پرتوريا - نشست سران اتحاديه افريقا در حالي روز يكشنبه در 'آديس آبابا ' پايتخت اتيوپي ؛ گشايش مي يابد كه اين اتحاديه مواجه با فهرست بلند بالايي از بحران هايي است كه هم اكنون بخش هايي از اين قاره را فرا گرفته است.

به گزارش ايرنا؛ از هم اكنون به نظر مي رسد كه سران كشورهاي حاضر در اين نشست دو روزه ؛ كاري دشوار براي يافتن راه حلي براي بحران هاي ياد شده كه از شرق تا غرب اين قاره را فرا گرفته است، در پيش رو دارند.

در حال حاضر كشورهاي سودان و سودان جنوبي، سومالي ، كنيا ، نيجريه ، مالي ، جمهوري دمكراتيك كنگو با درگيري و نزاع هاي داخلي مواجه هستند.

در ميان آنها؛ اوضاع كشورهاي مالي ، نيجريه ، سومالي ، سودان جنوبي به دليل احتمال تبديل اين درگيري ها به مناقشات منطقه اي، پيچيده تر است.

نگاهي هر چند كوتاه به شرايط كنوني اين كشورها مويد اين پيچيدگي است.

مالي :

در پي كودتاي نافرجام 22 مارس گذشته عليه 'توماني توره ' رييس جمهوري مالي، راه براي گروه هاي بنياد گراي شورشي در مناطق وسيعي از شمال اين كشور باز شده است.

شورشيان گروه موسوم به 'انصارالدين' پس از كودتاي ياد شده ، از خلاء قدرت در اين كشور سود جسته و در بخش‌هايي از شمال مالي شروع به فعاليت گسترده كرده اند.

اعضاي گروه انصارالدين از سوي منابع غربي متهم هستند كه با شبكه القاعده همكاري مي‌كنند.

اعضاي جامعه اقتصادي كشورهاي غرب آفريقا اخيرا توافق كردند كه در آينده نزديك پنج هزار نيرو براي مبارزه با افراطگرايان مرتبط با گروه تروريستي القاعده به مالي اعزام ‌كنند.

وزير امور خارجه فرانسه نيز اخيرا گفته كه تحولاتي كه در شمال مالي در جريان است نشان مي دهد نياز به دخالت نظامي در اين كشور است.

وي با اين حال؛ اين مسئله را نيازمند تاييد از طرف دولت مالي دانسته است.

وزير خارجه فرانسه گفته است ، اگر نياز به دخالت نظامي باشد، عمليات نظامي به رهبري طرفهاي افريقايي و البته با حمايت طرفهاي بين المللي صورت خواهد گرفت.

وي تاكيد كرد ، فرانسه دشمن و مخالف اصلي حضور سازمان القاعده در شمال افريقا است.

نيجريه :

كشور نيجريه نيز با حملات گروه بنيادگراي معروف به 'بوكو حرام ' خصوصا در ماه هاي اخير مواجه است.براساس برآوردهاي صورت گرفته از اواسط سالهاي 2009 ميلادي تاكنون بيش از يكهزار نفر بر اثر حملات اين گروه كشته شده اند.

گروه بوكوحرام مسئوليت برخي از حملات خونبار سال جاري و گذشته ميلادي در اين كشور را برعهده گرفته است كه از جمله حمله به ساختمان سازمان ملل در ابوجا و حملات عليه كليسا ها در اواخر سال گذشته و اوايل سال جاري ميلادي و حمله به ساختمان روزنامه ها در ابوجا بوده است.

گودلاك جاناتان'، رييس جمهوري نيجريه اخيرا گفت :نيجريه به منظور تحقق صلح و آرامش در كشور آماده گفت وگو با گروه بوكوحرام است مشروط به اينكه كه اعضاي اين گروه هويت خود را فاش و سلاح هايشان را زمين بگذارند.

'ابوقاقا' از مسئولان گروه 'بوكوحرام' نيز اخيرا در گفت وگو با روزنامه انگليسي 'گاردين' عنوان كرده است اعضاي اين گروه از القاعده الهام گرفته اند و تا زماني كه شريعت اسلامي را در نيجريه پياده نكنند با دولت وارد مذاكره نمي شوند.

كشور نيجريه 150 ميليون نفر جمعيت دارد. شمال اين كشور عموما مسلمان‌نشين و بخش جنوبي آن عموما مسيحي‌نشين است.

