دكتر حسين سليمي دانشيار دانشگاه علامه طباطبايي مي‌گويد: در صورتي كه در آينده شاهد تنش‌زدايي در روابط ايران و عربستان باشيم ممكن است محور ايران-عربستان-مصر را در تحولات آينده خاورميانه تقويت كند.
فراخوانِ روز چهارشنبۀ عبدالفتاح السيسي، معاون نخست‌وزير و وزير دفاع مصر از مردم براي حضور در خيابان‌ها با گذشت 24 روز از شبه كودتاي نظاميان تعجب همگان را برانگيخت. ارتش كه در سه هفتۀ اخير همۀ تلاش خود را براي مهار آشوب‌هاي خياباني كرده بود، از طرفداران خود خواست تا در برابر هواداران مرسي به خيابان بيايند و از اقدام نظاميان حمايت كنند. در اين ميان هرچند اخواني‌ها نشان دادند كه به رغم بسته‌شدن تلويزيون‌ها و رسانه‌هايشان، دستگيري رهبران‌شان و فشارهاي ارتشيان، پاي مقاومت و توان سياسي و نظامي براي بسيج مردمي را دارند و مي‌توانند دولت را تا سر حد استيصال هم برسانند، اما پرسش اينجاست برنامۀ ارتش پس از اين ياركشي خياباني چه مي‌تواند باشد؟ آيا نظاميان سياست خود براي مهار بحران را تغيير داده اند؟
خبرگزاري خبرآنلاين در گفتگويي با حسين سليمي، دانشيار دانشگاه علامه طباطبايي و كارشناس مسائل سياسي، آخرين تحولات مصر را مورد بررسي قرار داده است كه در ادامه مي‌خوانيد:
حسين سليميوزن كشي و فراخوان نظاميان براي حضور مردم در خيابان‌ها از چه زاويه‌اي قابل بررسي است؟
قبل از پاسخ به اين سوال بايد به دو نكته اشاره كنم:
اول اينكه گرايشات مردمي در جامعۀ مصر كاملاً پولاريزه (قطب‌بندي) شده است. بدين معنا كه موافقان و مخالفان اخوان المسلمين كاملاً قطب بندي شده‌اند: در حدود 30 تا 40% جامعه به اخوان‌المسلمين و 30 تا 40% به جريان مقابل گرايش دارند و در حدود 20% نيز كاملاً غيرسياسي هستند. از لحاظ تعداد، موافقان و مخالفان اخوان المسلمين تقريباً به اندازۀ هم هستند و بخشي از جامعه نيز ديپوليتزه(غيرسياسي) شده است. به همين دليل است كه هر دو طرف يعني موافقان و مخالفان محمد مرسي توانايي نمايش خياباني سنگين را دارند و مي‌توانند با نمايش خياباني اقدام طرف مقابل را در اين زمينه خنثي كنند.
دوم اينكه در جوامعي همچون مصر كه تشكيل دولت مستقل در آن در حدود 92 سال است كه اتفاق افتاده و در اين جامعه روند طبيعي دولت سازي طي نشده است، معمولاً ارتش و نظاميان نقش محوري در استقرار دولت داشته و دارند. در اين جامعه به نوعي منازعات سياسي، قومي و مذهبي توسط ارتش فرو نشانده مي‌شده و نظاميان همواره به عنوان داور نهايي معمولاً وارد گود مي‌شدند. در بسياري از جوامع خاورميانه‌اي كه به اين شكل تشكيل شده‌اند، ارتش نهادي كاملاً مستقل از دولت بوده و هست و مي‌تواند حتي مستقل از دولت نقش آفريني كند.
با اين دو مقدمه مي‌توان اينگونه نتيجه گيري كرد كه اگر ارتش بعد از اقدام كودتاگونۀ اخير از مردم دعوت به حضور در خيابان كرده، به اين دليل است كه با حضور مخالفان محمد مرسي كه حضورشان در خيابان قبل از كودتا بسيار وسيع و چشمگير بود، با حضور مردم بار ديگر يك نمايش مردمي انجام دهد تا بعد بتواند از ابزار زور و نظامي براي بازگرداندن آرامش سياسي به كشور استفاده كند.
واكنش جامعۀ بين الملل نسبت به تحولات اخير مصر در خور توجه بود؟ غرب در عين اينكه از كاربرد لفظ كودتا امتناع مي‌كند، اما يكصدا خواهان آزادي مرسي است. اين در حاليست كه برخي منابع از اين امر خبر مي‌دهند كه آمريكا در جريان كودتاي نظاميان بوده است.
اينكه يك دولت خارجي در جريان اتفاقي قرار بگيرد، به اين معني نيست كه آن دولت مي‌تواند نقش محوري در آن ايفا كند؛ مثلاً فرض كنيد كنشگران سياسي در يك كشور ممكن است سفارتخانۀ كشوري را در جريان عمل خود قرار دهند اما اين بدان معنا نيست كه آن كشور مي‌تواند جلوي آن عمل را بگيرد و يا قدرت و نفوذ ممانعت از آن را دارد.
