كامرون كشوري با نظام جمهوري در افريقاي غربي است كه از شمال و شرق به چاد و جمهوري افريقاي مركزي؛ از جنوب به كنگو، گابون، و گينه استوايي؛ و از غرب به خليج گينه و نيجريه محدود است و درياچه چاد آن را به كشور نيجر متصل مي‌كند. جمعيت اين كشور (طبق آمار سال 2005) حدود 16380005 نفر و مساحت آن برابر با 475442 كيلومترمربع است. زبان‌هاي رسمي آن انگليسي و فرانسوي است، اما بيش از 200 زبان محلي در اين كشور رواج دارد.

تاريخچه
قبل از رواج فرهنگ مكتوب در قرن‌هاي اخير، تنها راه انتقال پيام در اين منطقه گفتار بود و از طبل نيز در انتقال پيام استفاده مي‌شد. هنوز هم در اين كشور فرهنگ شفاهي رايج است و تا مدت‌ها نيز نقش كليدي خواهد داشت. مركز منطقه‌اي گردآوري سنت‌ها و ادبيات شفاهي[1] در كامرون دانش سالخوردگان خردمند را جمع‌آوري و ذخيره مي‌كند. گفته مي‌شود كه مرگ يك انسان سالمند با سوختن يك كتابخانه برابري مي‌كند.
پس از تقسيم افريقا در 1884 كه به تجزيه اين كشور منجر شد، آلماني‌ها زبانشان را به‌صورت زبان همگاني در كامرون رواج دادند؛ اما اينك، به‌استثناي افراد سالمند كه با افتخار به زبان آلماني تكلم مي‌كنند، كمتر كسي اين زبان را به‌كار مي‌برد. در 1971 ماكس ديپولد يك كتابشناسي با 6216 مدخل به‌زبان آلماني منتشر ساخت. اغلب اين مدارك در آرشيو ملي يائونده موجود است، اما هنوز دانشجويي كه قصد استفاده از منابع به‌زبان آلماني داشته باشد، بايد به آلمان برود. آلماني‌ها، قلعه‌ها و آرشيوهايي در كامرون بنا كردند، اما هيچ كتابخانه‌اي از آنها به‌جا نماند. بعد از جنگ جهاني اول، فرانسه و بريتانيا بر بخش‌هايي از كامرون تسلط يافتند. مديران بخش‌هاي مستعمراتي فرانسه كتابخانه‌هاي روستايي داير كردند، اما اين كتابخانه‌ها مختص افسراني بود كه مراكز خدمتشان دور از مناطق شهري قرار داشت. هيچ مدركي دال بر تلاش براي ايجاد كتابخانه براي استفاده مردم در بخش فرانسوي زبان كامرون در دست نيست.
در بخش انگليسي زبان كشور، مطابق سنت انگليسي، تمام دبيرستان‌ها كتابخانه داشتند. تعدادي از اين كتابخانه‌ها توسعه يافته‌اند، اما هنوز با ابعاد واقعي كتابخانه‌هاي آموزشگاهي فاصله دارند. بسياري از مردم به گفتن اينكه "من كتابدار كتابخانه مدرسه‌ام بودم" افتخار مي‌كنند، حال آنكه آنان دانش‌آموزاني بوده‌اند كه تنها تصدي كتابخانه را برعهده داشتند. گرچه كتابخانه‌ها كتاب‌هاي زيادي دريافت نمي‌كردند و رشد آنها بسيار كند بوده است، اما همه دبيرستان‌ها، به‌ويژه آنهايي كه توسط انجمن‌هاي مسيحي اداره مي‌شوند، كتابخانه دارند. اين مطلب كه همه دبيرستان‌هاي منطقه انگليسي زبان كتابخانه داشتند اغراق‌آميز است. تا قبل از استقلال (1961)، دبيرستان‌ها توسط دولت و هيئت‌هاي اعزامي مسيحي اداره مي‌شدند، اما بعدها دبيرستان‌هاي خصوصي بسياري باز شد كه بيشترشان كتابخانه داشتند.
در شهرهاي بزرگ تعدادي كتابخانه عمومي وجود داشت كه اغلب آنها را سازمان‌هاي خارجي حدود 1960 در پايتخت ايجاد كرده بودند. كتابخانه‌هايي كه سفارت‌هاي خارجي تأسيس كرده‌اند مركز فرهنگي خوانده مي‌شوند. چند كتابخانه عمومي در دهه 1960 عبارت بودند از: كتابخانه‌هاي گاروا و دوالا در بخش فرانسوي زبان؛ و بامندا و ليمبه (ويكتورياي سابق) در بخش انگليسي زبان. مجموعه هيچ‌يك از اين كتابخانه‌ها بيش از چند صد جلد، آن هم در شرايط اسفناك، نبود. بعد از حدود 1968 به‌منظور دسترسي به تحصيل و شغل، سيل جمعيت به طرف مناطق شهري روان شد. يك مانع عمده در رشد كتابخانه‌هاي عمومي، نبودِ كتابدارِ آموزش‌ديده بود.