سومالي:

كشورسومالي بدون داشتن دولتي قوي از سال 1991ميلادي دستخوش آشوب و ناامني و جنگ داخلي است. دولت ضعيف سومالي كه طبق معاهده آشتي و با حمايت 'اتحاديه آفريقا' تشكيل شده همواره از جانب نيروهاي مسلح گروه الشباب كه مرتبط با گروه القاعده مي باشد و بخش وسيعي از اين كشور را تحت كنترل دارد ؛ زير فشار بوده است.

اين دولت كه هم اكنون از جانب كشورهاي غربي و نيز هزاران نيروي نظامي اتحاديه افريقا حمايت مي‌شود تنها بر مناطقي از اين كشور مسلط است.

بيش از 17 هزار نيرو از كشورهاي اوگاندا، بروندي، جيبوتي و كنيا در حال حاضر در كشور جنگ زده سومالي مستقر هستند تا به دولت اين كشور براي غلبه بر گروه الشباب و جلوگيري از گسترش فعاليت اين گروه شبه نظامي در اين كشور كمك كنند.

سودان جنوبي :

تلاش براي كسب استقلال سودان جنوبي گرچه منجر به تشكيل كشوري جديد در 9 جولاي سال 2011 ميلادي و تجزيه سودان شد اما اين به معناي بازگشت ارامش و صلح به اين منطقه جنگ زده نبود .

سودان جنوبي نيز مانند هر كشور تازه استقلال يافته‌ در حال حاضر با مشكلات و معضلات امنيتي، اقتصادي و اجتماعي درگير است.

نبود زيرساخت‌هاي لازم براي توسعه، ناكارآمد بودن سيستم اداري به دليل كمبود نيروي انساني تحصيل‌ كرده، ادامه اختلافات مرزي با سودان از جمله مشكلاتي است كه سودان جنوبي با آن روبرو است.

بروز درگيري مسلحانه ميان سودان و سودان جنوبي بر سر مالكيت منطقه نفت خيز ' هجليج ' واقع در مرز دو كشور از مهمترين تحولات جدي بعد از استقلال اين كشور شمرده مي شود.

پس از مناقشه مسلحانه آوريل گذشته ميان سودان و سودان جنوبي بر سر مالكيت منطقه نفت خيز هجليج، شوراي امنيت سازمان ملل متحد و اتحاديه آفريقا اوايل ماه مي مهلتي را براي به نتيجه رسيدن مذاكرات ميان سودان و سودان جنوبي تعيين كردند و به دو كشور سه ماه فرصت دادند كه اختلافات باقي مانده خود را حل و فصل كنند.

شوراي امنيت نيز با توجه به شرايط و وضعيت بحراني حقوق بشر در سودان جنوبي ؛ ماموريت نيروهاي بين المللي حافظ صلح در اين كشور را تمديد كرد.

بان كي مون ، دبير كل سازمان ملل متحد تاكيد كرده است، جامعه بين المللي به تلاشهاي خود براي تامين صلح و ثبات سودان جنوبي ادامه خواهد داد.

'ژان پينگ'، رييس كنوني كميسيون اتحاديه آفريقا نيز در اين خصوص اعلام كرد، برغم مشكلات گسترده اي كه سودان جنوبي با آنها روبرو است، 'جوبا ' و 'خرطوم ' بايد به قطعنامه هاي اتحاديه آفريقا و شوراي امنيت سازمان ملل متحد پايبند بمانند و براي برقراري صلح و همزيستي مسالمت آميز تلاش كنند.

در همين حال آژانس بين المللي امداد (آكسفام) اعلام كرده است كه سودان جنوبي به علت وضعيت وخيم اقتصادي و درگيري هاي داخلي دچار وخيم ترين بحران انساني است.

بگفته آكسفام ؛ حدود نيمي از مردم سودان جنوبي غذاي كافي ندارند و دولت هزينه هاي مربوط به راه سازي ، مدارس ، بهداشت و شبكه آبرساني را كاهش داده و قيمت مواد غذائي و سوخت به طور بي سابقه اي افزايش يافته است.

جمعيت سودان جنوبي حدود 9 ميليون نفر است.

در اين ميان البته وضع و حال برخي ديگر از كشورهاي اين قاره همانند كنيا ؛ زيمبابوه ؛ اوگاندا و گينه بيسائو ؛ به لحاظ اقتصادي و سياسي ؛ چندان مناسب نيست و انها نيز به نوعي آبستن درگيريها و آشوب هاي داخلي هستند.

