کشور آفریقایی مالی شاهد تنش‌ها و درگیری‌های داخلی بود که سرانجام منجر به درگیری گروه‌های معارض مسلح این کشور با دولت مرکزی مالی و سرانجام دخالت نظامی فرانسه در این کشور شده است.
به گزارش خبرگزاری فارس، اما چه گروه‌هایی جریان معارض مسلح را در مالی تشکیل می‌دهند و چه اهدافی را دنبال می‌کنند. «علی عبد العال»، نویسنده و پژوهشگر جهان عرب در این ارتباط می‌نویسد:
حدود 9 ماه است که گروه‌های «جهادی» کنترل بخش‌هایی از مناطق شمال مالی را پس از شورش مسلحانه گروه «الطوارق» در دست گرفته‌اند که رهبری آنها [الطوارق] را «جنبش ملی آزادیبخش ازواد» برعهده دارد و خواهان جدایی از دولت مرکزی مالی جهت تشکیل کشور مستقل «ازواد» در شمال مالی است.
عامل اصلی بروز حوادث مالی را باید به دوره سرنگونی رژیم دیکتاتوری «معمر قذافی» در لیبی و در آگوست 2011 ارجاع داد که طی آن صدها فرد از اعضای قبیله الطوارق مالی سلاح به دست گرفته و در کنار نیروهای قذافی علیه انقلابیون لیبی جنگیدند، اما پس از سرنگونی رژیم قذافی به اماکن اقامت خود در کشورهای مالی و نیجر درحالی باز گشتند که با خود خودروهایی مملو از سلاح‌های پیشرفته و ذخایر تسلیحاتی داشتند.
این موضوع شرایط لازم را برای گروه‌های مسلح الطوارق فراهم کرد تا با ارتش مالی وارد جنگ شوند که از جمله نتایج آن وقوع کودتای نظامی باماکو در 22 مارس سال گذشته بود که شماری از نظامیان ارتش مالی آن را به اجرا گذاشتند که سرنگونی «آمادو تومانی تورى»، رئیس جمهوری مالی را به دنبال داشت. همچنین جنبش سکولار آزادیبخش ازواد با ائتلاف با جماعت جهادی «انصار الدین» توانست کنترل مناطقی از شمال مالی را به دست آورد که ارتش این کشور از آن عقب‌نشینی کرده بودند.
اما این ائتلاف با وجود تمام تلاش‌های صورت گرفته، چندان دوام نیاورد و به سرعت اختلافاتی بین جنبش ملی آزادیبخش ازواد و همپیمان سابقش جماعت انصار الدین بروز کرد که توانسته بود، حاکمیت خویش بر شمال مالی را پس از درگیری‌های گسترده بین دو طرف در هفته آخر ژوئن 2012 بسط دهد.
در کنار جماعت انصار الدین هم اکنون جنبش «توحید و جهاد فی غرب آفریقا» و سازمان «القاعده در کشورهای مغرب اسلامی» که با این جماعت ائتلاف کرده‌اند و شمار دیگری از گردان‌های دیگر مانند «انصار الشریعه» و «الملثمین» بر مناطق شمالی مالی و شهرهای بزرگ آن مانند «تمبکتو» و «غاو» و «کیدال» تسلط پیدا کنند که از جمله شهرهای بزرگ و پر جمعیت کشور مالی به شمار می‌آید.
آنچه در زیر می‌آید، نگاهی به این گروه‌های و مناطق تحت تصرف و کنترل آنهاست:
1- جنبش انصار الدین
«جنبش انصار الدین»، جماعتی مسلحانه با گرایش سلفی است که تلاش دارد، شرعیت اسلامی را در سراسر کشور مالی به اجرا بگذارد، اما خواستار استقلال شمال مالی برعکس جنبش آزادیبخش سکولار ازواد نیست که خواهان جدایی شمال و تشکیل دولت مستقل ازواد است.
بنیانگذار انصار الدین یک رهبر محلی به نام «ایاد آغ غالی» است که از فرزندان رهبران تاریخی و قبیله‌ای در بند قبایل «ایفوگاس» است. وی یک نظامی سابق و یک شخصیت برجسته و رهبر تاریخی شورشیان قبایل الطوارق در دهه 90 قرن گذشته است که از خانواده‌‌های بزرگ و ریشه دار منطقه «کیدال» در شمال شرقی کشور مالی نیز به شمار می‌آید.
