همشهری-زماني مافياي فقر شاه‌بيت بحث‌هاي مربوط به توسعه آفريقا بود اما اينك ديگر چنين نيست.
در گذشته ديدگاه غالب معطوف به اين موضوع بود كه چگونه مي‌توان آفريقا را از سقوط هرچه بيشتر به ورطه فقر بازداشت ضمن اينكه ماهيت تمامي اهداف توسعه در اين قاره منفي بود و كارشناسان بيمناك از تبعات برنامه‌هاي توسعه، سناريوهاي فاجعه باري براي آفريقايي كه جمعيتش به سرعت افزايش مي‌يافت، ارائه مي‌كردند. تفكر جديد اما درباره توسعه آفريقا اين است كه ثروت آفريقا هرچه بيشتر به‌شكلي عادلانه و قابل‌قبول در سطح قاره توزيع شود. بله، درست شنيديد؛ ثروت آفريقا! اكنون يكي از كشورهاي همين قاره عضو سازماني به نام بريكس است كه از كشورهاي در حال توسعه و قدرتمند جهان تشكيل شده‌است. اين گزارش نگاهي دارد به وضعيت گذشته و حال آفريقا.
پل كوليه، اقتصاددان سرشناس و بانفوذ براين باور بود كه كشورهاي آفريقايي بهتر است همچنان فقير بمانند، چه ثروت و منابع در اين قاره به معناي وقوع جنگ‌هاي بي‌پايان داخلي خواهد بود.در همان زمان و درحالي‌كه طراحان سرشناس، برنامه‌هاي توسعه آينده قاره سياه را بسيار نوميدكننده مي‌ديدند، جمعي متفاوت از تكنوكرات‌هاي مصمم آفريقايي، از غنا تا اوگاندا، از زامبيا تا كنيا و از آفريقاي جنوبي تا روآندا، دست در دست سرمايه‌داران جهاني فعال در عرصه تكنولوژي، انقلاب آرامي را در حيطه تفكر توسعه ايجاد كردند. با گذر زمان، تغييرات آنها منجر به بهبود چشمگير عملكرد اقتصادي قاره و افزايش اعتماد به نفس آنان شد.
درستي تفكرات و راه آنها اينك پس از يك دهه كاملا آشكار شده است. در حدفاصل سال‌هاي 2000 تا 2010، ميان 10 اقتصاد به سرعت رو به رشد جهان، 6كشور آفريقايي - آنگولا، نيجريه، اتيوپي، چاد، موزامبيك و روآندا - به چشم مي‌خوردند. به گزارش اكونوميست، طي 8سال از دهه گذشته، رشد اقتصادي كشورهاي جنوب صحراي آفريقا حتي از آسيا هم بالاتر بوده است. در سال‌جاري، صندوق بين‌المللي پول انتظار دارد آفريقا نيز شانه به شانه آسيا، با نرخ 6 درصد به رشد خود ادامه دهد.
يك دهه پيش براي ناظران آفريقا واژه توسعه مترادف با يأس و سرخوردگي محسوب مي‌شد. براساس كتاب مرجع «آفريقا از 1940 به اين سو»؛ نوشته فردريك كوپر، طي دهه‌هاي پس از استعمارزدايي اواخر دهه 1950 و اوايل دهه 1960 شاخص‌هاي اقتصادي، بهداشتي و رفاه در قاره سياه كاهش يافت. فردريك كوپر در كتاب خود كه آن را در سال 2002 نوشت، چنين تصريح مي‌كند: هيچ واژه‌اي مانند توسعه اميدها و خواسته‌هاي رهبران آفريقا، جمعيت تحصيل‌كرده آن و كشاورزان و كارگران قاره را منعكس نمي‌كند. با اين حال، توسعه و سرخوردگي در قاره سياه دست در دست يكديگر راه مي‌روند، استراتژي توسعه دولت‌ها و استراتژي كمك‌هاي خارجي جامعه جهاني به آفريقا بي‌تاثير بوده و حتي به باور برخي منتقدين، توسعه قاره را به تاخير انداخته است.
