خدمات
كتابخانه ملي
در سودان كتابخانه ملي وجود ندارد. كتابخانه مركزي دانشگاه خرطوم[4] كتابخانه ملي
آن به‌شمار مي‌آيد. به اين معني كه آثار منتشر شده را از طريق قانون واسپاري دريافت
مي‌كند و مجموعه سودان را حفظ و تكميل مي‌كند. اين مجموعه در 1962 تأسيس شده است و
هدف آن ارائه خدمات به دانشگاهيان و پژوهشگراني است كه در زمينه سودان‌شناسي كار
مي‌كنند.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي
در سودان كتابخانه‌هاي دانشگاهي و دانشكده‌اي متعددي وجود دارد. با تبديل دانشكده
يادبود گوردون به كالج دانشگاهي گوردون در ،1945 بر ضرورت تشكيل كتابخانه‌اي مجهز
با مجموعه‌اي جامع، به‌منظور كمك به مطالعات پيشرفته و امكان دستيابي دانشجويان و
استادان به منابع درسي و مرجع، بيشتر مورد توجه قرار گرفت. بر اساس هسته اصلي
مجموعه سرداگلاس نيوبولد[5] (وزير اداره كننده سودان در دوران استعمار) كتابخانه
جديدي تأسيس شد و اين كتابخانه تا 1956 نام وي را داشت.
در 1956، كالج دانشگاهي با افزايش چند دانشكده جديد به آن، به دانشگاه خرطوم تبديل
شد. كتابخانه دانشگاه جديد با دستيابي به مجموعه‌هاي مراكز مختلف مجموعه‌اي 3000
عنواني در موضوع‌هاي مختلف از جمله تاريخ و اوضاع جغرافيايي سودان، تاريخ افريقا،
كشاورزي، و پزشكي را پديد آورد. دو دانشگاه و چند دانشكده ديگر نيز بعدها تأسيس
شدند كه هريك كتابخانه‌هاي نسبتآ خوبي داشتند. كتابخانه دانشگاه خرطوم بزرگ‌ترين و
غني‌ترين كتابخانه در كشور است. در اين كتابخانه از روش رده‌بندي بليس استفاده
مي‌شود. برخي كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي نيز از رده‌بندي كولن استفاده مي‌كنند. تا
پيش از 1978، كتابخانه مركزي بر امور فني و اداري كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي نظارت
داشت. پس از 1978 كتابخانه‌هاي دانشكده‌هاي كشاورزي، مهندسي، حقوق، و پزشكي
برنامه‌هاي مجموعه‌سازي و فهرستنويسي خود را گسترش دادند. اين كتابخانه‌ها كارت‌هاي
فهرستنويسي خود را براي تهيه فهرستگان در اختيار كتابخانه مركزي قرار دادند.
كتابخانه مركزي از مركز رايانه دانشگاه براي ماشيني كردن فايل‌هاي فهرستنويسي
رده‌اي و پيايندها استفاده مي‌كند. آمارهاي ميز امانت دانشگاه خرطوم نشان مي‌دهد كه
كتابخانه مركزي بيشترين امانت‌دهي را دارد. پس از آن به‌ترتيب كتابخانه‌هاي
دانشكده‌هاي پزشكي و كشاورزي قرار دارند.
دانشگاه اسلامي اُم درمان[6] ، در 1917 با عنوان مؤسسه مذهبي ام درمان براي آموزش
فقه اسلامي تأسيس شد. كتابخانه مؤسسه از طريق همكاري‌هاي گوناگون از جمله مراكز
خيريه و هداياي اشخاص، توسعه و مجموعه آن افزايش يافت. در 1965، مؤسسه اسلامي به
دانشگاه اسلامي تبديل شد و مجموعه قديمي آن هسته اوليه كتابخانه دانشگاه را تشكيل
داد. در اين كتابخانه از روش دهدهي ديويي استفاده مي‌شود.
كتابخانه‌هاي عمومي
كتابخانه‌هاي عمومي در سودان در پايان جنگ جهاني دوم تحت نظارت سازمان شهرداري دولت
محلي ايجاد شدند. اين كتابخانه‌ها به كتابخانه‌هاي شهرداري معروف بودند زيرا تحت
نظارت شهرداري‌هاي منتخب دولت محلي فعاليت مي‌كردند. بعدها اين نظارت به بخش
كتابخانه‌هاي عمومي وزارت فرهنگ و اطلاعات واگذار شد.
