کارشناس مسائل شمال آفریقا گفت: کشورهایی مانند عربستان سعودی و قطر برای تحت فشار قرار دادن دولت تونس، توسط گروه‌های فشاری که خود ایجاد و حمایت می‌کنند به ایجاد اغتشاش و آشوب می‌پردازند.
به گزارش خبرگزاری فارس، تحولات منطقه که از آن با نام بیداری اسلامی یاد می‌شود، دومین سال خود را پشت سر گذاشته و سومین بهار خود را در پیش دارد، این موضوع باعث شد تا در گفت‌وگو با کارشناسان حوزه، با نگاهی دقیق‌تر و موشکافانه‌تر به آنچه در این کشورها گذشته بپردازیم که حاصل آن مجموعه گفت‌وگوهایی با نام «منطقه؛ 2 سال پس از بیداری» است.
در این بخش طی گفت‌وگویی با «سیدهادی سیدافقهی» کارشناس مسائل شمال آفریقا، به بررسی اوضاع تونس پرداخته‌ایم که مشروح آن از نظر خوانندگان می‌گذرد
فارس: پس از فرار بن علی از تونس چه اتفاقات و تحولاتی در این کشور رخ داد؟
سیدافقهی: پس از سقوط بن علی برای مدتی ««الباجی السبسی» نخست وزیر موقت شد تا نظام دچار فروپاشی نشود که وی هم اکنون حزب «همبستگی تونس» را تشکیل داده است.
ارتش در فرآیند انقلاب، سرنگونی بن علی و شکل‌گیری حکومت موقت تا برگزاری انتخابات و تا به حال تلاش کرد خود را آلوده به مسائل سیاسی نکند، البته شاید توافق محرمانه‌ای بین النهضه و آمریکا بود که ارتش دخالت نکند.
پس از مدتی انتخابات مجلس موسسان برگزار شد و در آن اکثریت نسبی را حزب اسلامی «النهضه» کسب کرد.
الغنوشی که وابستگی‌هایی به جریان اخوان المسلمین مصر دارد، اما نسبت به این جریان واقع‌گراتر است، می‌دانست به تنهایی نمی‌تواند زمام امور تونس و حرکت تکاملی انقلاب را به تنهایی در دست بگیرد زیرا مشکلات زیاد داخلی، مطالبات مردمی و رقبای سیاسی جدی و کهنه‌کاری در تونس دارد. اتحادیه‌های بزرگی مانند اتحادیه کار نیز از جمله رقبای اصلی حزب النهضه محسوب می‌شوند.
راشد الغنوشی با 2 حزب ملی گرا و چپ به نام‌های «حزب کنگره برای جمهوری» به رهبری «منصف المرزوقی» و حزب «تجمع برای کار و آزادی» به رهبری «مصطفی بن جعفر» ائتلاف کرد و با اکثریتی که در پارلمان تشکیل داد، مسئولیت تشکیل دولت را نیز بدست گرفت و طبق توافق «منصف المزروقی» رئیس جمهور، «حمادی الجبالی» نخست وزیر و «مصطفی بن جعفر» رئیس پارلمان شد.
با تشکیل دولت ائتلافی کار دولت در 2 مسیر آغاز شد. مسیر اول تداوم راه و شکل‌دهی حرکت انقلاب تا رسیدن به اهداف نهایی‌اش است و مسیر دوم حل مشکلات متراکم سیاسی، اقتصادی و امنیتی و پدیده‌های پس از فروپاشی بن علی بود که یکی از این پدیده‌ها ظهور سلفی‌های تندرو یا تکفیری‌ها در جریان سیاسی تونس است. این جریان روز به روز مشکلات و موانع جدی‌تری را بر سر راه تکامل انقلاب تونس و تثبیت نهادها و زیرساخت‌های حکومتی ایجاد می‌کند.
در خلال این 2 سال که از انقلاب تونس می‌گذرد تاکنون موفقیت خاصی به جز اداره امور روزانه کشور را شاهد نبوده‌ایم، البته آزادی مطبوعات و فعالیت برخی احزاب فراهم شده، اما برای تضمین موفقیت‌های یک انقلاب کافی نیست.
