جمهوري غنا (معروف به ساحل طلا
پيش از استقلال در 1957) در خليج گينه قرار دارد و از غرب با ساحل عاج، از شمال با
بوركينافاسو، و از شرق با توگو همسايه است. جمعيت آن (طبق آمار سال 2005)
853,029,21 نفر و مساحت آن 533,238 كيلومترمربع است. زبان رسمي آن انگليسي است، اما
دولت از يازده زبان ديگر، از جمله آكان، داگباني، گا[1] ، ايو[2] ، و نزما[3] نيز
حمايت مي‌كند. پايتخت اين كشور شهر آكراست.
تاريخچه
تمامي كتابخانه‌هاي غنا از دو مجموعه پايه نشأت مي‌گيرند. يكي متعلق به كليساي
انگلستان بود كه با مجموعه‌اي در حدود 6000 جلد در 1928 تأسيس شد، بعدها شوراي
فرهنگي بريتانيا آن را تحويل گرفت؛ و سرانجام به كتابخانه‌اي عمومي تبديل شد. ديگري
مجموعه كتابخانه كالج آچيموتا بود كه زماني به تعليم كتابداران مي‌پرداخت. دو
مجموعه كتابخانه مدرسه پسرانه كليسا و كتابخانه شوراي فرهنگي و آموزشي بريتانيا،
هسته اصلي موجودي كتابخانه‌هاي غنا شد. غنا نخستين كشور افريقاي سياه بود كه به
تأسيس كتابخانه عمومي در سطح كشور پرداخت.
كتابخانه ملي
كتابخانه تحقيقاتي افريقا در آكرا، به‌عنوان كتابخانه ملي غنا عمل مي‌كند. قوام
نكرومه در 1961، اين كتابخانه را بنيان نهاد و آن را به‌ياد دوست و مشاور امريكايي
خود كه معتقد به اتحاد افريقا بود، كتابخانه تحقيقاتي پَدمور ناميد و پس از تصدي
هيئت امناي كتابخانه‌هاي غنا، نام كنوني براي آن برگزيده شد.
كتابخانه ملي از تمام انتشارات مهم كشور چند نسخه دريافت مي‌كند، كتابشناسي ملي را
تهيه مي‌كند، و برگزيده‌اي روزآمد از آثار خارجي درباره غنا را نگاه مي‌دارد. اين
كتابخانه داراي مجموعه خوبي از روزنامه‌ها و نشريات ادواري بر روي ريزنگار، و
مجموعه‌اي از عكس‌هاي تاريخي و سياسي است. كتابخانه ملي به‌عنوان مركز كنترل
كتابشناختي به ناشران كشور خدمت مي‌كند.
كتابخانه تحقيقاتي افريقا با هدف به اشتراك گذاشتن منابع كتابخانه‌اي، با ساير
كتابخانه‌هاي افريقاشناسي غنا همكاري مي‌كند. اين كتابخانه در برنامه تبادل و امانت
بين‌المللي شركت فعال دارد و فهرست‌هاي مشترك برخي انواع مواد كتابخانه‌اي را
نگهداري مي‌كند. كتابخانه، برنامه‌اي براي گردآوري و نگهداري سنت شفاهي در دست
انجام دارد. اين برنامه نه تنها ادبيات شفاهي، بلكه تاريخ موسيقي و رقص را كه بر
روي فيلم و نوارها و ركوردهاي رايانه‌اي ضبط شده‌اند، در برمي‌گيرد.
كتابخانه‌هاي دانشگاهي
كالج آموزش‌هاي حرفه‌اي آچيموتا كه در دهه 1920 تأسيس شده بود، در 1948 به كالج
آچيموتا تغيير نام داد. نخستين كتابخانه دانشگاهي كشور در اين كالج پا گرفت. طي
دهه‌هاي 1950 و 1960 كتابخانه‌هاي ديگر از دل اين كتابخانه برآمدند. كتابخانه
بالم[4] ، مهم‌ترين، قديمي‌ترين، و بزرگ‌ترين كتابخانه دانشگاه غناست. اين كتابخانه
در 1959 به ساختمان دائمي منتقل شد و اكنون 000,336 جلد كتاب و بيش از 5000 عنوان
نشريه ادواري، از جمله يك مجموعه عربي دارد. اين كتابخانه از 1963 محل واسپاري
مدارك كميسيون اقتصادي افريقا در سازمان ملل است. در ابتداي دهه 1990 بخش مدارك
بانك جهاني نيز در حال شكل گرفتن بود. كتابخانه نابينايان در 1989 گشايش يافت.
