاندا و گروه موسوم به «الشباب» در سومالي، نقش‌آفريني امنيتي داشته‌اند. ويژگي سوّم بازگشت بازيگران بين‌المللي كهن به آفريقا و حضور بازيگران بين‌المللي جديد در اين قاره و نقش‌آفريني آنهاست. با اين توضيح كه در دوران جنگ سرد، بخش‌هايي از آفريقا در منازعه شرق و غرب اهميت استراتژيك يافتند. با پايان جنگ سرد، آفريقا مورد بي توجهي استراتژيك جهاني قرار گرفت، ولي در ساليان اخير، بازيگران استعماري كهن مانند فرانسه، مجدداً به آفريقا توجه كرده و در بسياري از منازعات داخلي، حضور و نقش قابل توجهي پيدا كرده‌اند. بازيگران جديدي مثل چين نيز در آفريقا حاضر شده و در مسئله حياتي بهره‌برداري از منابع طبيعي آفريقا تحرك خاصي از خود نشان مي‌دهند. به عبارت ديگر منابع طبيعي غني آفريقا، همراه با دولت‌هاي ضعيف ناتوان بومي، عامل حضور بازيگران بين‌المللي شده است. ويژگي چهارم مسائلي امنيتي آفريقا، شدت گرفتن چالش‌هاي امنيتي جهاني از تهديدات بهداشتي و گسترش بيماري‌هايي نظير ايدز گرفته تا جنايت‌هاي سازمان يافته و قاچاق انسان است. اين تهديدات در ساير نقاط جهان نيز به چالش‌هاي امنيتي انجاميده ولي شدت آنها در آفريقا بعضاً بيشتر از ساير نقاط ديگر است. در ميان چهار ويژگي مربوط به تهديدات امنيتي، البته، ويژگي اوّل، يعني منازعات دروني و جنگ‌هاي داخلي برجستگي بيشتري دارد. در چگونگي مديريت اين تهديدات در قالب منطقه‌اي بايد گفت كه كشورهاي آفريقايي، دو دسته نهاد منطقه‌اي را شكل داده‌اند. دسته اوّل، سازمان‌هاي منطقه‌اي هستند كه بخشي از آفريقا را دربر مي‌گيرند و حوزه جغرافيايي مشخصي از اين قاره را مورد پرسش قرار مي‌دهند. جامعه اقتصادي دولت‌هاي غرب آفريقا
(Economic community of west african states) موسوم به (ECOWAS) در اين زمينه قابل ذكر است. دسته دوّم، توسعه و گسترش نهادهاي قاره‌اي است كه عمده‌ترين آنها اتحاديه آفريقايي (African union) متشكل از 53 كشور آفريقايي به استثناي مراكش است. اتحاديه آفريقايي داراي نهادي به نام شوراي صلح و امنيت (Peace and security council) است كه مانند شوراي امنيت سازمان ملل، هم كانوني براي بحث و تبادل نظر در مسائل امنيتي بين اعضا بوده و هم محلي براي تصميم‌گيري و اقدامات امنيتي از قبيل اعمال تحريم يا اعزام نيروهاي پاسدار صلح است. هر چند كه اتحاديه آفريقايي و نهاد امنيتي آن با چالش‌هايي روبرو هستند، امّا اقدامات آنها را نمي‌توان دست كم گرفت. مخصوصاً اگر به اين واقعيت توجه شود كه دولت‌هاي آفريقايي به خاطر سوابق خاص تاريخي، نسبت به حضور نيروهاي بين‌المللي حساس هستند، امّا اتحاديه آفريقايي را دستاوردي خودي قلمداد مي‌كنند. حتي در مواردي كه به دلايل مختلف، نيروهاي بين‌المللي مي‌خواهند در قالب تصميمات و اقدامات سازمان ملل در برخي منازعات آفريقايي به عنوان نيروي پاسدار صلح حضور داشته باشند، كشورهاي آفريقايي ترجيح مي‌دهند كه اين حضور، در كنار و همراه نيروهاي پاسدار صلح اتحاديه آفريقايي باشد كه نمونه آن در سودان قابل مشاهده است. اتحادية آفريقايي كه شكل توسعه يافته و تكامل يافته سازمان وحدت آفريقاست، در حوزه امنيت منطقه در ساليان اخير فعال‌تر شده و ديگر نمي‌توان آن را به‌عنوان يك بازيگر منطقه‌اي و حتي بين‌المللي، كم اهميت پنداشت. راهي طولاني فراروي اتحاديه آفريقايي براي تأمين صلح و امنيت منطقه‌اي قرار دارد، امّا تحرك اين نهاد منطقه‌اي در حوزه صلح و امنيت، حائز اهميت است.