كتابخانه‌هاي عمومي در وادمدني، عطبره[7] ، پورت سودان، خرطوم، و بسياري شهرهاي
ديگر ايجاد شد. اين كتابخانه‌ها از نظر مجموعه، نسبت به جمعيت استفاده‌كننده كوچك و
فقير هستند. عوامل مؤثر در اين امر عبارتند از: محدوديت‌هاي مالي و ميزان بالاي
دزدي و گم شدن كتاب‌هاي به امانت رفته. گرايش مجموعه‌ها به سوي ادبيات و آثار
داستاني است و در آنها به علوم و علوم اجتماعي توجهي نمي‌شود يا اگر بشود بسيار
اندك است. بيشتر مراجعه‌كنندگان كارمندان دولت، آموزگاران، و دانش‌آموزان هستند. در
اين كتابخانه‌ها عضويت امانت‌گيرندگان و ثبت سوابق امانت انجام نمي‌گيرد و اغلب
فهرست‌ها نيز روزآمد نيستند.
تعدادي از مراكز فرهنگي خارجي كتابخانه‌هاي خود را به روي مردم سودان باز كرده‌اند.
از آنجا كه اغلب مجموعه‌هاي اين كتابخانه‌ها به زبان‌هاي خارجي هستند تنها براي
كساني قابل استفاده‌اند كه با زبان‌هاي خارجي آشنا باشند. تعدادي از اين مراكز مورد
استفاده فراوان دانشجويان به‌ويژه دانشجويان رشته‌هاي پزشكي و علوم و ساير رشته‌هاي
وابسته هستند، و بيشترين استفاده از متون امريكايي و اروپايي صورت مي‌گيرد.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي و مراكز ارتباط جمعي. نخستين مدارس ابتدايي در سودان در
1836 ابتدا در شهرهاي خرطوم، بربر[8] ، دونگولا[9] ، كَسلا، و چند سال بعد در
سواكن[10]و سينار[11] ايجاد شد. مدارس آمادگي نيز در 1906 در بربر، ام‌درمان،
وادمدني، خرطوم، سواكن، و حالفا[12] ايجاد شدند.
معلوم نيست كه آيا پيش از آن كتابخانه‌هاي آموزشگاهي وجود داشته‌اند يا نه. هيچ
اشاره‌اي به‌وجود چنين كتابخانه‌هايي نشده است. در 1974 وزارت آموزش و پرورش بخشي
را براي برنامه‌ريزي و توسعه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي ايجاد كرد.
در سطح مدارس ابتدايي و آمادگي، كتابخانه‌هاي آموزشگاهي چيزي بيش از مجموعه‌هاي
كتاب زيرنظر يك معلم نيستند. با اين وجود اجراي قانوني كه برطبق آن هر مدرسه متوسطه
بايد داراي اتاقي براي كتابخانه باشد و هر مدرسه با بيش از 640 نفر دانش‌آموز بايد
يك كتابدار تمام‌وقت داشته باشد، موجب شد در مدارس متوسطه كتابخانه‌هايي ايجاد شود.
علي‌رغم وجود اين قانون، اوضاع كتابخانه‌هاي آموزشگاهي خوب نيست و نه تنها از نظر
موقعيت مادي و امكانات، بلكه از نظر مجموعه نيز ضعيف هستند. آمار 000,89 جلد كتاب
در مقابل 4686 مدرسه بيانگر اين است كه هر مدرسه به‌طور متوسط فقط داراي 19 جلد
كتاب است.
كتابخانه‌هاي تخصصي
كتابخانه‌هاي تخصصي در وزارتخانه‌ها، بانك‌ها، مراكز پژوهشي، و ساير بخش‌ها
به‌منظور پاسخگويي به اهداف سازمان‌هاي مربوط و ارائه خدمات به كارمندان آنها تشكيل
شده است.
مركز ملي سندپردازي به‌عنوان مركز اصلي شوراي ملي پژوهش[13] (در علوم و فناوري)
آغاز به‌كاركرد. اين مركز مستقل است و نام فعلي خود را از 1972 كسب كرده است. مركز
ملي اسناد چكيده‌نامه‌هايي را منتشر مي‌كند. در اين مركز دستگاه‌هاي ريزبرگه‌خوان و
ريزفيلم‌خوان و چاپگر وجود دارد ولي از آنها چندان استفاده نمي‌شود. در اجراي بخشي
از توافق با يونسكو اين مركز براي پردازش اطلاعات و ايجاد پايگاه اطلاعاتي محلي با
استفاده از نرم‌افزار ميني‌سيس[14] يك ريزرايانه دريافت كرد.