كتابخانه آفريكانا[5] براي تكميل كار كتابخانه مؤسسه مطالعات افريقايي تأسيس شد.
دانشكده‌هاي حقوق و كشاورزي و ساير بخش‌هاي دانشگاه، مجموعه‌هاي كوچك‌تري دارند.
كتابخانه دانشكده پزشكي دانشگاه غنا در 1967 تأسيس شد و منابع كتابخانه وزارت
بهداشت، كتابخانه تحقيقات پزشكي(1909)، و مؤسسه ملي تحقيقات پزشكي و بهداشتي سابق
را به ارث برد. موجودي آن 000,27 جلد است.
كتابخانه دانشگاه علوم و فناوري كوماسي، كه شكل توسعه يافته مدرسه عالي تعليم و
تربيت آچيموتاست، بيش از 901,310 جلد كتاب، 2341 عنوان نشريه ادواري جاري، و 1600
پايان‌نامه دانشگاهي دارد. بخش‌هاي ديگر دانشگاه، كتابخانه‌هاي خود را دارند.
دانشگاه كيپ كاست در 1962 براي تربيت معلم تأسيس شد، كتابخانه آن كه به‌عنوان
كتابخانه دانشكده‌اي آغاز به‌كار كرد اكنون 000,207 جلد كتاب و بيش از 1100 عنوان
پيايند دارد و در ابتداي دهه 1960 نيز 650 جلد كتاب از مدرسه عالي فناوري كوماسي به
ارث برد.
كتابخانه‌هاي عمومي
اداره كتابخانه‌هاي عمومي، مورد علاقه خاص هيئت امناي كتابخانه‌هاي غناست. وظيفه آن
ايجاد، تجهيز، و اداره شبكه كتابخانه‌هاي عمومي؛ و تبليغ و دسترس‌پذير كردن كتاب‌ها
و نشريات ادواري و ساير مواد خواندني است. اين هيئت براي ايجاد كتابخانه‌هاي موقت
در مراكز استان‌ها فعال شد و تاكنون 9 كتابخانه منطقه‌اي با 40 شعبه تأسيس كرده
است. سازمان، خدمات كتابخانه كودكان را به تمامي نمايندگي‌هاي خود، به‌جز كتابخانه
تحقيقاتي امور افريقايي ارائه مي‌كند. شماري از كتابخانه‌هاي شعبه بر كودكان و
جوانان، بيش از بزرگسالان، تأكيد مي‌نمايند.
هيئت امناي كتابخانه‌هاي غنا در 1950 تأسيس شد و الگوي كار شوراي فرهنگي بريتانيا
در سطح كشور را به‌كار گرفت و در حدود 000,27 جلد كتاب از كتابخانه شورا به ارث
برد. شورا رئيس كتابخانه خود، اولين جِي.اِي. ايوانز، را در اختيار هيئت امنا قرار
داد. در حال حاضر، موجودي كتابخانه هيئت امنا در حدود 000,170,1 جلد و شماري نشريه
ادواري در انواع موضوع‌ها براي استفاده عموم است. هيئت امنا خدمات مشاوره‌اي از
جمله برنامه‌هاي كارآموزي، همكاري در سازماندهي كتابخانه‌ها، و مشاوره حرفه‌اي را
به سازمان‌هاي عمومي و خصوصي ارائه مي‌كند.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
اگرچه از 1960 آگاهي نسبت به اهميت كتابخانه‌ها در آموزش افزايش يافته است، اما
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي غنا در پايين‌ترين حد سلسله مراتب كتابخانه‌هاي اين كشور
قرار دارند.