شرايط كنوني نشان دهنده اين است كه سازمان اتحاديه افريقا همانند سلفش سازمان وحدت افريقا كه از دل ' پان افريكنيسم ' در آمد ؛ تا چه اندازه توانسته به اهداف و آمالي كه منجر به تاسيس آن شده است ؛ نايل آيد.

بدنبال بسط انديشه هاي 'پان افريكنيسم ' از اواخر سده قرن نوزدهم ميلادي كه با هدف رهايي سياه پوستان و ملت هاي افريقايي از زنجير استثمار و استعمار صورت گرفت ؛ در ماه مي 1963 ميلادي سران كشورهاي افريقاني به دعوت رهبران چون' احمد سكوتوره'؛ 'قوام نكرومه' ؛ 'جمال عبدالناصر' و 'هايله سلاسي' در آديس آبابا پايتخت اتيوپي گردهم امدند و سازمان وحدت افريقا با عضو 32 كشور تشكيل دادند .

حذف نشانه‌هاي استعمار و نژادپرستي ؛ تقويت وحدت و همبستگي حكومت‌هاي آفريقايي و همكاري براي آسان كردن پيشرفت؛ دفاع از حاكميت و يكپارچگي سرزميني حكومت‌هاي عضو و آسان كردن همكاري بين المللي در چارچوب سازمان ملل متحد از جمله اهداف اين نهاد جديد تاسيس منطقه اي بود.

تشكيل اين سازمان جديد گرچه حركتي مثبت از همگراهي منطقه اي بر پايه ديدگاههاي انساني و فراملي به نمايش مي گذاشت و قدمي موثر در تقويت روحيه استقلال و رهايي از استعمار در قاره افريقا بود اما عملا با موانعي جدي مواجه شد.

سازمان وحدت افريقا در ابتداي سده اخير ميلادي وهمزمان با تحولات جهاني ناشي از پايان جنگ سرد ؛ با عناويني نظير عدم تحركي و پويايي كافي در عرصه بين المللي و قاره‌اي و عدم توانايي در حل مسايل قاره افريقا مورد انتقاد قرار گرفت.

بگفته كارشناسان منطقه اي ، نبود منابع مالي و ضعف اراده‌ي سياسي، عدم انسجام و وحدت سياسي ، غلبه روحيه و تفكرات قبيله گرايي نوين و نبود زيرساخت هاي اقتصادي و اجتماعي لازم و وجود دولت هاي ضعيف از جمله موانع داخلي تحقق ايده هاي انساني اين سازمان منطقه اي بوده است.

بي ترديد نقش مخرب قدرت هاي استعماري در قاره افريقا و سنگ اندازي ها آنها از جمله موانع خارجي در راه برنامه هاي سازمان وحدت افريقا شمرده مي شود.

بدنبال انتقادات صورت گرفته عليه سازمان وحدت افريقا تحولات جهاني در اوايل دهه نود ميلادي ، تلاش ها براي تاسيس اتحاديه افريقا از اواسط دهه 90 ميلادي آغاز شد.

در اين راستا ابتدا سران سازمان وحدت آفريقا در نشستي فوق العاده در شهر 'سيرت ' در ليبي با انتشار بيانيه‌اي موسوم به «بيانيه سيرت» تصميم به تأسيس اتحاديه آفريقا گرفتند و سپس در نشست آفريقا در شهر 'لومه' پايتخت 'توگو' در سال 2000 ميلادي اساسنامه اتحاديه آفريقا تصويب شد.

سران آفريقا در جولاي 2001 ميلادي و در سي و هفتمين نشست سازمان وحدت آفريقا در 'لوزاكا ' يايتخت زامبيا طرح جديدي براي اجرايي كردن اتحاديه آفريقا ارائه كردند و بدين ترتيب عملا پايان حيات سياسي سازمان وحدت افريقا اعلام شد.

در نهايت در نشست سال 2002 ميلادي سران آفريقا در شهر 'دوربان' آفريقاي جنوبي، اتحاديه آفريقا به عنوان دومين نهاد قدرتمند منطقه اي در جهان، بعد از اتحاديه اروپا ؛ رسما آغاز به كار كرد.

