یک سال از انقلاب مصر گذشته است و انقلابیون مصری جشن های پیروزی این انقلاب را به نظاره نشسته اند. با این وجود مردم این سامان از آن جهت که برخی از اهداف مهم این انقلاب تحقق نیافته معترضند. به مناسبت اولین سالگرد انقلاب مصر و برای آگاهی از دلایل عدم تحقق برخی از اهداف انقلابیون و همچنین موانع پیش روی این انقلاب با دکتر محمد مهدی مظاهری به گفتگو نشسته ایم.
بررسی استراتژیک: جناب دکتر به عنوان اولین سوال بفرمایید علت اصلی وقوع انقلاب مصر چه بوده است و چگونه مردم مصر این مهم را به سرانجام رساندند؟
در ریشه یابی دلایل انقلاب ژانویه ۲۰۱۱ و شکل گیری اعتراضات فراگیر مردمی در سرزمین نیل، باید به مولفه‌های داخلی و هم خارجی تاثیرگذار در فرایند اعتراضات اشاره نمود. اقتدارگرایی، تضعیف جامعه مدنی، سلب آزادی‌های مطبوعات و فعالیت‌های حزبی مستقیماً ناشی از رفتار رژیم مبارک بود. کنترل حزب دموکراتیک ملی به رهبری دیکتاتور سابق در طول ۲ سال هر گونه مقاومت در مقابل استبداد را سلب کرده بود. مبارک در طول دوران حکومت خودکامه خویش پیوسته در برابر خواسته‌های معترضین و اصلاحات ساختاری در قدرت مخالفت می‌کرد. این عوامل در کنار ارتباط مبارک با اسراییل و نیز امریکا از دلایل تشدید اعتراضات مردمی در مصر بود. در واقع مصر در دوران مبارک محور و کانون اصلی حفظ منافع راهبردی و استراتژیک غرب در خاورمیانه و شمال افریقا به شمار می‌رفت به طوریکه امریکایی‌ها با اذعان به نقش تاریخی مصر در ایجاد صلح با اسراییل و نقش پیشتاز آن در برقراری روند صلح اعراب با تل آویو همواره پشتیبان و مدافع سیاست‌های مبارک بودند و سالیانه دو میلیارد دلار کمک بلاعوض در اختیار قاهره قرار می‌دادند.
ضمناً باید اشاره کرد که تقلب آشکار مبارک در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۱ و سرکوب جریان اسلامگرا نظیر اخوان المسلمین و تشدید فضای امنیتی زمینه را برای شعله ور شدن خشم فرزندان سرزمین فراعنه مهیا نمود در چنین وضعیتی پس از وقوع جرقه انقلاب در تونس، مردم مصر نیز قیام گسترده‌ای علیه رژیم مبارک به راه انداختند و تجمع میلیونی در میدان التحریر و تاکید بر سرنگونی دیکتاتور مصر سرانجام پیروزی مردم را رقم زد. بی‌تردید در کنار جریانات سیاسی، نقش جوانان مصری در پیروزی این انقلاب که از ابزار نوین رسانه‌ای و دیجیتالی بهره می‌بردند مثال زدنی بود.
اینک شاهد یک ساله شدن انقلاب مصر هستیم. ارزیابی شما از تحولات صورت گرفته ظرف از یک سال گذشته چیست؟ به تعبیری چقدر از اهداف انقلاب مصر تحقق یافته است؟
در برآورد و تحلیل انقلاب مصر پس از گذشت یک سال باید گفت این قیام دستاوردهای درخشانی را در عرصه داخلی و منطقه‌ای به دنبال داشته است. به طوری که سرنگونی رژیم دیکتاتور مبارک و کشاندن پای وی و هم دستانش پای میز محاکمه، رخداد بزرگی در تاریخ کهن این سرزمین محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، در بعد داخلی به رغم مقاومت شکننده نظامیان حاکم بر مصر، انتخابات پارلمانی برگزار شد که نتایج مثبتی را در روند گذار از دیکتاتوری به نظام مردم سالاری به همراه داشته است. مشارکت ۷۰ درصدی مردم مصر در انتخابات پارلمانی به رغم خشونت‌های فزاینده نیروهای امنیتی علیه مردم قابل ستایش است. از سوی دیگر روند اصلاح قانون اساسی و نیز لغو حالت فوق العاده از طرف شورای نظامی حاکم بر مصر اقدام مهمی است.
در بعد منطقه‌ای هم پس از سرنگونی مبارک شاهد برخی تغییرات در سیاست خارجی مصر هستیم. پافشاری مردم بر لزوم قطع ارتباط با اسراییل و جانبداری عملی از مقاومت فلسطین در قالب حمله به سفارتخانه رژیم صهیونیستی و نیز قطع گاز به سرزمین‌های اشغالی نمود عینی این دگردیسی به شمار می‌رود.
به نظر می‌رسد مصر پس از مبارک دیگر ذخیره استراتژیک غرب و رژیم صهیونیستی محسوب نمی‌شود و تلاش‌های امریکا و اسراییل در شرایط فعلی کنترل مصر و جلوگیری از بحرانی شدن بیشتر این روابط است. نگرانی امریکا و اسراییل از آنجا ناشی می‌شود که با پیروزی قطعی جریانات اسلامی در انتخابات ریاست جمهوری، پیمان کمپ دیوید از سوی حکومت جدید مصر باطل شود.
البته در این مسیر برخی از مطالبات واقعی انقلاب هنوز به شکل واقعی عملیاتی نشده است. حضور نظامیان و مهره‌های قبلی مبارک و تمایل آنها به بازی قدرت و حفظ ارتباط با امریکا و اسراییل از تهدیدات جدی برای انقلاب به شمار می‌رود در داخل نیز پس از حضور نسبی جریان تندرو سلفی و نزدیکی آنها با عربستان سعودی و تمایل جدی این گروه در دامن زدن به اختلافات داخلی میان مسلمانان و گروه‌های اقلیت قبطی برای امنیت مصر تهدیدزاست.