در 1968-1969 سازمان كتابداري غنا با همكاري وزارت آموزش و پرورش و شوراي بريتانيا،
كميته‌اي را براي مطالعه خدمات كتابخانه‌هاي آموزشگاهي كشور تعيين كردند. كميته در
1970 گزارش داد كه كتابخانه‌هاي آموزشگاهي در اماكن نامناسب، با تجهيزات ناكافي، و
با اتكا به علاقه و دلبستگي مدير يا رئيس مدرسه بنا شده‌اند. بزرگ‌ترين نقص، فقدان
سازماندهي مناسب بود. شيوه‌هاي كار كاملا متفاوت بود و هيچ انسجامي ميان رويه‌هاي
كتابداري وجود نداشت. در مجموع موجودي كتاب مشاهده شده در 245 آموزشگاه كشور،
000,350 جلد بود.
در پي اين گزارش‌ها، كميته پيشنهاد كرد كه از سازمان كتابداري غنا درخواست شود تا
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي را با كمك‌هاي بلاعوض براي خريد كتاب‌ها و ارائه خدمات،
اداره كند. بخش آموزشگاهي و مدارس عالي سازمان كه در 1972 تأسيس شد، مسئول سفارش،
فهرستنويسي، و تأمين كتاب‌ها براي آموزشگاه‌هاست. همچنين اين بخش بازديدهاي منظمي
را براي ارائه مشاوره حرفه‌اي درباره استفاده از كتابخانه ترتيب مي‌دهد. اين بخش
فهرست‌هاي كتابي را تهيه مي‌كند و سمينارهايي را براي معلم / كتابداران و كارمندان
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي و مدارس عالي سطح كشور اجرا مي‌كند.
كتابخانه‌هاي تخصصي
كتابخانه‌هاي تخصصي غنا گرداگرد مجموعه‌هاي تخصصي ساخته شده‌اند و از تحقيقات
اجتماعي و علمي در مؤسسات گوناگون حمايت مي‌كنند. كتابخانه تحقيقاتي و مرجع مركزي
شوراي تحقيقات علمي و صنعتي (سي.اس.آي.آر.)[6] ، كه در 1964 تأسيس شد،
مجموعه‌اي در حدود 000,12 جلد كتاب در اختيار دارد. اين كتابخانه، مجموعه‌ها و
خدمات كتابخانه‌هاي مؤسسات شورا از جمله كتابخانه تحقيقات جانوري (1951)، كتابخانه
مؤسسه تحقيقات كاكائو (1960)، كتابخانه مؤسسه تحقيقات فرآورده‌هاي جنگلي (1960)،
كتابخانه مؤسسه زيست‌شناسي آبزيان (1965)، و كتابخانه واحد تحقيقات زمين (1968) را
هماهنگ و تكميل مي‌كند. هر يك از اين كتابخانه‌ها مجموعه‌هايي از 2500 تا تقريبآ
000,20 جلد در اختيار دارند.
از ديگر كتابخانه‌هاي تخصصي، كتابخانه وزارت كشاورزي و كتابخانه‌هاي 18 وزارتخانه
دولتي ديگر هستند. برجسته‌ترين آنها، كتابخانه‌هاي وزارت منابع معدني و زمين‌ها،
اداره مركزي آمار، و اداره رودخانه ولتا هستند. مركز كتابداري و سندپردازي مؤسسه
مديريت و اداره مردمي غنا (1961) طي 30 سال، حدود 500,30 تك نگاشت و 150 عنوان
نشريه ادواري را فراهم‌آوري كرد. اين كتابخانه مجموعه‌اي روبه افزايش از مدارك رسمي
غنا و ساحل عاج و سازمان‌هاي بين‌المللي را در اختيار دارد و مركز واسپاري انتشارات
بانك جهاني و سازمان بهداشت جهاني است.
شماري از مؤسسات مالي و بانكداري و تعداد كمي از سازمان‌هاي دولتي نظير سازمان
استانداردهاي غنا و سازمان ملي انرژي، كتابخانه‌هاي تثبيت شده‌اي دارند.
مآخذ:
1) Evans, Evelyn J.A. A Tropical Library Service: The Story of Ghana's
Libraries, 1964; 2) Ghana Library Board. The Chana Library Board Silver jubilee
Brochure 1950-1975, 1975; 3) Harris, John. Patterns of Library Growth in
English- Speaking West Africa, 1970.
منبع: دايرة المعارف كتابداري و
اطلاع‌رساني
[1]. Ga
[2]. Ewe
[3]. Nzema
[4]. Balme Library
[5]. Africana Library
[6]. Council for Scientific and Industrial Research(CSIR)
