گروهی از شیوخ قبایل ماه گذشته در چادری در صحرای جنوبی لیبی گردهم آمدند تا اعلام کنند منطقه دورافتاده آنها که نزدیک مرز با الجزایر است از دولت طرابلس جدا خواهد شد.

در فاصله بیش از یکهزار کیلومتری این منطقه در شرق لیبی نیز معترضان مسلح در حمایت از فعالان محلی که برای منطقه خود نخست وزیر انتخاب کرده بودند کنترل بنادر را به دست گرفتند و از حرکت محموله های نفت به سوی دریای مدیترانه جلوگیری کردند.
لیبی که دولت علی زیدان اداره آن را بر عهده دارد مانند کشوری به نظر می رسد که در آستانه تجزیه شدن به مناطق شورشی است که هرکدام برای خود دولت و شبه نظامیان مسلح تشکیل داده اند. مهمترین مسئله برای آنان، سهم آنان از نفت است.
عملیات اوایل این هفته ارتش آمریکا برای بازداشت یکی از رهبران برجسته القاعده در طرابلس نشان داد که تا چه حد ناآرامی ها در لیبی به تندروهای اسلام گرا فرصت داده است پناهگاهی امن در این کشور پیدا کنند.
با گذشته دو سال از کشمکشی که به سرنگونی معمر قذافی پس از 42 سال حکومت بر لیبی منجر شد، تمایلات برای تشکیل کشور فدرال بر دشواری های علی زیدان برای غلبه بر مخالفان سابق که همچنان برای در اختیار گرفتن قدرت بیشتر تلاش می کنند افزوده است. روشن ترین چالش در شرق لیبی مشاهده می شود که معترضان با این ادعا که می خواهند نفت لیبی را از دست نخبگان فاسد در امان نگه دارند، بنادر را تعطیل و تهدید کردند نفت را به نفع «برقه» خواهند فروخت که از مدتها قبل پایگاه مخالفان قذافی بوده است.
شهر بنغازی نیز برای خود شورای شهر تشکیل داد تا امورش را خودش اداره کند و از شرکت ملی نفت لیبی خواست به این منطقه که زمانی قلب اقتصاد لیبی بود بازگردد.
ابراهیم الجضران رئیس سابق یکی از واحدهای محافظت از تاسیسات نفتی که از واحد خود جدا شد و به همراه دیگران کنترل بنادر را در شرق لیبی در اختیار گرفت معتقد است دولت از ثروت نفت لیبی در خدمت اهداف خود بهره برداری می کند.
ولی به رغم هرج و مرجی که بر لیبی حاکم شده است به نظر می رسد این کشور با خطر تجزیه شدن یا حرکت در مسیر عراق که در آن درآمد نفت بین دولت بغداد و دولت منطقه کردستان تقسیم می شود، مواجه نیست. افزایش درخواست ها برای خودمختاری در لیبی نتیجه حرکت گسترده مردمی نیست بلکه ناشی از فقدان سیطره دولت مرکزی و وابستگی های قبیله ای و شکایت از امنیت و فساد و ضعف خدمات است.
تحلیلگران می گویند اعلام استقلال استان برقه و منطقه فزان از نظر سیاسی تحولی درخور توجه محسوب نمی شود زیرا از حمایت گسترده مردمی برخوردار نیست. ولی خطر این است که چنین خواسته هایی ممکن است لیبی را غرق در هرج و مرج بیشتری کند به ویژه آن که دولت لیبی ضعیف شده و با مشکلات داخلی و شبه نظامیان مسلح و فقدان حمایت مردمی مواجه است. اگر دولت مرکزی واکنش روشنی نشان ندهد ممکن است لیبی به آرامی به مناطق و شهرهای رقیب که تحت حمایت گروه های قبیله ای و نژادی قرار دارند و برای سیطره بر منابع نفت و گاز می جنگند تقسیم شود.
کلودیا گاتسنی از گروه بین المللی بحران گفت، مناطق شورشی تلاش می کنند از ایجاد هرج و مرج به عنوان ابزار چانه زنی با دولت استفاده کنند. آنها در صدد متوقف کردن روند سیاسی در لیبی هستند و به همین علت تهدید به استقلال می کنند. وی افزود، اما این مسئله که آیا این ناآرامی ها به رویارویی مسلحانه برای کسب خودمختاری بیشتر تبدیل خواهد شد یا خیر، بستگی به نحوه پاسخ گویی دولت به خواسته های این افراد دارد.
لیبیایی هایی که خواستار تشکیل نظام فدرال هستند، بر چند دستگی های قدیمی تکیه دارند که به قبل از زمان به قدرت رسیدن قذافی در سال 1969 مربوط می شود. ناتوانی دولت مرکزی از خارج کردن قدرت از دست گروه های رقیب و تامین امنیت در سراسر کشور و حتی بخش هایی از طرابلس، تمایلات برای تشکیل دولت فدرال را افزایش می دهد.
ساکنان شهر بنغازی در شرق لیبی که خاستگاه قیام علیه قذافی بود احساس زیان می کنند و هنوز سهمی از غنائم بعد از جنگ نبرده اند.
همچنان لیبی فاقد قانون اساسی است و قرار است قانون اساسی را کمیته ای تدوین کند که اعضای آن از مناطق سه گانه تعیین شده اند. در تدوین قانون اساسی جدید باید خواسته ها برای تشکیل دولت فدرال و قبیله ای مورد توجه قرار گیرد.
به گفته تحلیلگران و مسئولان لیبیایی و دیپلمات ها،‌ درخواست ها برای نظام فدرال از حمایت گسترده برخوردار نیست و معمولا این درخواست ها به منظور زیر فشار گذاشتن دولت طرابلس مطرح می شود.
قبایل منطقه فزان در جنوب لیبی دو هفته پیش منطقه خود را نیمه مستقل اعلام کردند ولی ساکنان محلی می گویند رقابت بین گروه هایی که از قذافی حمایت کردند و کسانی که با او مخالفت کردند این تلاش ها را با
شکست مواجه خواهد کرد هرچند احساس ناخرسندی از طرابلس، قوی است.
به گفته یک دیپلمات، فدرالیسم در شرق لیبی جدی تر و قابل قبول تر است با این حال میزان حمایت از فدرالیسم بسیار ضعیف است و اگر دولت بتواند مشکلات امنیت و بودجه را حل کند، درخواست برای فدرالیسم به سرعت فروکش خواهد کرد.
با این حال منطقه شرق لیبی همچنان خارج از کنترل است و هرج و مرج بر بنغازی حاکم است و درگیری بین شبه نظامیان رقیب در سایه حضور اسلام گرایان تندرو در این شهر افزایش یافته است. در مناطق بیابانی نفت خیز لیبی، هزاران شبه نظامی مسلح به رهبری ابراهیم الجضران بر تاسیسات سیطره دارند که حدود شصت درصد نفت لیبی را تولید می کند. اما ممکن است در صورتی که دولت مرکزی امتیازات بیشتری به الجضران بدهد، اعتراضات او نیز پایان یابد. با این حال آغاز صدور نفت به بازار به صورت مستقل و بدون توافق با دولت لیبی، برای افراد الجضران بسیار دشوار خواهد بود. دولت تهدید کرده است به هر نفتکشی که حامل نفت غیرقانونی است حمله خواهد کرد و خریداران بین المللی نیز تمایلی به خرید نفت قاچاق از الجضران ندارند.