در ابعاد اقتصادی شاهد تورم شدید در ارزاق عمومی مردم، نرخ بالای بیکاری بویژه در بین جوانان و عدم تحقق خواسته‌های قشر جوان، فساد اداری و مالی در بین دولتمردان و مسئولین، میل احزاب حاکم بخصوص النهضه به انحصار گرایی و اتهام به این حزب برای به حاشیه کشاندن همپیمانان سیاسی خود هستیم که از سوی افرادی مانند المرزوقی تاکنون چندین بار مصاحبه‌های تندی علیه سیاست‌ها و رویکردهای النهضه انجام شده است.
در این مصاحبه‌ها شاهد بزرگ‌نمایی 2 موضوع هستیم، یکی انحصارگرایی و تمامیت خواهی حزب النهضه و واگذاری مسئولیت‌های حساس به عناصر بی‌کفایت این حزب و دیگری دور شدن این حزب از مطالبات واقعی مردم و اهداف انقلاب.
المرزوقی تاکنون چندین بار تهدید به خروج از ائتلاف 3 گانه النهضه، کنگره و حزب تجمع برای کار و آزادی کرده است.
با گذشت زمان وضعیت به جایی رسید که اتحادیه کار که یکی از بزرگترین تشکل‌های صنفی تونس است و نقش مهمی در تحولات سیاسی این کشور دارد، تهدید به اعتصاب سراسری کرد و حتی تا سرنگونی حکومت جبالی پیش رفتند.
فارس: وضعیت اجتماعی تونس چگونه است؟
سیدافقهی: در عرصه اجتماعی شاهد شکل‌گیری پدیده سلفی‌گری هستیم. هسته‌های اولیه این جریان را عناصر منتسب به القاعده در افغانستان که در زمان اشغال افغانستان از سوی شوروی در این کشور می‌جنگیدند، تشکیل می‌دهند. آنها مورد حمایت عربستان سعودی هستند.
باید گفت که در فرآیند بیداری اسلامی یک رقابت جدی بین عربستان و قطر برای تاثیرگذاری در این تحولات وجود دارد.
اوج این رقابت در مصر بین حزب سلفی «النور» و حزب «عدالت و آزادی» اخوان المسلمین جریان دارد. همین رقابت در تونس نیز وجود دارد، چرا که اخوان تونس به شدت وابسته به حمایت مالی قطر است و این کشور از اخوان در مصر، تونس و سوریه حمایت کرده است.
در بحران اخیر مصر نیز شبکه «الجزیره» قطر در راستای طرفداری از حکومت مرسی و تضعیف مخالفین وی حرکت می‌کند. البته تونسی‌ها و شخص الغنوشی این مطلب را مخفی نمی‌کنند که نیازمند کمک‌های قطر هستند و الغنوشی نیز چندین بار از کمک‌های دولت قطر قدردانی کرده است.
امیر قطر وعده یک وام 3 میلیارد دلاری برای بهبود وضعیت اقتصادی و نجات حکومت جدید تونس داده که اولین قسط آن نیز پرداخت شد، اما با توجه به کاهش درآمدهای توریستی تونس که بدلیل درگیری‌ها توسط سلفی‌ها ایجاد شده، سطح درآمد ملی نیز کاهش پیدا کرده است.
وضعیت اقتصادی به قدری وخیم ذکر شده که وزیر دارایی این کشور اعلام کرده توانایی پرداخت حقوق کارمندان خود برای ماه‌های آینده را ندارد.
سلفی‌ها در چند شهر جنوب تونس اعلام تشکیل امارت اسلامی کرده و قصد داشتند قوانین و مقررات خود را بر مردم این شهرها تحمیل کنند که دولت با آنها برخورد کرده و تعدادی از آنها را به زندان انداخت. حمله به مزارهای صوفیه و برخی عبادتگاه‌های یهودیان در جزیره «جربه» برای اقلیت‌ها ایجاد نگرانی کرده است. سلفی‌ها حتی با شیعیان تونس نیز وارد درگیری شده و تنش‌هایی ایجاد کرده‌اند، آنها نسبت به انقلاب اسلامی و حزب الله موضعی خصمانه دارند.
«سمیر قنطار» آزاده لبنانی که بیش از 30 سال را در زندان‌های رژیم صهیونیستی سپری کرده بود به مناسبت روز جهانی قدس به تونس دعوت شد، اما سلفی‌ها تصمیم به ترور وی گرفتند که این رویکرد دور از رویکرد عمومی اخوان نیست.