حال در يك دهه گذشته چه تغييري رخ داده است؟ رشد جديد را تا حدي مي‌توان مديون رونق و شكوفايي توليد در سطح قاره دانست. افزايش شديد بهاي مس، زامبيا را در مسير رشد قرار داده است. افزايش قيمت كاكائو سالانه 2ميليارد دلار وارد غنا مي‌كند و كشاورزان عمدتا خرده‌پاي كنيايي سالانه يك ميليارد دلار انواع ميوه، سبزي و گل به خارج صادر مي‌كنند؛ رقمي كه صادرات معمول قهوه و چاي اين كشور را تحت الشعاع قرار داده است و البته تقاضاي بالا براي نفت و گاز وضعيت بسياري از كشورهاي آفريقايي را دگرگون كرده است. با اين حال برخي كشورهاي فاقد منابع طبيعي مانند روآندا نيز درپي‌اصلاح نظام اقتصادي خود و بازگشت پول و مهارت‌هاي كسب‌شده توسط مهاجران آفريقايي در غرب به موفقيت رسيده‌اند. به‌عنوان نمونه، روآندا كه خود زماني واردكننده مواد‌غذايي از غرب بود، اينك نه‌تنها نياز غذايي مردم خود را تامين مي‌كند بلكه براي نخستين بار مبدل به صادركننده اقلامي مانند قهوه نيز شده است.
تكنولوژي نيز تاثير بسزايي در رونق اقتصادي آفريقا داشته است. شايد مهم‌ترين دستاورد توسعه در قاره سياه طي يك دهه گذشته انقلاب ارتباطات بوده باشد. سال‌ها پيش امكان برقراري تماس تلفني حتي در مراكز تجاري آفريقا بسيار دشوار بود و موجب مي‌شد تجار و صاحبان كسب و كار حتي چند نفر را براي برقراري تماس تلفني به‌صورت تمام‌وقت به خدمت بگيرند. تا يك دهه پيش در نيجريه، كشوري با صدميليون نفر جمعيت، تنها 100هزار خط تلفن فعال وجود داشت و از هر 50تماس تلفني تنها يك مورد به نتيجه مي‌رسيد. تاثير چنين وضعيتي بر فضاي توليد و كسب و كار فاجعه بار بود. هر نوع صحبت و مذاكره‌اي تنها مي‌بايست رودررو صورت گيرد و در نتيجه افراد مجبور مي‌شدند براي مبادلات تجاري خود از شهري به شهر دوردست ديگري بروند. انتظار نامحدود، بخشي از فرهنگ زندگي در آفريقا شده بود.
اينك اما به لطف تكنولوژي موبايل صدها ميليون نفر در قاره سياه، از ثروتمند تا فقير و از شهرنشين تا روستايي، در حال مكالمه با يكديگر هستند. امكان فرستادن پيام متن و تبادل پول به شكل الكترونيك زندگي مردم عادي را دگرگون كرده است. در مجموع اينك آفريقايي‌ها با خود و با مردم سراسر جهان، بدون كمك حلقه اهداكنندگان كمك‌هاي مالي، اقتصاددان‌ها، مددكاران بين‌المللي و سازمان‌هاي توسعه‌اي مرتبط شده‌اند. كارشناسان اين حلقه تا يك‌دهه پيش مي‌گفتند آفريقايي‌ها فقيرتر از آن هستند كه بتوانند از تلفن همراه بهره‌مند شوند و از اين‌رو كمك چنداني به توسعه ارتباطات در اين قاره نمي‌كردند؛ وضعيتي كه موجب شد رهبران قاره با توجه به شرايط براي توسعه جوامع‌شان، خود دست به كار شوند. برخي آفريقايي‌ها در يك دهه گذشته به ثروت بسيار رسيده‌اند. مو ابراهيم، يك مهندس سوداني، با سرهم كردن شبكه‌اي منطقه‌اي از شركت‌هاي تلفن همراه به ثروتي ميلياردي رسيده است. تقريبا در تمام كشورهاي جنوب صحراي آفريقا، شركت مجري تلفن همراه به بزرگ‌ترين ماليات‌دهنده كشور، بزرگ‌ترين اهدا‌كننده كمك‌هاي خير و از جمله مهم‌ترين كارفرماهاي كشور تبديل شده است.