ایاد غالی از مسئولان ارشد و بلند پایه در مالی به شمار می‌آید که متاثر از اندیشه‌های سلفی هنگام فعالیت به عنوان دیپلمات در کشورهای عرب حوزه خلیج فارس است. وی همچنین از جمله دیپلمات‌هایی است که در آزادی گروگان‌های غربی ربوده شده در سال 2003 توسط سازمان القاعده در کشور مغرب عربی نیز دست داشت.
اکثر اعضای این جنبش از فرزندان و اعضای قبیله الطوارق هستند که بیشتر اعضای آنها را اعراب تشکیل می‌دهند.
انصار الدین بزرگ‌ترین و مهمترین جماعت در شمال مالی است و می‌توان این جماعت را به جماعت طالبان در افغانستان تشبیه کرد، چون جنبشی محلی است که اکثر اعضا و رهبران و فرماندهان آن از مالی هستند و گفته می‌شود که این جماعت دارای تفوق و برتری نظامی در مالی است و از جمله جنبش‌های هم پیمان با سازمان القاعده در مالی است که القاعده از آن حمایت‌های مالی و نیروی انسانی و بشری به عمل می‌آورد تا همچنان قدرتمندترین سازمان اسلامگرای منطقه باشد.
انصار الدین موفق شد، سیطره خود بر شهر تاریخی «تمبکتو»، در شمال غربی مالی به طور کامل بسط دهد. در این شهر این گروه‌های سلفی اقدام به تخریب و از بین بردن مزار اهل تصوف و عتبات مذهبی کردند که یونسکو در سال 1988 میلادی در شمار آثار تاریخی جهان ثبت کرده بود و این اقدام جماعت با واکنش منفی و شدید جامعه بین المللی و سازمان یونسکو مواجه شد.
در این میان برخی اصلاحات نیز توسط این جماعت انجام شده که منتسب به شیخ «محمد الحسین»، قاضی شهر تمبکتو است که از جمله این اصلاحات باید تشکیل مجلس قضات شهر است که اعضای آن را جماعت در کنار شماری از اهالی این شهر است که مسئولیت آن حل و فصل منازعات بین اهالی شهر است.
2 ـ القاعده در کشورهای مغرب اسلامی
سازمان «القاعده در کشورهای مغرب اسلامی» برخاسته از جماعت سلفی «برای دعوت و مبارزه» در الجزایر است که در جای خود این جماعت نیز از یک جماعت مسلح زاده شده که دارای پیشینه‌هایی در مناطق صحرای بزرگ آفریقا از جمله در خود کشور مالی است.
به همین دلیل باید گفت، این سازمان قدیمی‌ترین و خبره‌ترین سازمان و گروه مسلح در منطقه است و قدیمی‌ترین آنها از حیث داشتن ارتباط با شیوخ و قبایل این منطقه است و رهبر این سازمان «ابو مصعب عبد الودود» روابط گسترده و در هم پیچیده‌ای با الطوارق و اعراب منطقه دارد.
این اعتقاد در میان کارشناسان منطقه‌ای وجود دارد که سازمان القاعده محرک اصلی تمام گردان‌های مسلح در شمال مالی و مهمترین حلقه ارتباط سازمان‌های مختلف منطقه با یکدیگر است و اکثر منابع محلی این سازمان را بیش از هر سازمان دیگری آشنا به مناطق شمالی مالی و ریشه‌دارترین آنها به شمار می‌آورند.
همچنین ناظران می‌گویند که عناصر انصار الدین و جنبش توحید و جهاد همان عناصر سابق القاعده در کشورهای مغرب اسلامی هستند.
این سازمان هدف خود را آزادی مغرب اسلامی از حضور غرب و به طور مشخص کشورهای فرانسه و آمریکا و رژیم‌های همپیمان آنها و حمایت منطقه از چشم داشت‌ها و اطماع خارجی و تاسیس کشوری بزرگ بیان کرده که شریعت اسلامی بر آن حاکم باشد، بیان کرده است.
عناصر القاعده در شمال مالی در چارچوب تشکیل امارت صحرا می‌جنگند و این منطقه نهمین منطقه بر اساس تقسیم بندی اداری القاعده در کشورهای مغرب اسلامی است که منطقه جنوب نامیده می‌شود.
سازمان، شمال آفریقا را به مجموعه مناطق نظامی تقسیم کرده است که امارت صحرا نیز در آن جای دارد و می‌بایست بین مالی و نیجر و نیجریه و لیبی و موریتانی و چاد تشکیل شود و این منطقه نزد سازمان به «صحرای بزرگ اسلامی» معروف است.