در سالگرد این انقلاب مردم قاهره در میدان التحریر بار دیگر تجمع کرده‌اند و اعلام کرده‌اند که به خانه باز نمی‌گردند تا روند انتقال قدرت زود‌تر صورت بگیرد. دلیل عدم تحقق اهداف انقلابیون را در چه می‌دانید؟
مانع اصلی عدم تحقق اهداف انقلاب مردم مصر را در نوع رویکرد متناقض شورای نظامی حاکم به رهبری ژنرال طنطاوی باید جستجو کرد. به نظر می‌رسد سران ارتش مصر بر مسند قدرت چسبیده‌اند و نمی‌خواهند به آسانی قدرت را به صاحبان اصلی آن منتقل کنند و در خوشبینانه‌ترین حالت در پی مشارکت فعال در تصمیم گیری آینده و حفظ برخی مناصب کلیدی سیاسی‌اند.
از سوی دیگر، ارتش به عنوان شریک قدرت سیاسی در دوره مبارک از آغاز قیام با مواضع دوسویه تلاش نمود که با میانه روی و پرهیز از اقدامات تند و خشونت زا همچنان پایگاه اجتماعی خود را حفظ کند. در وضعیت موجود نیز ارتش به عنوان عنصر تاثیرگذار در مصر خواهان تقسیم قدرت با انقلابیون است. این رویکرد ارتش و نیز دخالت‌های نیروهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای تاثیرگذاری در روند آینده سیاسی از عوامل اصلی عدم تحقق مطالبات اصلی مردم است.
نقش قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در تحقق و عدم تحقق خواسته‌های انقلابیون را چگونه ارزیابی می‌فرمایید؟
بی‌شک اسراییل یکی از بازماندگان اخیر تحولات داخلی مصر است و تند شدن فضای سیاسی و رادیکالیزه شدن قیام می‌تواند مشروعیت این رژیم را با تهدیدات جدی روبرو سازد. تشکیل جلسات متعدد تیم‌های امنیتی مشترک با امریکا و تهدید به قطع کمک‌های سالیانه به مصر نشانگر دستپاچگی مقامات تل آویو از آینده سیاسی مصر است. از این رو اسراییل به همراه حامیان غربی خویش با مدیریت بحران و بهره گیری از توانمندی‌های برخی از مهره‌های کلیدی دوران مبارک در شورای نظامی می‌خواهد که نسبت به حفظ و کنترل تحولات سیاسی مصر امیدوار باشد.
علاوه بر اسراییل، عربستان سعودی نیز نسبت به تحولات مصر ملاحظات خاص خود را دارد. رژیم مبارک یکی از هم پیمانان نزدیک ریاض در منطقه بود و همواره از سوی مقامات سعودی حمایت می‌شد. لذا عربستان تا زمان سرنگونی مبارک همچنان از وی در مقابل انقلابیون حمایت می‌کرد. پس از سرنگونی نیز عمده سرمایه گذاری عربستان برای حفظ نفوذ خویش بر روی سلفیون انجام گرفته است. این گروه تندرو در انتخابات پارلمانی مصر در مجموع سه مرحله ۱۸ درصد از کرسی‌های پارلمانی را به دست آورده است و با پشتوانه مالی عربستان قصد ایجاد ناآرامی قومی و قبیله‌ای در مصر را دارد. در واقع تلاش‌های غرب و نیز عربستان برای مصادره نتایج انقلاب مصر است.
چشم انداز پیش روی این انقلاب را چگونه ترسیم می‌کنید؟ آیا انقلابیون موفق می‌شوند به خواسته‌های خود دست یابند؟
بی‌شک مصر هنوز در آغاز راه ورود به دموکراسی واقعی و شکل گیری نظام مبتنی بر تکثرگرایی و مردم سالاری دینی قرار دارد و جدال قدرت میان نظامیون و گروه‌های اسلامگرا و نیز جریانات سکولار به این زودی تمام شدنی نیست، ولی پس از انتخابات پارلمانی مصر و با فراهم شدن بستر و فضای مشارکتی برای انتخابات ریاست جمهوری، تغییر و تحول اساسی در ساختار قدرت سیاسی شکل خواهد گرفت.
کشور مصر به رغم برخی از دشواری‌های داخلی، از جمله تورم بالای اقتصادی و رشد فزاینده فقر و دخالت‌های نیروهای خارجی برای مانع تراشی بر سر رسیدن به مطالبات از این توانمندی برخوردار است که با پشت سر گذاشتن انتخابات مهم و سرنوشت ساز ریاست جمهوری مرحله‌ای جدید از حیات سیاسی خود را در منطقه آغاز کند و به قول تیری دوژان نویسنده کتاب مشهور «صد میلیون عرب» مصر خواه ناخواه کانون جهان عرب خواهد بود.
در این میان موج دموکراسی خواهی پس از پیروزی نهایی مردم مصر کل جهان عرب را در بر خواهد گرفت و رژیم‌های اقتدارگرای عرب نمی‌توانند از امواج این تغییرات در امان باشند. همانطوری که اشاره شد انقلاب ژانویه ۲۰۱۱ که به رغم موفقیت نسبی، آن هم با هزینه‌های گزاف جانی و مالی حاصل شده است هنوز هم با تهدیدات داخلی و خارجی روبرو است. با این وجود با توجه به نتایج انتخابات پارلمانی مصر باید گفت حزب آزادی و عدالت، وابسته به جریان اخوان المسلمین از اقبال مناسبی برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری برخوردار است.
