جمهوري سومالي در شاخ افريقا و در گوشه شمال شرقي قاره، ميان خليج عدن در شمال، و اقيانوس هند در جنوب قرار دارد. كنيا، اتيوپي، و جيبوتي نيز از غرب آن را فرا گرفته‌اند. اين كشور داراي طولاني‌ترين ساحل در افريقاست. جمعيت آن (طبق آمار سال )2005 629,591,8 نفر و مساحت آن 657,637 كيلومترمربع است. زبان‌هاي رسمي آن سوماليايي و عربي است، اما زبان‌هاي انگليسي و ايتاليايي نيز رواج دارد.

تاريخچه
تا 1960 حكومت‌هاي بريتانيا و ايتاليا، سومالي شمالي و جنوبي را اداره مي‌كردند و در اين سال اين دو منطقه با نام جمهوري سومالي متحد شدند. از 1969 تا 1990 حكومتي ديكتاتوري اين كشور را اداره مي‌كرد. بعد از آن گروه‌هاي متخاصم، جنگ داخلي سختي را آغاز كردند كه در اثر آن هزاران نفر از گرسنگي و قحطي مردند. در 1992 سازمان ملل مداخله كرد و براي تأسيس حكومتي با ثبات وارد عمل شد.
زبان سوماليايي در 1972 نوشتاري شد، اما علي‌رغم گذشته فرهنگي پربار اين زبان، ادبيات مكتوب سوماليايي هنوز هم فراوان نيست. همچنين توليد كتاب در اين كشور تازگي دارد و تأمين امكانات كافي براي چاپ كتاب از دهه 1990 آغاز شده است.
امكانات كتابخانه‌اي در سومالي در مراحل اوليه پيشرفت است. در دوره‌هاي استعماري به آموزش رسمي و سوادآموزي توجه چنداني نمي‌شد. در ميان جمعيت چادرنشين هم علاقه كمي به مطالعه ديده مي‌شود. كمبود كاركنان ورزيده مانع مهمي در توسعه كتابخانه‌هاست. اهميت كتابخانه و خدمات اطلاع‌رساني در پشتيباني از برنامه توسعه ملي كاملا مشخص است. بسياري از بخش‌ها و نمايندگي‌هاي دولتي براي ايجاد كتابخانه و مراكز اسناد با مساعدت سازمان‌هاي بين‌المللي نظير يونسكو، سازمان بهداشت جهاني، و بانك جهاني وارد عمل شده‌اند. كشورهاي ديگر مانند ايالات متحده، آلمان، ايتاليا، و هند نيز در زمينه كتابداري و تهيه اسناد كمك‌هاي فني ارائه كرده‌اند.
در اوايل دهه 1990، هيچ كتابخانه عمومي در سومالي وجود نداشت و حداكثر چند تالار مطالعه در برخي نواحي كشور موجود بود.

كتابخانه ملي
طرح كتابخانه ملي در 1976 به ابتكار يونسكو آغاز و پيشنهادهايي براي ساخت يك بناي دائمي ارائه شد. موجودي كتابخانه ملي در اوايل دهه 1990 فقط شامل چند هزار بود. طبق قانون كتابخانه‌ها، مصوب ،1976 وزارت فرهنگ وآموزش عالي مسئوليت توسعه كتابخانه‌ها را برعهده داشت. با وجود تصويب اين قانون و تهيه آيين‌نامه‌هاي مربوط به شكل دادن نظام كتابخانه ملي هيچ تعهد محكمي از سوي دولت براي اجراي آن و توسعه كتابخانه‌ها وجود نداشت. در برنامه پنج ساله توسعه (1982-1986)، ساختماني دائمي براي كتابخانه ملي در دست ساخت بود كه طي جنگ داخلي به‌شدت آسيب ديد. موجودي اين كتابخانه (در سال 2004) در حدود 000,30 جلد كتاب بوده است.

