پس از آنکه عصر ديروز 17 عضو اتحاديه آفريقا کنوانسيون حمايت از ميليون ها آواره و پناهنده اجباري در اين قاره را در کامپالا پايتخت آنگولا تصويب کردند، روند بازگشت مهاجران آن کشور در جمهوري دمکراتيک کنگو از ديروز آغاز شد.

ديروز حدود پنج هزار نفر از آورادگان آنگولايي که تعداد تقريبي آنها تا يک ميليون نفر نيز تخمين زده مي شود، با گذر از نقاط مرزي آنگولا با جمهوري مکراتيک کنگو، به کشور خود بازگشتند و اين روند بازگشت حتي در نيمه شب ديشب نيز ادامه داشت.
چون اين دسته از آوارگان قرباني جنگ هاي داخلي آنگولا هستند که با آغاز جنگ هاي داخلي کشورشان به نزديک ترين و راحت ترين کشور همسايه يعني کنگو مهاجرت کرده بودند.
ولي از زماني که بحران داخلي گنگو بار ديگر بالا گرفت و به ويژه در ماه ها ي اخير که به بحراني ترين مرحله خود رسيد، بر آسيب پذيري اين مهاجران نيز افزوده شد و لذا دولت هاي هر دو کشور کنگو و آنگولا و در واقع ملت هاي آنها دچار بحران اجباري ديگر شدند.
بحران مهاجرت و پناهندگان اجباري آنگولا نمونه بحران در سطح اين قاره است و لذا مدت ها ست که هر يک از 54 کشور آفريقايي به فکر چاره براي حل اين بحران هميشگي افتادند.
چون هريک از اين کشورها به نوعي با انواع منازعات داخلي درگير هستند که مهاجرت و آوارگي ملت هاي آنها در سطح اين قاره و و حتي در قاره هاي ديگر، مشکلات عديده اي را براي کشورهاي فرستنده و ميزبان اين مهاجران ايجاد کرده است.
به عنوان نمونه آفريقاي جنوبي 48 ميليوني ميزبان حدود پنج ميليون مهاجر زيمبابوه اي است که به دليل بالا گرفتن تنش هاي سياسي و بحران هاي اقتصادي در يک دهه اخير آن کشور که بالا ترين تورم اقصادي جهان را نيز داراست، به اين کشور پناهنده شدند.
البته آفريقاي جنوبي غيراز شهروندان زيمبابوه اي ميزبان برخي از کشورهاي آفريقايي، آسيايي و آمريکاي لاتين نيز هست، اما بيشترين مهاجران از کشورهاي اطراف اين کشور يعني از زيمبابوه، مالاوي، نامبيا، موزامبيک، سوازيلند و لسوتو هستند.
سال گذشته بود که با آغاز پيش لرزه هاي زلزله بحران مالي جهاني و برهم ريختگي وضعيت اقتصاد داخلي آفريقاي جنوبي، مردم متاثر از اين بحران جهاني و داخلي، حملات خشمگينانه عليه مهاجران را در فجيع ترين شکل آن در سطح کشور آغاز کردند، از بيم آنکه مبادا با ماندن طولاني تر اين مهاجران در کشورشان بحران اقتصادي کشور شديدتر شود.
شهروندان اين کشور با اعتقاد اينکه ريشه بحران مالي و کاري کشورشان مهاجران و پناهندگان هستند بارها به محل هاي سکونت آنها در شهرهاي بزرگ حمله ور شده و حتي حدود 100 نفر از آنها را که اغلب زيمبابوه اي بودند در شهرهاي مختلف زنده زنده در آتش سوزاندند.
حملات خشمگينانه به پناهندگان در آفريقاي جنوبي پديده اي نيست که تنها به اين کشور اختصاص داشته باشد، بلکه اين قبيل بي حرمتي ها به ويژه به زنان و کودکان مهاجر در شکل هاي بسيار ناگوارتر آن در ديگر کشورهاي آفريقايي نيز اتفاق مي افتد که بخشي از آنها اجتناب ناپذير است.
زيرا به غير از آفريقاي جنوبي که از اقتصادي توسعه يافته تر از ديگر کشورهاي آفريقايي برخوردار است، اغلب اين کشورها خود قبل از ميزباني اين قبيل مهاجران اجباري با انواع بحران هاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي و حتي بلاياي طبيعي در رنج هستند، در نتيجه قبول اين قبيل مهاجران غير از اينکه بر حجم مشکلات آنها مي افزايد، نتيجه ديگري نخواهد داشت.