بدين ترتيب اتحاديه آفريقا كه در حال حاضر 54 كشور عضو آن مي باشند ؛.بلحاظ نظري بر پايه منطقه گرايي و با استفاده از الگوي هاي موفق همگرايي همانند اتحاديه اروپا شكل گرفت .

در اين ميان ، مراكش تنها كشور افريقايي بود كه عضويت اتحاديه افريقا را نپذيرفت.

علت نپذيرفتن عضويت از سوي مراكش پذيرش جمهوري عربي صحرا از سوي اتحاديه آفريقا بوده است زيرا مراكش صحرا را بخشي از خاك خود مي داند.

برابري كامل و وابستگي متقابل كليه دولتهاي عضو اتحاديه ، احترام به مرزبندي هاي موجود در زمان دستيابي به استقلال ، اجراي سياست دفاع مشترك براي قاره آفريقا ، حل مسالمت آميز منازعات بين دولت هاي عضو اتحاديه با روش هاي مناسب ،منع توسل يا تهديد به توسل به زور بين دولتهاي عضو اتحاديه ، مداخله نكردن دولتها در امور داخلي يكديگر ؛ حق اتحاديه مبني بر مداخله در يك كشور عضو در شرايط حاد، مقابله با جرايم جنگي، نسل كشي و جنايت عليه بشريت از جمله اصول كاري اين اتحاديه عنوان شده است .

همچنين در نشست وزراي خارجه كشورهاي آفريقايي در 'ابوجا ' در سال 2000 ميلادي تحت عنوان 'كنفرانس امنيت، توسعه و هماهنگي براي آفريقا' ؛ شش مرحله براي تأسيس اتحاديه آفريقا پيش‎بيني شده بود .

تقويت همگرايي منطقه‎اي موجود و تأسيس سازمان‎هاي منطقه‎اي جديد ، تثبيت تعرفه‎ها و تقويت هماهنگي در ميان بخش‎ها به ويژه در حوزه‎هاي بازرگاني، كشاورزي، ماليه، حمل و نقل، ارتباطات، صنعت، انرژي ؛ تاسيس منطقه آزاد تجاري و اتحاديه گمركي در سطح هر يك از سازمان‎ها اقتصادي منطقه‎اي موجود از جمله مراحلي بود كه براي تاسيس اتحاديه افريقا پيش بيني شده بود.

هماهنگي و سازگاري تعرفه‎ها و نظام‎هاي بدون تعرفه در ميان سازمان‎هاي اقتصادي منطقه‎اي موجود با نگرش به تأسيس يك اتحاديه گمركي قاره‎اي ،تأسيس بازار مشترك افريقا و پذيرش سياست‎هاي مشترك در زمينه بازار ، تأسيس بانك مركزي آفريقا، پول واحد آفريقايي و تنظيم اتحاديه مالي و اقتصادي افريقا و نيز ايجاد نخستين پارلمان افريقايي ازديگر مراحل بودند.

اين اتحاديه همچنين براي پيشبرد كارهايش تشكيل اركان هايي را در دستور كارش قرار داد.

اركان اتحاديه آفريقا در حال حاضر شامل اجلاس سران دولت‌ها و حكومت‌هاي عضو، شوراي وزيران، كميسيون آفريقا، كميته دائم نمايندگان، شوراي صلح و امنيت، پارلمان پان آفريقايي، شوراي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، ديوان دادگستري، و تعدادي كميته‌هاي فني و تخصصي و همچنين نهادهاي مالي است.

اجلاس سران و كميسيون اتحاديه افريقا به دليل نقش كليدي آنها در زمينه قانونگذاري و سياستگذاري و نيز طراحي سياست خارجي ، از جمله اركان هاي اصلي اين اتحاديه شمرده مي شوند.

اتحاديه افريقا براي پيشبرد اهداف خود همچنين ساز وكارهاي اقتصادي، سياسي و نظامي در نظر گرفته است.

با توجه به موارد عنوان شده ؛ اتحاديه افريقا اگرچه در طول حياتش توانسته است قدم هاي موثر و خوبي در همگرايي منطقه اي بردارد اما وجود بحران هاي فزاينده و غلبه گرايش هاي حوزه گرايي و گريز از مركز در اين قاره كه بيشتر به تفاوت زباني ؛ فرهنگي ونژادي برمي گردد؛ مويد ان است كه اين اتحاديه همانند سلفش سازمان وحدت افريقا عملا قادر به كنترل بحرانها و جريان هاي داخلي منازعه آميز و گريز از مركز اين قاره نيست .

