همانگونه که در شماره قبلي اين گزارش اشاره شد، چهارمين انتخابات رياست جمهوري، پارلماني و ولايتي کشور استعمار زده آفريقايي موزامبيک در ششم آبان ماه آينده در راه است و نامزدهاي اين مبازره انتخاباتي نيز بايد برنامه هاي سازندگي پس از دوره استقلال کشور را به مردم معرفي کنند.

همانگونه که قبلا اشاره شد، سه دولت قبلي پس از استقلال کشور با بحران هاي جدي در زمينه اقتصادي و به ويژه سياسي و اجتماعي از جمله آنها بحران هويت و همبستگي ملي و نيز حل مشکل کهنه سربازان و يا رزمندگان دوره مبارزات روبرو بودند که امروزه بحران هاي اجتماعي آن بيش از بخش اقتصادي بر جامعه موزامبيک اثر منفي گذاشته است.
از اينروز چنانچه دولت آينده موزامبيک نتواند اين بحران ها را که بسيار عميق نيز شده اند حل کند، جامعه انساني اين کشور در آينده با بحران هاي جدي تر داخلي و حتي بين المللي روبرو خواهد بود، لذا رييس جمهور آينده و قوه مقننه آن در سطحي کوچکتر بايد براي رفع آن قيام کند.

** چالش امروز حکومت در موزامبيک
در خصوص حل بحران هاي اجتماعي موزامبيک بايد گفت که هريک از سه رييس جمهور بعد از استقلال موزامبيک در عصر خود بر موضوع اجتماعي خاصي از کشور متمرکز شده بودند مثلا در زماني که اتحاد ملي در مرکز ناسيوناليسم آفريقايي قرار داشت، سامورا ماچل در عصر خود گفته بود که براي حيات ملت بايد "قيبله" از بين برود.
به همين دليل زماني که شورشيان از سوي رژيم تبعيض نژادي آفريقاي جنوبي حمايت مي شدند دولت بر نواحي روستايي و قبايل متمرکز شد و کنترل خود بر نواحي شهري را از دست داد و همين امر بر بحران همبستگي ملي به گونه اي ديگر دامن زد و سرخوردگي کهنه سربازان بيکار متوقع از دولت و مقيم در شهرها را با مشکلات اجتماعي بيشتري مواجه ساخت.
زماني بود که ناسيوناليسم قرن بيستم همچون جريانات مارکسيستي – سوسياليستي در موزامبيک رشد چشمگير داشت، اما طبيعت ناسيوناليسم در آفريقا با اروپا متفاوت بود.
چون حکام کشورهاي آفريقاي خود نقشي در اين ناسيوناليسم نداشتند و قدرت هاي استعماري مرزهاي سياسي را براي آنها ترسم کرده بودند در نتيجه مرزهاي فرهنگي و هويتي آنها بسيار بي ارزش بود، بدين معني که گروه هاي متنوع فرهنگي با هويت هاي متعارض گردهم آمده بودند و عدم اتحاد و يا فرهنگ مشترک آن نيز بدان معني بود که اين جوامع به عنوان يک ملت مطرح نمي شدند.
يعني دولت مدرن در موزامبيک همچون اغلب کشورهاي آفريقايي قبل از هروگونه هويتي که خود را به عنوان يک دولت تلقي کند، بوجود آمد که اين نيز نتوانست از بار عدم همبستگي ملي کشور چيزي کم کند.
و يا دهه آخر قرن بيستم تغييرات اساسي ناميموني براي آفريقا به ارمغان آورده شد و تمام قاره را موج دمکراسي گرايي غير بومي فرا گرفت از جمله آنها اين کشورها موزامبيک بود که رييس جمهور آفريقاي جنوبي از بروز پديده دمکراسي خواهي در موزامبيک به عنوان تجربه "رنسانس سياسي" ياد کرده بود.
سه پديده دمکراسي خواهي، ناسيوناليزم، جريانات مارکسيستي - سوسياليستي و دولت مدرن نتوانستد از حدت و شدت بحران هويت ريشه دار و همبستگي ملي و بحران روحي و اجتماعي کهنه سربازان اين کشور بکاهند.