لذا در نتيجه همين بحران هاي ثانويه مهاجرتي و آوارگي پس از بحران اوليه جنگ ها و منازعات در سطح قاره بود که سران کشورهاي اتحاديه آفريقا روزهاي پنج شنبه و جمعه در آنگولا گرد هم آمدند تا وضعيت ميليون ها پناهنده و مهاجر اجباري آفريقايي در سطح اين قاره و در قاره هاي ديگر را بررسي کنند که امضاي جمعي کنوانسيون کامپالا نتيجه مذاکرات دو روزه آنها بود.
کميسارياي عالي امور پناهندگان سازمان ملل چندي پيش در گزارشي قاره آفريقا را با حدود 17 ميليون پناهنده و مهاجر داخلي که بيش از دو سوم آنها نيز بي خانمان هستند، داراي بيشترين تعداد پناهندگان سراسر جهان معرفي کرده بود.
درگيري ها و جنگ هاي داخلي در برخي کشورها مانند جمهوري دموکراتيک کنگو، روآندا و سومالي، بحران سياسي در کنيا و حوادث طبيعي مثل سيل، زلزله و خشکسالي ها و نيز بيماري هاي واگير نظير وبا، از عوامل اصلي اين مهاجرت هاي اجباري در سطح اين قاره و به قاره هاي ديگر هستند.
سال گذشته نيز کشورهاي اتحاديه آفريقا در آديس بابا محل ثابت اين اتحاديه گرد هم آمده بودند تا در باره امضاي يک موافقتنامه پيرامون حل مشکلات قضايي آوارگان، پناهندگان و مهاجران اجباري آفريقايي در سطح قاره و جهان گفت وگو کنند، اما آن نشست نتيجه قابل توجهي در بر نداشت تا اينکه نشست کامپالا پيش آمد که به اعتقاد تحليل گران اين نشست نقطه اميدي براي حل نسبي اين بحران است.
چون از ديروز اغلب رسانه هاي منطقه اي و جهاني با پخش تصاويري از خيل عظيم مهاجران آنگولايي بازگشت داده شده به کشورشان، نتيجه نشست کامپالا را بسيار مثبت ارزيابي کرده و آنرا نقطه اميدي براي حل بحران ريشه اي مهاجران و آوارگان آفريقايي در درون قاره و در قاره هاي ديگر توصيف کردند.
از آنجايي که مهاجران آفريقايي در سطح پنج قاره جهان گسترده هستند، غير از رسانه هاي آفريقاي، رسانه هاي بين المللي نيز ديروز بر نشست کامپالا چشم دوخته بودند.
مثلا خبر گزاري فرانسه ديروز در گفت وگو با نماينده صلح و امنيت اتحاديه آفريقا در کامپالا به بررسي نتيجه اين نشست پرداخت .
"رمضان العمامرة" در آن گفت وگو، گفت: مسئله مهاجران و آوارگان آفريقايي همواره از نگاه جهاني مغفول مانده است چون قوانين بين‌المللي تا کنون بيش از آنکه به بررسي بحران هايي که مهاجران و آوارگان در کشورهاي ميزبان ايجاد مي کنند، به مسئله پناهندگان پرداخته است اين درحالي است که تعداد مهاجران آفريقايي بيش از تعداد پناهندگان است.
وي کنوانسيون کامپالا را عميق تر از معاهدات قبلي و مثبت تر ارزيابي کرد و گفت: از آنجايي که کميسيون اتحاديه آفريقا اين بار به طور ويژه اجراي اين معاهده به ويژه بخش جنايي آن را مورد توجه قرار داده ، اين کنوانسيون تکميل کننده معاهدات قبلي است.
به گفته العمامره، کنوانسيون کامپالا دولت ها را نيز درگير حل اين مسئله حياتي کرده است زيرا سند اجرايي امضا شده توسط نمايندگان کشورهاي آفريقايي در پايان اين نشست حاکي است که روساي جمهور کشورهاي آفريقايي در صورت عدم رعايت اصول حمايت از مهاجران و پناهندگان مسئوليت جنايي خواهند داشت.
اما به اعتقاد تحليل گران، تا زماني که از ميزان منازعات داخلي کشورهاي آفريقايي کاسته نشود، اين بحران با شدت و ضعف در اين قاره باقي خواهد ماند.