اگرچه تبديل جنگ هاي بين كشوري به منازعات داخلي و تقويت نقش بازيگران غيردولتي و فراملي از جلوه هاي چالش هاي امنيتي بعد ازجنگ سرد نه فقط در قاره افريقا بلكه در بسياري از نقاط جهان از جمله در اروپا بوده است.

اما به طور نمونه اتحاديه اروپا به عنوان يك قدرت منطقه اي و الگوي اتحاديه افريقا ؛ در كنترل اين بحران ها توانسته است بسيار موفق عمل كند.

علاوه بر اين؛ تشديد مسايل بهداشتي چون گسترش بيماري‌هايي نظير ايدز، وجود گروههاي تبهكار و جنايتكار سازمان يافته ، قاچاق انسان و نقض حقوق بشر و وجود فساد گسترده دولتي ، در حال حاضر تبديل به چالش‌هاي امنيتي ؛ اقتصادي و اجتماعي در قاره افريقا شده كه اين موضوعات اگرچه به ضعف دولتها ؛ كمبود منابع و ضعيف بودن زير ساخت هاي كشورهاي عضو برمي گردد اما دركل موانع جدي در راه اهداف اتحاديه افريقا شمرده مي شوند.

به هر صورت وجود مشكلات و منازعات و جنگ هاي داخلي ، علاوه بر مستهلك كردن توان اعضاي اين اتحاديه ، راه و فضاي بيشتري را براي ورود بازيگران خارجي براي دخالت در امور اين قاره در حدود يك ميليارد نفري همواره مي كند.

در ساليان اخير، بازيگراني چون آمريكا و فرانسه، توجه ويژه اي به قاره افريقا پيدا كرده اند و در حال حاضر نيز در بسياري از منازعات داخلي اين قاره حضور و نقش قابل توجهي دارند.

آمريكا به طور نمونه از سال 2008 ميلادي به بهانه مبارزه با اعضاي القاعده و گروههاي بنياد گرا اقدام به تشكيل مركز فرماندهي منطقه اي تحت عنوان 'آفريكام ' در قاره افريقا كرده است.

نيروهاي افريكام عملا بدون سروصدا ، عمليات نظامي در مناطق حياتي قاره افريقا خصوصا در شاخ افريقا هدايت و فرماندهي مي كنند.

در حال حاضر بخشي از اموزش نظامي نيروهاي اتحاديه افريقا توسط مشاوران آمريكايي صورت مي گيرد.

علاوه بر بازيگران سنتي و نسبتا قديمي ، بازيگران جديدي مثل چين و ژاپن نيز براي دستيابي به منابع طبيعي ارزشمند آفريقا در اين قاره حاضر شده اند.

حضور وسيع اين بازيگران در قاره آفريقا در صورت عدم كنترل؛ مي تواند سبب انتقال رقابت ها و چالش هاي آنها از خارج به درون اين قاره شود.

گفته مي شود ريشه برخي از منازعات و تنش هاي موجود در برخي از نقاط قاره افريقا به رقابت ميان قدرت هاي خارجي برمي گردد.

اين مسائل در واقع به معناي به چالش كشيده شدن بسياري از اهداف عاليه تعيين شده براي اتحاديه افريقا مي توان بحساب آورد.

علاوه بر اين منازعات ؛ اين اتحاديه هنوز فاصله زيادي براي رسيدن به ساير اهدافش ازجمله تشكيل يك بازار مشترك و يكپارچگي اقتصادي و نيز تقويت دمكراسي دارد.

در حال حاضر كشورهاي جنوب ؛ شرق و غرب قاره افريقا به طور مستقل اقدام به تشكيل پيمان هاي منطقه اي كرده اند كه اين امر مي تواند در كل نافي اقدام مشترك براي رسيدن به يكپارچگي اقتصادي باشد.

شايد دراين شرايط بايد به سخنان تابو امباكي رييس جمهوري وقت افريقاي جنوبي در جريان كنفرانس وحدت افريقا در سال 2002 ميلادي اشاره داشت.

وي دراين نشست با اشاره به انتظارات موجود از اتحاديه افريقا گفته است : تا زماني كه فساد در آفريقا ريشه كن نشده و شفافيت در حكومت پديدار نگرديده و قانون نسبت به افراد به طور يكسان اجرا نگردد، نمي توان به موفقيت برنامه هاي اتحاديه آفريقا ايمان داشت.