در آن روز داغ تابستاني 60 نماينده از سراسر كشور در ساختمان سنگي و كوچك اين كليسا گردهم آمدند تا كنگره ملي آفريقا را تاسيس كنند، يعني همان نهادي كه امروز قديمي‌ترين جنبش مقاومت قاره آفريقا محسوب مي‌شود.

روز 8 ژانويه امسال نيز هزاران نفر از هواداران اين كنگره در بلوم فونتين گرد هم آمدند تا شاهد گراميداشت سالروز تاسيس نهادي باشند كه اينك به عنوان يك حزب حاكم همه امور كشور را در اختيار دارد. برگزاركننده اصلي اين جشن بزرگ هم در واقع دولت آفريقاي جنوبي بود.

كوتاه زماني پس از نيمه شب يكشنبه مشعلي در كليساي واي هوك افروخته شد كه يادآور آن نشست تاريخي و مهم در يكصد سال پيش بود. حاضران مشتاق در اين مراسم از حضور يك چهره كليدي بي‌بهره بودند. اين چهره هم كسي نبود جز نلسون ماندلا، رئيس‌جمهور پيشين آفريقاي جنوبي و نامدارترين رهبر كنگره ملي آفريقا كه به دليل كهولت سن قادر به شركت در مراسم افتتاحيه نبود و به همين دليل از همان اقامتگاه و به عبارتي زادگاهش يعني شهر «كيونو» پيامي ‌براي اين مراسم ارسال كرد. ماندلاي امروز (93 ساله) بيش از 60 سال پيش به عضويت آن جنبشي درآمد كه به گفته خودش «همه آن چيزي را كه در زندگي» به دست آورده مديون آن است.

اين‌كه ماندلا توانست چنين جايگاهي را در جهان به دست آورد، تنها به دليل لغو آپارتايد توسط كنگره ملي آفريقا نبود، بلكه بيشتر به اين خاطر بود كه اين نهاد به مراتب فراتر از يك جنبش سياسي رفت. بسياري از مردم آفريقاي جنوبي، كنگره ملي آفريقا را نوعي روش زندگي مي‌دانند كه اميد به آينده‌اي بهتر را زنده نگاه داشت، آينده‌اي كه سياهان نيز درست مانند سفيدپوستان در آن از حق زندگي برخوردار باشند. به همين خاطر و افزون بر آن به اين دليل كه كنگره ملي آفريقا همواره مبارزه‌اي اخلاقي عليه تبعيض‌نژادي را در دستور كار خود داشته است، نه تنها براي مردم آفريقاي جنوبي كه براي هوادارانش در خارج از اين كشور تبديل به نمادي از آزاديخواهي شد.

مراسمي دولتي

اينك اما، تعجبي ندارد كه كنگره ملي آفريقا ترجيح داد كه افتتاحيه جشن‌هاي يكصدمين سالگرد تاسيس خود را به مراسمي‌ دولتي تبديل كند. امروزه بسياري از اعضاي اين حزب دستي در دولت دارند و مهم‌تر از آن اين‌كه خود را ميراث‌داري مشروع و به عبارت ديگر امانتدار كشورشان مي‌دانند.

اين احساس بيش از هر چيز ديگر نتيجه پيوندهاي قدرتمند ميان اين حزب و دولت است و به اين ترتيب كنگره‌اي كه زماني به عنوان يك نماد كمونيستي از آن ياد مي‌شد از 20 سال پيش به اين سو حكومت آفريقاي جنوبي را در اختيار دارد. كنگره ملي آفريقا از سال‌ها پيش همه پست‌هاي مهم و سابقا مستقل سياسي را به طور سيستماتيك ميان كادرهاي وفادار به خود تقسيم كرده است و اين مساله از رئيس پليس تا دادستان كل و دبيران كل بنيادهاي نيمه دولتي يا شركت‌ها و دواير اقتصادي را شامل مي‌شود. اكنون تقريبا غالب اين افراد از پست و مقام خود سوءاستفاده مي‌كنند.

نكته: اگر كنگره ملي كه با نام ماندلا پيوند خورده، همچنان موجبات نااميدي راي‌دهندگان را فراهم كند و از ميراث و اصول اوليه خود فاصله بگيرد به احتمال قوي در انتخابات سال 2019 چاره‌اي جز كنار رفتن از قدرت نخواهد داشت

كنگره ملي آفريقا تا امروز تقريبا هر شكلي از اپوزيسيون را به عنوان ضدانقلاب معرفي كرده است و حتي اگر فردي از داخل حزب به سياست رسمي‌ كشور انتقاد كند به سرعت پست، مقام و نفوذ خود را از دست مي‌دهد. با توجه به اين دگرديسي و استحاله كنگره ملي آفريقا از يك جنبش اخلاق‌گرا به حزبي قدرت‌طلب‌، بسياري از حاضران در جشن‌هاي يكصدمين سال تاسيس اين حزب با احساسي دوگانه دست و پنجه نرم مي‌كردند. ناظران بي‌طرفي مانند آن تحليلگر مسائل سياسي يعني «ژوستيك مالالا» بيشتر از آن جنگ قدرت فرساينده‌اي شكايت دارند كه از سال‌ها پيش حزب و كشور را فلج كرده است. در حال حاضر از سيستم درماني و امنيتي گرفته تا سيستم آموزشي و آن اصلاحات نيم بند كشاورزي همه روي زمين مانده است. رسانه‌هاي منتقد نيز روز به روز با قوانين سختگيرانه‌تري روبه‌رو مي‌شوند.