کشورهاي آفريقايي اصرار دارند که براي جلوگيري از مهاجرت آفريقايي ها بايد با فقر مبارزه و به توسعه اين قاره کمک بيشتري شود و لذا آنها بيشتر به کمک مالي کشورهاي صنعتي چشم دوخته اند.
آنهامعتقدند که گرچه آفريقا سالانه از مهاجران شاغل خود در ساير قاره ها مقادير هنگفتي پول دريافت مي کند اما فقدان اطلاع رساني، رقابت و مديريت مانع از بکار گيري اين درآمد سرشار در توسعه قاره مي شود که تازه اين مربوط به مهاجرت بعضا غير اجباري و پناهندگي آفريقايي ها به ديگر قاره ها مي شود.
از طرف ديگر اغلب کشورهاي مهاجر پذير نظير کشورهاي اروپايي نيز خواهان تدابير سخت امنيتي براي جلوگيري از مهاجرت هاي غيرقانوني هستند، چون آنها از تبعات اين مهاجرت ها ضررهاي زيادي را متحمل مي شوند، به ويژه اگر اين مهاجرت ها به شکل آوارگان مهاجر ناشي از بحران هاي اقتصادي و سياسي کشورهاي آفريقايي بوده باشد.
کشورهاي آفريقايي اين بار استراتژي خاص خود را در اين خصوص پيش گرفته اند و رئيس جمهور اوگاندا رئيس و ميزبان نشست کامپالا به عنوان نخستين امضاء کننده و کشورهاي زامبيا، زيمبابوه، سومالي، جمهوري عربي صحرا، بروندي، رواندا، گينه استوايي، افريقاي مرکزي، ناميبيا، اتيوپي، گامبيا، کنگو، نيجريه، جيبوتي، ليبريا و سيرالئون 17 کشور امضا کننده کنوانسيون حمايت از آوارگان و پناهندگان از 53 عضو اتحاديه آفريقا بودند.
نمايندگان 46 کشور از 53 عضو اين اتحاديه آفريقاي تا اين مرحله از کار موفق بودند چون اين کنوانسيون براي اجرايي شدن در سطح قاره آفريقا مي بايست حداقل امضاي 15 عضو اين اتحاديه را کسب مي کرد که کرد و شش امضا کننده آن نيز در سطح رييس جمهور بودند.
در هر حال آنها طي دور روز بحث و بررسي‌هايي که درباره گروه هاي مسلح، تعريف آن و نقش آنها در درگيري ها و مهاجرت‌هاي اجباري انجام دادند، سرانجام معاهده اجلاس پارسال آديس آبابا را اصلاح کرده و به نام کنوانسيون کامپالا امضا و به تصويب رساندند.
اين کشورها در درجه نخست سعي دارند از سيل ورود بي رويه مهاجران آفريقايي به کشورهاي يکديگر و بعضا به کشورهاي پيشرفته جلوگيري کنند چون همانگونه که اشاره شد اين پديده اجتماعي و انساني موجب شد کشورها مهاجر پذير به يکباره وضعيت اقتصادي خود را آشفته ببينند.
علاوه بر مشکلات هميشگي ناشي از مهاجرت ها، امروزه اين بحران ابعاد منفي جديدي نيز به خود گرفته است که از جمله آنها مي توان به پديده هاي تهديدات تروريستي، مسايل نژاد پرستي و قاچاق انسان اشاره کرد.
از آنجايي کشورهاي پيشرفته صنعتي بيش از خود کشورهاي آفريقاي از اين ابعاد جديد مهاجرت آسيب پذير شده اند لذا کشورهاي آفريقايي به خواست آنها نيز توجه کرده و اين بار سعي دارند با ايده دريافت کمک از کشورهاي پيشرفته اين بحران درون قاره اي با بعد جهاني را هر چه زودتر برطرف کنند.
آوارگان و مهاجران انتظار داشته و دارند دولت هاي آنها هر چه زودتر به بحران هاي سياسي ميان خود پايان داده تا به پديده مهاجرت پايان داده شود.
مهاجران آفريقايي آواره و سرگردان در سطح اين قاره و ديگر قاره ها اميدوارند نشست کامپالا بتواند بهتر نقطه اميدي براي پايان دادن به آوارگي هميشگي آنها باشد.