به نظر مي‌رسد آمريكا(اتحاديه اروپا، سازمان ملل و در مجموع غرب) با اقدامات كودتاگونه به اين شكل از اول موافق نبودند. البته وقتي اين اقدام انجام شد، قصد مقابلۀ جدي نداشته و ندارند ولي به نظر هم نمي‌رسد كه از ابتدا با طرح و نقشۀ آنها انجام شده باشد.
آنطور كه مقامات غرب اعلام كرده‌اند آنها تمايل داشتند كه اگر قرار بر تغيير بود، در فرايندي دمكراتيك و بدون حضور نظاميان اين اتفاق بيفتد. در حال حاضر نيز اگر به نوعي مقامات ارتش و دولت موقت مصر توانستند قدرت‌هاي خارجي را تا حدودي راضي كنند، به اين دليل بوده كه آنها قول داده‌اند كه در فرايندي 6 ماهه جريان سياسي مصر را به يك راه حل شبه دمكراتيك با برگزاري رفراندوم قانون اساسي و برگزاري دوبارۀ انتخابات پارلماني و رياست جمهوري بازگردانند.
آيا نظاميان قادر خواهند بود اخوان المسلمين را به فرايند سياسي وارد كنند؟
اگر نظاميان و همين طور گروههاي دمكراسي‌خواه و شبه سكولار مصر كه قدرت را در دست گرفتند، نتوانند برخي اسلامگرايان (اخوان المسلمين) را به فرايند دولت و دولت سازي و مشاركت در قدرت بازگردانند-چون بخشي از اسلامگرايان هم اكنون در دولت فعلي حضور و همكاري دارند- جامعۀ مصر، جامعه‌اي ملتهب و در حال كشاكش دائمي باقي خواهد ماند؛ به اين دليل كه اخوان المسلمين در حدود 30 تا 40% از رأي مردم را با خود دارد و بسيار سازمان‌دهي شده است و بخش عمده‌اي از اسلامگرايان داخل كشور و همچنين برخي دولتهاي اسلامگرا در خارج از كشور مثل تركيه با آنها همراه هستند. به نوعي جامعۀ مصر بدون مشاركت آنها يك جامعۀ ملتهب باقي خواهد ماند. بنابراين يكي از مهمترين مسائل دولت فعلي اينست كه بتواند اخوان المسلمين را راضي كنند كه در فرايند انتقال قدرت و همچنين در دولت آينده به گونه‌اي مشاركت داشته باشد.
با وضعيت پرتنش فعلي، آيا اين هدف در كوتاه مدت شدني است؟
در شرايط فعلي چشم انداز اين امر زياد روشن به نظر نمي‌رسد و در صورت عدم تحقق اين موضوع جامعه با بحران طولاني مدتي مواجه خواهد شد. بحراني كه شايد فقط با ابزار زور بتوان آن را فرو نشاند. البته با توجه به مشي اخير اخوان المسلمين به نظر مي‌رسد در ميان مدت بالاخره اخواني‌ها به گونه‌اي در پارلمان، دولت و در مجموع در قدرت مشاركت خواهند كرد، ولي اين مسئله در كوتاه مدت به دليل رويارويي اخير و برخوردهاي خصمانۀ موجود شايد غيرممكن باشد. مهمترين چالش دولت در بُعد داخلي همين مسئله خواهد بود.
ساير چالش‌هاي دولت در بُعد منطقه‌اي و بين‌المللي چيست؟
در عرصۀ بين المللي به نظر مي‌رسد كه دولت كنوني در مسيري گام نهاده كه ممكن است منازعات و مشكلاتش در مقايسه با دولت مرسي كمتر باشد. دولت مرسي وارد منازعۀ سوريه شده بود و به نوعي بخشي از روابط خارجي خود را منوط به مقابله با دولت بشار اسد كرده بود كه به نظر مي‌رسد در دولت فعلي مصر به اين شدت نخواهد بود؛ دولت مصر به نوعي در حال كنار كشيدن خود از منازعۀ سوريه است و همچنين سيگنال‌هاي مناسبي براي برقراري رابطه با ايران داده است و مانع سوريه بر سر راه گسترش روابط ميان ايران و مصر برطرف شده است و يا در حال برطرف شدن است و ممكن است در ميان مدت در كنار تحول سياسي رخ داده در ايران و روي كارآمدن دولت جديد، مصري‌ها را به ايران نزديكتر خواهد كرد. البته مصر در صورت ادامۀ روند سياسي فعلي از تركيه اندكي دور خواهد شد اما از يكسو به عربستان سعودي و از سويي به ايران احتمال نزديك شدن وجود خواهد داشت. در صورتي كه در آينده شاهد تنش‌زدايي در روابط ايران و عربستان باشيم ممكن است محور ايران-عربستان-مصر را در تحولات آينده خاورميانه تقويت كند. اين مسئله در چارچوب منافع ملي و امنيت بيشتر براي كشورمان خواهد بود.