متاسفانه بدلیل ضعف حکومت مرکزی، اغتشاش‌های استانی، آینده تونس را با تحصن‌ها و اعتصابات تهدید می‌کند.
یکی از اشتباهات استراتژیک حزب النهضه در داخل عدم توجه به جوانان و مطالبات آنها، عدم اهتمام به وضع معیشتی و نیز تحصیلی آنها بود. در بعد خارجی نیز تونس بر اثر فشارهای غرب و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس بخصوص قطر، بیش از حد به مسائل سوریه آلوده شده و متاسفانه شاهد هستیم که گروه‌های سلفی و تکفیری با اطلاع دولت، پادگان‌های آموزشی تشکیل داده و آنها را برای نبرد در سوریه و سقوط حکومت اسد به داخل سوریه گسیل می‌دارد.
در همین راستا شاهد برگزاری اولین همایش دوستان سوریه در تونس بودیم و متاسفانه در این همایش همه دشمنان حقیقی سوریه که در قتل و غارت و ایجاد ناامنی در کشور نقش دارند، در تونس جمع شدند و در همان نشست «سعود الفیصل» وزیر خارجه عربستان سعودی خواستار مسلح کردن معترضین شد.
موضوع دیگر رابطه با رژیم صهیونیستی است. در قانون اساسی تونس که در حال تدوین است، ایجاد روابط بین تونس و رژیم اسرائیل مطرح شده و حتی برخی خواهان گنجاندن اصل عادی سازی روابط شده‌اند که احزاب ملی‌گرا، چپ، تجمعات صنفی و شخصیت‌های مستقل مخالفت و تهدید کرده‌اند که اگر این اصل گنجانده شود، مردم با تمام قوا وارد شده و مانع آن خواهند شد، اما متاسفانه برخی عناصر النهضه روی این موضوع چانه زنی می‌کنند.
تصور می‌کنم که این فشار از سوی قطری‌هاست چرا که قطر دلال بین رژیم اسرائیل و کشورهای عربی منطقه بوده و روابط گسترده، صمیمی و عمیقی با رژیم اسرائیل دارد و امروز حامی اصلی تروریست‌ها در سوریه، قطر است. قطر ماموریت دارد که هر جا بیداری اسلامی شکل می‌گیرد، اجازه ندهد حکومت‌های ضد آمریکایی، ضد غربی و ضد صهیونیستی شکل بگیرند که در این راستا مهمترین ابزار این کشور پول است و با دیپلماسی پول پیش می‌رود که خوشبختانه در لیبی، تونس و اخیراً در مصر شاهد شکل‌گیری جریانات اسلامی، ملی‌گرا و طرفدار جامعه مدنی و ضد صهیونیستی علیه دخالت‌های قطر هستیم.
گنجانده شدن این بند در قانون اساسی این شبهه را تقویت می‌کند که پیش از سرنگونی بن علی دیدارهای محرمانه‌ای بین الغنوشی با مقامات آمریکایی و اعضای آیپک در آمریکا صورت گرفته و تعهداتی مبنی بر حفظ روابط دوستانه با آمریکا و عدم مبارزه جدی با رژیم اسرائیل را داده است.
قرائن و شواهد آن نیز سلوک دیپلماتیک حکومت تونس است که مسلح کردن جوانان تونسی و گسیل آنها به سوریه، کنفرانس به اصطلاح دوستان سوریه و تلاش برای عادی سازی روابط با اسرائیل از جمله آنهاست.
فارس: پس آنچه به نام بیداری اسلامی نام می‌بریم به حقیقت نپیوسته است؟
سیدافقهی: ما 2 گزاره در تحولات منطقه داریم، یکی اسلام خواهی ملت‌ها و بازگشت به ارزش‌های اسلامی و تحقق عدالت اجتماعی و معیشت با کرامت انسانی، فراهم شدن فرصت‌های رشد و بالندگی برای آحاد جامعه بوده که مردم نفی استبداد و قطع دست بیگانگان و رسیدن به آزادی را در ورای آن دنبال می‌کردند.
گزاره دوم رسیدن برخی احزاب اسلامی به قدرت که با رویکرد اسلامی وارد عرصه سیاسی شدند که قشر نخبگان و خواص هستند. ممکن است آنها بر اساس برخی شواهد و تحلیل‌ها دچار انحرافاتی شوند، اما نباید آن را به حساب حرکت عظیم مردمی در بیداری اسلامی بگذاریم. مردم به دنبال اسلام بودند و این گروه‌ها نام اسلام را یدک می‌کشیدند، پس به آنها متمایل شدند، اما وقتی دیدند قول آنها با عمل‌شان تفاوت دارد از این جریانات فاصله گرفتند.