كتابخانه‌هاي دانشگاهي
پيش از شروع جنگ داخلي، نظام كتابخانه‌هاي دانشگاهي زيرنظر دانشگاه ملي سومالي بود و شامل يك كتابخانه مركزي و هفت دانشكده مي‌شد. كتابخانه مركزي كه عمدتآ با كمك فني ايتاليايي‌ها سازماندهي شده بود، مجموعه‌اي 000,28 جلدي داشت. در ميان كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي، كتابخانه كالج علوم تربيتي به‌علت كمك‌هاي فني هندي‌ها و همياري ايالات متحده از امكانات و منابع خوبي برخوردار بود. كالج علوم تربيتي 000,375 جلد كتاب داشت، كه شامل نسخه‌هاي متعدد كتاب‌هاي درسي مي‌شد. كتابخانه دانشكده پزشكي 6000 جلد كتاب داشت. كتابخانه دانشكده كشاورزي نيز به خوبي مجهز شده بود. از وضعيت اين كتابخانه‌ها پس از جنگ داخلي اطلاعاتي در دست نيست.

كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي انگشت‌شمارند. كتابخانه آموزشگاهي آموزش زنان[1] داراي مجموعه‌اي 3000 جلدي بود كه به كمك يونسكو ايجاد شده بود. كتابخانه مدرسه امريكايي داراي امكانات بسيار خوبي بود، اما اين مؤسسه سوماليايي نيست.

كتابخانه‌هاي تخصصي
تعدادي از نمايندگي‌هاي دولتي و وزارتخانه‌ها كتابخانه داشتند. مركز اسناد وزارت برنامه‌ريزي ملي (كميسيون برنامه‌ريزي دولتي سابق)، در 1976 به‌عنوان برنامه توسعه سازمان ملل و يكي از طرح‌هاي يونسكو، گسترش يافت. اين تنها مركز اسناد رسمي كشور بود كه براي تأمين اسناد و نيازهاي اطلاعاتي شكل گرفته بود و نيازهاي برنامه‌ريزان توسعه، مشاوران، اعضاي هيئت‌هاي اعزامي، كاركنان وزارتخانه، دانشجويان آن، و دانشجويان دانشكده مؤسسه ملي آمار و اقتصاد كاربردي را كه توسط وزارت برنامه‌ريزي ملي اداره مي‌شد؛ تأمين مي‌كرد. نظام اسناد و اطلاعات پان - افريقا (پاديس)[2] ، اين مركز را به‌عنوان مركز اطلاعات و اسناد ملي به رسميت مي‌شناخت.
مؤسسه توسعه مديريت و امور اجرايي سومالي، كه با حمايت سازمان ملل و بانك جهاني راه‌اندازي شده بود، كتابخانه‌اي با تشكيلات كم و بيش مناسب داشت. وزارت امورخارجه داراي امكانات مادي خوبي بود، اما كاركنان ورزيده نداشت. وزارت صنايع در 1983 به‌كمك يكي از كتابداران داوطلب سازمان ملل كتابخانه‌اي تأسيس كرد.
عموم مردم از كتابخانه‌هاي هيئت‌هاي اعزامي خارجي مانند هيئت‌هاي امريكايي، ايتاليايي، فرانسوي، و هندي استفاده مي‌كردند. كتابخانه برنامه توسعه سازمان ملل[3] داراي مجموعه‌اي از انتشارات سازمان‌هاي بين‌المللي بود. نقش فعال برنامه‌هاي داوطلبان سازمان ملل و همياري دو جانبه در زمينه كتابداري، باعث تأسيس چندين كتابخانه در وزارتخانه‌ها و نمايندگي‌هاي كشور شده است.

حرفه كتابداري
در اوايل دهه 1980، براي تأسيس انجمن كتابداري و مركز آموزش، به‌منظور رويارويي با مسائل فوري كاركنان، كوشش‌هايي به‌عمل آمد. با حمايت سازمان ملل و يونسكو در سال‌هاي 1979 و 1980 و 1982 چند برنامه آموزش كوتاه‌مدت برگزار شد. آموزش‌هاي ضمن خدمت به‌طور منظم به‌اجرا درمي‌آيد، اما نياز مبرم به آموزش‌هاي منظم، به‌ويژه براي كاركنان سطح متوسط همچنان باقي است.


منبع: دايرة المعارف كتابداري و اطلاع‌رساني



.[1] Women's Education School Library

.[2] Pan-African Documentation and Information System(PADIS)

.[3] Library of the United Nations Development Program