سازمان خبرگزاري سودان (سونا)[15] ، بخش اطلاع‌رساني و پژوهشي فعالي دارد كه داراي
دو واحد است: بخش اطلاع‌رساني و كتابخانه؛ بخش آمارهاي پژوهشي و پيگيري[16] .
بخش اطلاع‌رساني و كتابخانه، اطلاعات را از مراكز مختلف از جمله وزارتخانه‌ها و
ديگر بخش‌هاي دولتي، تعاوني‌ها، و مؤسسات گردآوري مي‌كند. اين بخش همچنين
پيشينه‌هاي شرح‌حال را درباره اشخاص مهم سوداني و بين‌المللي تهيه مي‌كند. كتابخانه
اين بخش بيش از 1000 جلد كتاب دارد و آثار پژوهشي متعددي درباره نفت در سودان، دولت
منطقه‌اي در سودان، صحراي غربي، و ساير عناوين به‌چاپ رسانده است.
كتابخانه‌هاي مساجد زيرنظر وزارت امور ديني و اوقاف[17] قرار دارند. اين وزارتخانه
درنظر دارد در هر مسجد بزرگ در كشور يك كتابخانه ايجاد كند.
حرفه كتابداري
سودان نخستين دوره‌هاي آموزش كتابداري را در 1961 برگزار كرد، يعني زماني كه بخش
مطالعات عمومي دانشگاه خرطوم دو دوره آموزش پيوسته براي كاركنان كتابخانه‌ها و
مراكز آرشيو سازماندهي كرد. به‌دنبال يك برنامه آموزشي مقدماتي مربوط به تهيه و
سفارش، فهرستنويسي، امانت، و خدمات مشاوره‌اي براي خوانندگان يك دوره آموزش تكميلي
در موضوعات اداره كتابخانه، رده‌بندي و كتابشناسي برگزار شد. استادان اين دوره از
ميان كاركنان كتابخانه دانشگاهي و مؤسسه اداره عمومي به‌كار گرفته شدند. اگرچه مدت
اين دوره، يك سال تحصيلي بود، ولي به دانش‌آموختگان مدرك رسمي يا گواهينامه داده
نشد.
در سال‌هاي 1966-1967 بخش كتابداري و آرشيو در دانشگاه اسلامي ام درمان تأسيس شد.
برنامه آموزشي چهار سال طول مي‌كشد به اين ترتيب كه در سال اول دانشجويان درس‌هاي
عمومي را در زمينه علوم انساني و علوم اجتماعي مي‌گذرانند و سه سال بعد را به
يادگيري امور كتابداري و آرشيو مي‌پردازند.
آموزش كتابداري در بخش جنوبي سودان در دانشگاه جبه در 1978 آغاز شد، يعني هنگامي كه
وزارتخانه‌هاي محلي و ساير مؤسسات در تكاپوي تأسيس كتابخانه بودند. اينها دوره‌هاي
كوتاه مدت مقدمات كتابداري را برگزار كردند. دوره رسمي مصوب براي كمك كتابداران در
1981 آغاز شد و طول آن يك سال است. هدف اين برنامه در دانشگاه جبه تربيت كمك
كتابدار به‌منظور اداره كتابخانه‌هاي كوچك و يا كاركردن زيرنظر كتابداران حرفه‌اي
است.
انجمن كتابداران سودان[18] در 1971 تأسيس شد و نخستين نشست خود را در ژانويه 1972
برگزار كرد. فعاليت اين انجمن در 1979 متوقف شد. شوراي فرهنگي بريتانيا[19] و نيز
مركز اطلاع‌رساني امريكا[20] در آموزش كتابداران سوداني همكاري نزديك دارند و
معمولا از كتابداران سوداني براي حضور در گردهمايي‌ها و يا گفت‌وگوهايي كه در اين
مراكز برگزار مي‌شود، دعوت مي‌كنند.
منبع: دايرة المعارف كتابداري و
اطلاع‌رساني
.[1] Gordon's Memorial College
.[2] Wadmedani
.[3] National Council for Libraries
.[4] University of Khartoum Central Library
.[5] Sir Douglas Newbold
.[6] Omdurman Islamic University
.[7] Atbara
.[8] Barbar
.[9] Dongola
.[10] Swaken
.[11] Sinnar
.[12] Halfa
.[13] National Council for Research
.[14] MINISIS
.[15] Sudan News Agency (SUNA)
.[16] Research Statistics and Follow-up Section
.[17] Ministry of Religious Affairs and Endowments
.[18] Sudan Library Association
.[19] British Council
.[20] U.S.Information Center