** انتخابات چهارم بحران کهنه سربازان و همبستگي ملي
انتخابات چهارم رياست جمهوري و مجلس قانون گذاري موزامبيک در 28 اکتبر در راه است و در اساسنامه برگزاري اين انتخابات چندين اصل مهم را در سرلوحه شعارهاي انتخاباتي نامزدهاي مبارزات انتخاباتي قرار گرفت که از جمله آنها مي توان به مبارزه با فقر، حاکميت مطلوب و تحکيم وحدت ملي اشاره کرد.
اين شعارها مطلوب است ولي تا دولت جديد نتواند دو مشکل مورد نظر را که هريک زماني لازم و ملزوم هم نيز مي شوند حل کند، مشکل ملي اين کشور که به مشکلات آن در سطح بين المللي نيز دامن مي زند همچنان لاينحل باقي خواهد ماند.
اما در اين انتخابات آرماندو گوبوزا، رئيس جمهور فعلي بار ديگر نامزد رياست جمهوري شد و انتظار مي رود که بار ديگر خود او در اين انتخابات پيروز شود.
چون او چندي پيش در يکي از سخنراني هاي خود در تلويزيون دولتي موزامبيک گفته بود که انتخابات پيش رو را فرصتي براي جشن وحدت ملي و ثابت کردن پايه هاي آن قرار مي دهد تا از اين طريق صلح را تقويت کرده و شهرت خوب کشورش را به گوش جهان برساند.
کارشناشان در انتخاب مجدد گوبوزا ترديدي ندارند، زيرا نفوذ جبهه آزاديبخش موزامبيک که وي به اين حزب منتسب است، رو به گسترش است و شخص گوبوزا که براي نخستين بار در انتخابات سال 2001 با کسب 64 درصد آراء پيروز شده بود تجريه حکومت داري را داشته و توانسته بود با کمک حزبش از زمان استقلال کشور در سال 1975 هدايت کشور را در دست داشته باشد.
اما در اين انتخابات دو نفر کانديداي مخالف گوبوزا نيز حضور دارند که قوي ترين آنها "افونسو دلاکاما" 56 ساله است که تجربه گوبوزا را نداشته و "ديويد سيمانگو" شهردار بيرا، دومين شهر بزرگ موزامبيک و عضو مقاومت ملي موزامبيک نيز يکي از آنها است که او نيز وضعيتي بهتر از رقيب اول گوبوزا را ندارد.
رقباي گوبوزا نيز چون او شعار همبستگي سر مي دهند ولي شخص گوبوزا اين بار تاکيد دارد که با ارزيابي مجدد از وضعيت مبارزان صلح يا کهنه سربازان کشور، طرح رسيدگي به وضعيت آنها را در دست تهيه دارد و مدعي شد که فرآيند اين کار از مدت ها قبل در کشور آغاز شده است.
اما برآوردها از وجود تقريبا 100 هزار رزمنده در صلح در اين کشور خبر مي دهد که پس از آنکه تنازعات داخلي موزامبيک پايان يافت و يک برنامه خلع سلاح، صلح باني و همبستگي داخلي تحت هدايت سازمان ملل در آن کشور شکل گرفت.
گرچه برنامه خلع سلاح و صلح باني در تثبيت وضعيت امنيتي و خلع سلاح اغلب مبارزان موفق بود، اما براحتي نتوانسته بود مبارزان قديمي را در يک زندگي عادي شهروندي و به ويژه در محيط هاي کاري اجتماعي يکپارچه سازد، لذا آنها به عنوان حباب هاي مزاحم اجتماعي در فضاي اجتماعي و سياسي کشور معلق ماندند.
دولت هاي هاي پس از استقلال نيز به اندازه کافي نتوانسته بودند افراد آسيب پذير جامعه از جمله آنها معلولين باقي مانده از منازعات گذشته را سروسامان دهند، از اينرو تنها بخش کوچکي از افراد خلع سلاح شده و مبارزان قديمي براحتي پذيرفته بودند که زندگي طبيعي در جامعه را برگزينند.
اما بسياري اين افراد چون هنوز بيکار بوده و در فقر شديد بسر مي برند، توقع دارند دولت به امور آنها رسيدگي کند و لذا بي توجهي دولت به آنها نگاه عمومي به حس دمکراسي و مردم خواهي و به ويژه توجه دولت به خدمتگذاران ديروز را خدشه دار کرده و ادامه اين روند در همبستگي ملت با دولت و ملت با ملت تاثير بسيار منفي گذاشته است.
چون اين دسته از افراد در زمان خود به محض اينکه براي آغاز مبارزه از مدارس خارج شدند تا به نيروهاي مسلح بپيوندند از ادامه تحصيل جا ماندند و از مهارت هاي کاري کافي براي استخدام در مناصب و جايگاه هاي اجتماعي جا ماندند و در نتيجه از خدمات اجتماعي و بهداشتي و درماني بهتر نيز محروم شدند.
دولت گوبوزا در اين اواخر تا حدودي توانسته است برخي از بحران هاي روحي آنها را برطرف کند و از اين طريق زمينه تکميل فرآيند همبستگي و وحدت ملي براي حل بخران هاي اساسي جامعه فراهم سازد.
به همين منظور در ماه مارس (فروردين ماه) امسال يک کميته بين وزراتخانه اي در سطح ملي در دل وزارتخانه امور زنان و اقدامات اجتماعي شکل گرفت تا بيشتر تلاش خود را بر رتق و فتق امور مبارزان قديم قرار دهد.
در راس اين کميته وزير دفاع کشور قرار دارد و وزارتخانه هاي ديگري چون وزارت امور اجتماعي، آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، مسکن و وزات دارايي را در انجام ماموريت ملي حل بحران همبستگي و رفع مشکلات کهنه سربازان نظارت مي کند.
در حالي که اين کميته مسوول نظارت و کنترل روند همبستگي جديد است يک اداره کل ديگر نيز مسووليت اجراي تصميمات اين کميته را برعهده دارد که 18 دغدغه اصلي دولت در خصوص اين بازماندگان از جمله رفع بحران ملي، اشتغال، بيمه و حقوق بازنشتگي، مراقبت هاي درماني و بهداستي، تحصيلات آنها را ترسيم کرده و مجموعه دولت را ملزم به رفع اين دغدغه هاي ملي کرده است.
در هر حال ظاهر امور نشان مي دهد که شخص گوبوزا کلنگ بازسازي اجتماعي - سياسي را بر زمين زده است و چنانچه بتواند در اين انتخابات پيروز شود، زمينه شناخت و ادامه کار براي او فراهم است .
اما چنانچه عواملي به ويژه عوامل خارجي موجب شوند که او از انتخابات بازماند بحران بزرگ همبستگي ملي و مشکل کوچکتر جامعه موزامبيک يعني حل مساله بغرنج کهنه سربازان و رزمندگان همچان باقي خواهد ماند مگر اينکه رقباي او بخواهند پس از پيروزي حتمالي در اين انتخابات ماموريت هاي ملي قبلي او را ادامه دهند.