ماكس دو پرز، روزنامه‌نگار افشاگر و عضو سابق و تجديدنظر طلب كنگره ملي آفريقا مي‌نويسد: «واقعيت غم‌انگيز اين است كه امروز نهادي به نام كنگره ملي آفريقا براي آزادي، قانون اساسي و رفاه ما يك خطر محسوب مي‌شود، همان نهادي كه روزگاري پيام‌آور آزادي و قانون بود.» پرز همان روزنامه‌نگار معروفي است كه در سال‌هاي دهه 80 از وجود يگان‌هاي مرگ رژيم آپارتايد پرده برداشت و آن رژيم را با بحران مشروعيت روبه‌رو ساخت.

انتقاد از زوما

رسانه‌هاي منتقد آفريقاي جنوبي بويژه پرزيدنت، جاكوب زوما را مورد حمله قرار مي‌دهند و او را رئيس‌جمهوري بدون قدرت تصميم‌گيري و ناتوان براي اداره كشوري مدرن قلمداد مي‌كنند، اما شخص زوما طي چند هفته گذشته با اظهاراتي عجيب و غريب همه را به شگفتي واداشته است.

به عنوان مثال وي كوتاه زماني پيش از آغاز جشن‌هاي كريسمس مسيحيت را مسوول «فقدان انسانيت» در جامعه آفريقاي جنوبي معرفي كرد و از هموطنانش خواست كه به همان سنت‌ها و باورهاي قديمي‌ خود برگردند. حتي اصل موجه و شناخته شده‌اي به نام تفكيك قوا نيز براي جناب زوما امري غريب و ناشناخته است. او مدتي پيش چند بار به دليل برخي تخلف‌ها در امور دولت به دادگاه فرا خوانده شد، اما رئيس‌جمهور آفريقاي جنوبي با اوقات تلخي اعلام كرد كه به عنوان نماينده منتخب مردم، هرگز حاضر نيست احضار و حكم يك قاضي غيرمنتخب را بپذيرد.

از جمله گفته‌هاي قابل تامل و جنجال‌برانگيز ديگر وي اين بود كه كنگره ملي آفريقا بايد تا زمان ظهور مسيح امور كشور را در دست داشته باشد. ناظران امور آفريقاي جنوبي اين گفته‌هاي زوما را سندي از اين مي‌دانند كه ظاهرا كنگره ملي آفريقا انحصار قدرت را در حكم نوعي حق الهي براي خود مي‌داند. اگر وضعيت اين‌گونه پيش برود در آينده‌اي نه چندان دور چه بسا وضعيتي مشابه كشور همسايه يعني زيمبابوه در انتظار آفريقاي جنوبي باشد. در زيمبابوه نيز فردي چون رابرت موگابه از سال‌ها پيش با خشونت حكومت مي‌كند و جالب آن‌كه بارها حداقل در مقام سخن از حمايت‌هاي آفريقاي جنوبي برخوردار بوده است. به اين ترتيب تعجبي ندارد كه چرا آفريقاي جنوبي به عنوان عضو موقت شوراي امنيت سازمان ملل متحد خواهان حمايت اين سازمان از رژيم‌هاي نامشروعي چون رژيم برمه مي‌شود و از صدور رواديد براي دالايي لاما كه قصد شركت در جشن تولد 80 سالگي دزموند توتو (برنده جايزه نوبل) را دارد، خودداري مي‌ورزد.

اما با وجود همه نااميدي‌ها در باره تحولات اخير كنگره ملي آفريقا، ترديدي نيست كه اين حزب در انتخابات آينده كه 2 سال ديگر برگزار مي‌شود، برنده ميدان خواهد بود. در عين حال اين دگرديسي‌ها بشدت مايه نگراني برخي اعضاي قديمي‌و هنوز وفادار به اين حزب شده است. به باور آنان چنانچه اين حزب كه با نام ماندلا پيوند خورده همچنان موجبات نااميدي راي‌دهندگان را فراهم كند و از ميراث و اصول اوليه خود فاصله بگيرد به احتمال قوي در انتخابات سال 2019 چاره‌اي جز كنار رفتن از قدرت نخواهد داشت. از قرار معلوم بسياري از آرمان‌هايي كه كنگره ملي آفريقا به مدت 25 سال دنبال كرد و تبديل به الگوي جنبش‌هاي آفريقايي شد، در حال رنگ باختن است. اگر وضعيت در آفريقاي جنوبي به همين صورت پيش برود، چه‌بسا جشن‌هايي كه اين روزها برگزار شد، آخرين جشن‌هايي از اين نوع باشد كه به افتخار كنگره ملي آفريقا برپا مي‌شود.

---