رهبری این امارت را در حال حاضر فردی به نام «یحیی ابو الهمام»، فرمانده پیشین «کتیبة الفرقان» (گران الفرقان) برعهده دارد و سخنگوی رسمی امارت صحرا برعهده فردی به نام «عبدالله الشنقیطی» است.
امیر صحرا یا همان رهبر سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی دارای دو گردان و گروهان (سریه) است. این دو گردان به نام‌های «طارق بن زیاد» و فرمانده آن «عبد الحمید أبو زید» و گردان «الملثمین» به فرماندهی «مختار بلمختار» است، اما گروهان‌ها نیز به نام‌های «سریة الفرقان» و «سریة الأنصار» است که فرماندهی آن را «عبد الکریم التارکی» برعهده دارد. اما گفته شده است که در این اواخر شکافی در میان این دو گردان بوجود آمد و فرمانده گردان الملثمین از سازمان جدا شده و سازمان جدایی را تشکیل داده است.
گردان طارق و گروهان الفرقان در ایالت تمبکتو مستقر است. این گردان و گروهان عناصری از تابعیت‌های مختلف منطقه را در برمی‌گیرد. حتی گفته شده که عناصری از تابعیت‌های غربی نیز در این گردان و گروهان حضور دارند و آنها با یکدیگر ارتباط تنگاتنگی دارند.
اوایل دسامبر سال گذشته سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی تشکیل گردان دیگری به نام «یوسف بن تاشفین» را اعلام کرد و فرماندهی آن را به یکی از فعالان مسلح سازمان به نام «القیروانی أبو عبد الحمید الکیدالی» از اهالی کیدال پایتخت قبایل الطوارق در شمال مالی سپرد.
حوزه فعالیت این گردان در منطقه کیدال و اجلهوک و سلسله کوه‌های «تغیر غاریم» در مرزهای الجزایر است که تصور می‌شود، سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی پایگاه‌های مستحکم و اصلی خود را در این منطقه بنا کرده است.
ماموریت گردان جدید و فرمانده آن جذب رزمندگان و جنگجویان بیشتر در منطقه به ویژه از میان جوانان الطوارق است.
آمار دقیقی از شمار جنگجویان این جماعت در دست نیست، اما اکثر منابع شمار آنها را صدها نفر بیان کرده‌اند که اکثر آنها را الجزایری‌ها تشکیل می‌دهند و مابقی آنها عناصری از کشورهای موریتانی و لیبی و مغرب و تونس و مالی و نیجریه هستند.
این درحالی است که برخی طرف‌ها شمار گروه‌ها و مجموعه‌های کوچک منسوب به این سازمان را حدود 70 گروه بیان کرده‌اند.
ساختار سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی، ساختاری پیچیده و در همان زمان فراگیر است و بیانگر پیچیدگی کار جمعی در سازمان القاعده است. بگونه‌ای که رهبری سازمان به دست فردی است که «امیر سازمان» نامیده می‌شود.
از جمله ساختارهای دیگر سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی مجلس سنا و مجلس شورا است که وظیفه هماهنگی عملکردی بین فرماندهان مختلف گردان‌ها و گروهان‌های این سازمان را برعهده دارد.
طی روزهای گذشته سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی با انتشار فیلمی نیروهای نظامی و توان نظامی خود را در صحرای ازواد به تصویر کشید و در پایان فیلم «ابو مصعب عبد الودود»، رهبر این سازمان در بیانیه‌ای به کشورهای آفریقایی و اروپایی جهت دخالت در جنگ شمال مالی هشدار داد و تاکید کرد که سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی آماده جنگ با هر کشوری است که در امور مالی دخالت کند.
3 ـ جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا
جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا یکی از مهمترین جنبش‌های اسلامی فعال در شمال مالی است که برخاسته از سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی است و رهبری آن را فردی به نام «محمد ولد نویمر» برعهده دارد و اکثر عناصر آن را اعراب تشکیل می‌دهند.
این جنبش مدعی جهاد و قیام مسلحانه در غرب آفریقا است و محل تمرکز آن شهر «قاو» در کنار رود نیجر در شمال شرقی مالی است. اگرچه پس از خروج ارتش مالی از این شهر درگیری‌های مسلحانه‌ای با جنبش سکولار ملی آزادیبخش ازواد جهت تسلط بر این شهر داشت که سرانجام موفق شد بر آن غلبه کند و کنترل این منطقه را به دست آورد.
جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا اگرچه ادعا می‌کند که خواهان برقراری شریعت اسلامی در مالی است، اما تاکید کرده که هیچ گاه خواهان تصرف «باماکو» پایتخت مالی نیست، اگرچه این توان را دارد ظرف 24 ساعت در صورتی‌که اراده کند، این شهر را تصرف کند، چون دارای ذخایر نظامی و تسلیحاتی است که این توان را به این جنبش می‌دهد.
منابع آگاه می‌گویند که جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا دارای منابع مالی قابل توجه و در عین حال روابط قبیله‌ای گسترده هستند و همین موجب شده تا این جنبش حضور میدانی گسترده‌ای در مناطق شمالی مالی داشته باشد و عناصر الطوارق را از شهر «اسونگو» بیرون و خسارات سنگینی هم در 27 ژوئن در شهر قاو، سومین شهر بزرگ مالی به آنها وارد کند.
از جمله دلایلی که حضور این جنبش در مناطق مختلف مالی و شهر قاو را تسهیل کرده است، حمایت اهالی این شهر از آنها در برابر شورشیان الطوارق در جنبش ملی آزادیبخش ازواد بوده که به راهزنی و ارتکاب برخی جرایم در این شهر و مناطق معروف شده بودند.
جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا بسان دیگر هم‌پیمانانش در پس ربودن دیپلمات‌ها و خارجی‌ها از جمله الجزایری‌ها در منطقه قاو در آوریل گذشته قرار داشت و یک دیپلمات الجزایری را هم به دلیل عدم توافق برسر آزادی وی با دولت الجزایر اعدام کرد.
طی روزهای گذشته جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا اعلام کرد که چهار گروهان جدید به نام‌های سریة عبد الله عزام، سریة أبو مصعب الزرقاوی، سریة أبو اللیث اللیبی و سریة شهادت طلبان را تشکیل داده و هدف از این اقدام را توسعه و گسترش نفوذ و افزایش عناصر خود اعلام کرده است.
جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا دارای گردان دیگری هم می‌باشد که به «کتیبة أسامة بن لادن» معروف است و فرماندهی آن را یکی از اعضای مجلس شوراى جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا به نام «احمد ولد عامر» برعهده دارد.
«احمد ولد عامر» به «احمد التلمسی» معروف است و اولین حضور رسانه‌ای وی در دسامبر گذشته بوده که در سخنانی تاکید کرده بود که «باید مبارزه و جهاد کرد و مسلمانان را تشویق کرد به این جهاد برای درهم شکستن شکوه و عظمت غرب ملحق شوند».
4 ـ کتیبة «انصار الشریعه»
کتیبة «انصار الشریعه» را فردی به نام «عمار ولد حماها» تاسیس کرد که از قبایل عرب «البرابیش» است که پس از جدایی از جنبش توحید و جهاد در غرب آفریقا آن را تاسیس کرد.
وی دارای توانمندی‌های بسیار است و همین موجب شده تا توجه اسلامگرایان شمال مالی را به خود جلب کند، به‌گونه‌ای که برخی وی را «مرد ریش قرمز» نامیدند و برخی دیگر او را مردی با قدرتی بسیار توصیف کردند که دلیل آن حضور گسترده وی در مناطق شمال مالی و زبان گزنده‌اش است.
عمار ولد حماها هدف از تاسیس گردان انصار الشریعه را اجرای شریعت در سراسر مالی بیان کرده است. این گردان توانسته اکثر عناصر جبهه عربی ازواد از قبایل عربی «تینبکو» را قانع کند که به آن ملحق شوند.
ولد حماها درباره گردان خود می‌گوید که در این گردان به روی تمام کسانی که خواهان جنگ و جهاد در مالی هستند، باز است.
5- کتیبة «الموقعون بالدماء» یا امضاکنندگان با خون
رهبری این گردان را فردی الجزایری به نام «خالد أبو العباس» معروف به «مختار بلمختار» برعهده دارد که پیشتر رهبری و فرماندهی «کتیبة الملثمین» را در سازمان القاعده در کشورهای مغرب اسلامی برعهده داشت.
این گردان در بیانیه‌هایی که منتشر کرده است، تاکید نموده به تصمیماتی که توسط گردان‌های دیگر در مالی اتخاذ می‌شود، از جمله جنبش توحید و جهاد و انصار الدین احترام می‌گذارد و پایبند به اصول و مبادی شریعت است و وعده داد که در نقشه‌های جنگ در شمال مالی شرکت می‌کند و با قدرت با غرب مبارزه خواهد کرد.