در عين حال تغيير چشمگير در سطح زندگي آفريقايي‌ها، به‌خصوص كشاورزان خرده‌پا، خوش‌بيني تازه‌اي نسبت به چشم‌انداز آينده اين قاره پديد آورده است. اگرچه كارشناسان بدبين و نوميد نسبت به قاره سياه همچنان دست بالا را در مباحث جهاني مربوط به آفريقا دارند اما ديدگاه‌هاي خوش‌بينانه‌تر و عمل‌گرايانه‌تر هم درحال مطرح شدن است. گزارش سال2010 موسسه تحقيقات آفريقا واقع در لندن تصريح مي‌كند سياست‌هاي به‌كار گرفته شده از سوي دولت‌ها [ي آفريقايي] و كمك‌كنندگان جهاني فاقد اهداف عالي درباره قاره است. با اين حال همين گزارش در جاي ديگري اين پرسش را مطرح مي‌كند كه چرا آفريقا مي‌تواند در حيطه كشاورزي گام‌هاي بزرگي بردارد و اشاره مي‌كند كه كارشناسان بين‌المللي توسعه چشم‌اندازهاي قاره سياه را به شكل توجيه‌ناپذيري كمرنگ جلوه مي‌دهند.
حتي ملي‌گرايان در آفريقا از اهداف گسترده توسعه غافل مانده‌اند. داميسو مويو، اقتصاددان زامبيايي ساكن لندن در گزارش بحث‌انگيز خود در سال 2010 تحت‌عنوان «كمك بلااستفاده» مشتاقانه نادرست بودن نظرات مشاوران اقتصادي غرب را درباره آفريقا به باد انتقاد مي‌گيرد. در گزارش مورد اشاره، خانم مويو از موضوع ظهور يك طبقه جديد سرمايه‌دار در سراسر آفريقا با بي‌دقتي مي‌گذرد. مويو همچنين تاكيد مي‌كند كه چين - كه نفوذ اقتصادي‌اش در جنوب صحراي آفريقا طي يك دهه گذشته به‌شدت افزايش يافته است - بايد يك الگوي توسعه را براي كل قاره طراحي و ارائه كند؛ چه آفريقا مي‌تواند تامين‌كننده منابع حياتي اقتصاد رو به گسترش ابرقدرت درحال ظهور جهان (چين) باشد. اينك توقعات اساسي و مهمي درباره آفريقا مطرح است. يك دهه پيش، مجله اكونوميست آفريقا را قاره رهاشده توصيف كرد. در ماه دسامبر گذشته اما همين نشريه پيش‌بيني كرد كه رشد تاثير‌گذار قاره همچنان ادامه يابد. دبيران اكونوميست با عذرخواهي از بدبيني 10سال پيش خود نسبت به آفريقا، اينك مي‌گويند كل منطقه [جنوب صحراي آفريقا] شاهد تغييرات بنياديني بوده است.
با اين حال، صحبت درباره توسعه آفريقا (كه همچنان درگير بحث‌ها و استدلال‌هاي قديمي و منسوخ درباره ركود و فقر در قاره است) بايد با درنظر گرفتن واقعيات پيش‌رو ادامه يابد. يك دهه پيش متخصصان توسعه براي دولت‌هاي آفريقايي درباره اهميت طراحي و ارائه سياست‌هايي كه به نفع فقرا باشد، داد سخن مي‌دادند. اينك پرسش مهمي كه مطرح است، اين است كه آفريقايي‌ها چگونه بايد ثروت خود را به شكلي عادلانه بين خود تقسيم كنند. نابرابري [اجتماعي] در كشورهاي جنوب صحرا در حال افزايش است، هرچند سطح زندگي نيز در اين مناطق هرچه بيشتر بهبود مي‌يابد.