آنچه امروز در تونس می‌گذرد یک احساس عمومی است مبنی بر اینکه مطالبات پاسخ داده نشده و در مقابل دولت ضعیفی است که نمی‌تواند پاسخگوی این مطالبات مردمی باشد.
از سوی دیگر چشم دولت تونس به کمک‌های خارجی مانند نهادهایی چون صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و کشورهایی مانند آمریکا و قطر است که البته امکان ندارد بدون قید و شرط به یک کشور کمک کنند.
این وام‌ها به گونه‌ای است که کشور وام گیرنده نتواند وام خود را پرداخت کند و در این حالت مسئولین را پای میز خواسته‌های خود کشانده و آنها را وادار به حرکت در مسیری می‌کنند که تمایل دارند، یعنی غارتگری منابع طبیعی و معدنی آن کشور.
در کنار این فشار اقتصادی، کشورهایی مانند عربستان سعودی برای تحت فشار قرار دادن دولت تونس، توسط گروه‌های فشاری که خود ایجاد و حمایت می‌کنند به ایجاد اغتشاش و آشوب می‌پردازند. جریان سلفی‌ها که در جریان انقلاب هیچ نقشی نداشت، امروز که فضای باز فراهم شده با تزریق دلارهای عربستان سعودی به عنوان یکی از اهرم‌های فشار به کار گرفته شده است.
فارس: تونس برای خروج از این بحران‌ها چه راهی در پیش دارد؟
سیدافقهی: مهمترین اقدامی که حکومت بخصوص حزب النهضه می‌تواند انجام دهد، این است که ظرفیت مشارکت گروه‌های سیاسی را بالا ببرد. الغنوشی پیش از به قدرت رسیدن، موضع گیری‌هایی در عدم رادیکالیزه شدن کشور داشت، اما این موضع‌گیری‌ها به ضرر این جریان در داخل و نارضایتی غربی‌ها در خارج منجر شد چرا که آنها از رویکرد کلی جامعه تونس نگرانند.
النهضه باید با موضعی شفاف‌تر وارد میدان شده و مردم را وارد عرصه سیاسی کند و در عرصه خارجی نیز تعامل حکومت با کشورهای اسلامی، عربی و آمریکای لاتین را بیشتر کند و از سیاست‌های ابهام آمیز و شبهه ناک و موضع‌گیری‌های 2 پهلو نسبت به آمریکا و رژیم اسرائیل پرهیز کند. برای رشد اقتصادی و غلبه بر بحران‌های اقتصادی نیز از افراد با تجربه و صاحب نظر استفاده کند.
اگر حزب النهضه این رویکرد را در پیش گیرد، به گشایش و تثبیت وضعیت حکومتی و ارزش‌ها و شعارهای انقلاب بیشتر خواهد شد و تونس از وضع فعلی به آینده درخشانتر بخصوص برای قشر جوان تغییر مسیر خواهد داد.
یکی دیگر از معضلات امنیتی تونس بحران‌های مرزی است که از طریق لیبی سلاح و عناصر افراطی وارد این کشور شده و تونس را دچار ناامنی می‌کنند. در گذشته کارگران تونس در لیبی کار می‌کردند که عایدات خوبی نصیب این کشور می‌شد ولی با بروز انقلاب در لیبی، این بازار کار از بین رفته و مشکلی بر مشکلات تونس افزوده شده است.
البته در مورد حضور و قدرت‌گیری سلفی‌ها و القاعده در تونس چندان نباید نگران بود چرا که مردم تونس متمدن و متعادل هستند. یکی از مراکز نشر و گسترش اسلام در شمال آفریقا دانشگاه «الزیتونه» تونس است که در مسیر اسلام متعادل حرکت و مبارزه با استعمار را دنبال می‌کند. مردم تونس به دلیل عشق و علاقه به اهل بیت و پیوندهای تاریخی و عمیقی که با فرهنگ اسلامی دارند، هرگز گروه‌های سلفی و تکفیری را بر نمی‌تابند و اگر حکومت وارد نشود، خود مردم با آنها مبارزه می‌کنند.
