نام مالاوی از نام ماراوی که نام قدیمی قوم نیانجا است و از ساکنان اصلی این ناحیه هستند گرفته شده‌است. مالاوی نخست به واسطه مجاورت با دریاچه «نیاسالند» نام داشت «لیوینگستون» کاشف معروف انگلیسی این سرزمین را در دهه 1850 و دهه 1860 در نوردید در 1884 «سسیل رودس» انگلیسی این ناحیه را به زیر فرمان کمپانی خود در آورد و با برده فروش های عرب به زد و خورد برخاست (89-1887). در 1892 تحت الحمایه انگلستان گشت و از مستعمرات آفریقای شرقی انگلستان شد. و سرانجام در ششم جولای 1964 مسقل و دو سال بعد عضو کشورهای مشترک المنافع انگلستان گردید.
«دکتر هاستینگر.ک. باندا» اولین نخست وزیر، نخستین رئیس جمهور این کشور گشت.
پایه‌های دموکراسی در کشوری که از زمان استقلال در سال ۱۳۴۳ تا سال ۱۳۷۲ فقط با وجود یک حزب اداره می‌شد، هنوز چندان محکم نشده‌است. در چنین شرایطی، بیش از ۷۵۰ هزار آواره موزامبیکی در این کشور نیز زمینه ایجاد مشکلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را بیش از پیش فراهم می‌کند.
در سال ۱۹۶۴ دکتر هاستینگز کاموزو باندا رئیس جمهور مالاوی شد و تنها حزب سیاسی تا سال ۱۹۹۳ حزب کنگرهٔ مالاوی بود. برای اولین بار انتخابات به صورت چند حزبی در سال ۱۹۹۴ برگزار شد. باکیلی مولوزی از حزب اتحاد دموکراتیک پیشرو به عنوان رئیس جمهور برگزیده شد. در سال ۲۰۰۴ میلادی نیز بینگو وا موتاریکا به سمت رئیس جمهور مالاوی انتخاب شد.
برداشت دولت از ذخایر ارزی در خردادماه سال ۹۰، بر بحران کمبود سوخت در این کشور دامن زد و اعتراض‌های ضد دولتی را سبب شد. در حالی که به دلیل کشته و زخمی شدن برخی معترضان به سیاست‌های دولتی، به موتاریکا پیشنهاد شده بود از قدرت کناره گیری کند اما وی سی ام تیرماه با رد خواسته مخالفان تاکید کرد 'کمبود ذخایر ارزی با کمبود سوخت نباید به عنوان نشانه‌ای از زمامداری بد یا شکست حکومت تلقی شود'. موتاریکا، مخالفان و رهبران سازمان‌های جامعه مدنی مالاوی را به اجیر کردن آشوب‌طلبان برای غارت اموال در شهرها به منظور دامن زدن به این آشوب‌ها متهم کرد و یک روز بعد گزارش شد که در خونبارترین تظاهرات دولتی در سال‌های اخیر، ۱۸ نفر به دلیل شلیک تیرهای واقعی از سوی پلیس کشته شدند و ۲۷۵ نفر نیز به زندان افتادند.
ناآرامی‌ها که بیش از یک ماه به طول انجامید، سرانجام با میانجیگری سازمان ملل متحد و برخی سران اتحادیه آفریقا خاتمه یافت. اما همین امر، سبب افزایش نارضایتی‌های مردم و گروه‌های سیاسی مخالف از دولت موتاریکا شده بود. از سوی دیگر، تعلیق فعالیت‌های کمیسیون ملی انتخابات از سوی موتاریکا در سیزدهم آذرماه ۱۳۸۹ به دلیل مفقود شدن ۹ میلیون دلار هزینه انتخابات منطقه‌ای که قرار بود در فروردین ماه برگزار شود، نشان از ضعف سیستم مالی و نظارتی در این کشور دارد. رئیس جمهوری پیش از موتاریکا نیز برای رسیدگی به پرونده اختلاس ۱۲ میلیون دلاری و فساد مالی خود به دادگاه می‌رود.
در سال ۲۰۱۲ انتقال قدرت به جویس باندا در مالاوی به دلیل درگذشت موتاریکا، رئیس جمهوری پیشین، سرنوشت این کشور فقیر را در دستان نخستین رئیس دولت زن در جنوب آفریقا قرار داد. بینگو وا موتاریکا، رئیس جمهوری ۷۸ ساله مالاوی، هفدهم فروردین ماه ۹۱، ۵ آوریل ۲۰۱۲، به دلیل عارضه قلبی درگذشت و بر اساس قانون اساسی این کشور، معاون او باید ریاست دولت را بر عهده بگیرد.
جویس باندا دختر یک افسر پلیس بوده و به علت تلاش‌های خود در زمینه آموزش دختران محروم در سطح بین المللی شناخته شده‌است. انتقادهای سال ۱۳۸۹ باندا درباره مسئله جانشینی، سبب اخراج او از حزب ترقی‌خواه دموکراتیک موتاریکا شد. روی کار آمدن باندا به عنوان یکی از فعالان حقوق بشری و مسائل زنان که از حمایت کشورهای غربی نیز برخوردار است، راه دریافت کمک‌های مالی بیشتر را برای این کشور فراهم می‌کند.