خدمات كتابخانه ملي
كتابخانه ملي كامرون در 1966 تأسيس شد. اين كتابخانه زير نظر وزارت فرهنگ و اطلاعات فعاليت مي‌كند و داراي سه بخش است: فراهم‌آوري و واسپاري قانوني، فهرستنويسي و رده‌بندي، و كتابشناسي ملي. اين كتابخانه در سال 2003، تعداد 64000 جلد كتاب، 25 نشريه ادواري و 150 گزارش، 200 پايان‌نامه، 500 نقشه، و 300 ريزنگار داشته است. مجموعه اهدايي دولت فرانسه در دهه 1980 موجب افزايش تعداد كتاب‌هاي آن شد.
كتابخانه ملي اكنون به‌نام خدمات كتاب و كتابخانه خوانده مي‌شود. اين كتابخانه قرار بود كتابشناسي ملي كامرون را تهيه كند، اما تا 1990 هيچ شماره‌اي از آن منتشر نشد. آرشيو ملي نيز به وزارت فرهنگ و اطلاعات ملحق شد.

كتابخانه‌هاي دانشگاهي
بزرگ‌ترين كتابخانه دانشگاهي متعلق به دانشگاه يائونده است. اين دانشگاه در 1962 تأسيس شد و در 1966، همزمان با انتقال دانشگاه به محل جديد، كتابخانه آن نيز ايجاد شد. اين كتابخانه مجموعه‌هاي كوچك كتاب را كه در دانشكده‌هاي مختلف پراكنده بود يك‌جا گرد آورد، اما مجموعه قابل توجهي تشكيل نشد به‌طوري كه در 1973 كتابخانه مركزي اين دانشگاه تنها 52000 جلد كتاب؛ 620 عنوان نشريه؛ و مجموعه‌هاي كوچك اسلايد، ريزنگار، و نوار كاست داشت. در 1990 مجموعه كتاب‌ها به 93000 نسخه و پيايندها به حدود 900 عنوان رسيد. كتابخانه در 2004 داراي 120000 جلد كتاب بوده است.
در دانشگاه يائونده براي بهبود شرايط مطالعه دانشجويان كوشش‌هايي شده است. ساختمان جديد كتابخانه در 1975 طراحي و ساخت آن از 1983 آغاز شد. ساختمان جديد، كتابخانه‌اي مجهز با گنجايش 500000 جلد كتاب، امكان مطالعه براي 600 نفر، و تجهيزات جديد از جمله يك دستگاه رايانه آي.بي.ام. 4331 دارد كه در 1985 خريداري شد.
از ديگر كتابخانه‌هاي دانشگاهي، كتابخانه دانشكده روزنامه‌نگاري است كه در 1971 براي آموزش روزنامه‌نگاران در افريقاي مركزي تأسيس شد. اين كتابخانه در 1990 قريب 5000 جلد كتاب، 130 عنوان نشريه، و 400 گزارش داشت. دانشكده فني در 1971 در رشته‌هاي مهندسي راه و ساختمان، معماري، و برق تأسيس شد و در 1990 داراي 90 صندلي، 6000 جلد كتاب، و 70 عنوان نشريه جاري بود؛ مدرسه عالي تربيت معلم كه قديمي‌ترين مؤسسه وابسته به دانشگاه يائونده است و در 1961 ايجاد شد، در 1990 حدود 30000 جلد كتاب و 180 عنوان نشريه داشت؛ دانشكده پزشكي در 1969 بنيان نهاده شد و بالغ بر 25000 جلد كتاب، 250 عنوان نشريه، و 440 گزارش دارد كه بزرگ‌ترين مجموعه خارج از كتابخانه اصلي دانشگاه محسوب مي‌شود؛ دانشكده روابط بين‌الملل در 1972 افتتاح شد و مجموعه آن حدود 12000 جلد كتاب، 200 پيايند، و 130 گزارش شامل اسناد سازمان ملل متحد است؛ و در مراكز دانشگاهي بووآ، دوالا، ديچانگ، و نگائوندري نيز كتابخانه‌هايي وجود دارند.

كتابخانه‌هاي عمومي
چند كتابخانه عمومي در شهرهاي بامندا، ليمبه، دوالا، و كاروا وجود دارد. مدت‌ها قبل از 1960 در بامندا يك كتابخانه عمومي وجود داشت كه با وجود قديمي بودن اغلب كتاب‌ها به‌دليل وجود فضاي كافي براي نشستن، افراد بسياري را براي مطالعه و استراحت به خود جذب مي‌كرد. بعدها اين كتابخانه به مركز فرهنگي تبديل و از مؤسسات تابعه وزارت اطلاعات شد. كاركنان كتابخانه‌هاي دوالا و كاروا آموزش ديده‌اند. كتابخانه عمومي ليمبه وابسته به مركز نوجوانان است كه توسط مبلغان مسيحي در محل پُر ترددي از شهر بنا شده و مراجعان زيادي دارد.
كتابخانه‌هاي وابسته به مراكز فرهنگي خارجي نيز به‌عنوان كتابخانه عمومي در اختيار عامه هستند. مركز فرهنگي فرانسه از 1960 كه دقيقآ پس از استقلال در يائونده به‌وجود آمد با مجموعه 20000 جلد كتاب، 70 عنوان نشريه، و بيش از 90 گزارش بزرگ‌ترين كتابخانه عمومي كشور در اواخر دهه 1980 محسوب مي‌شد و نخستين كتابخانه‌اي بود كه بخش كودكان در آن ايجاد شد. بيشتر مراجعان اين كتابخانه، دانش‌آموزان سطوح مختلف هستند. اين مركز كه در دوالا، بزرگ‌ترين شهر كامرون، قرار دارد كتابخانه‌اي بزرگ است كه بخش ويژه كودكان نيز دارد.
در اواخر دهه 1980، حكومت فرانسه با اهداي هزاران كتاب به كتابخانه‌هاي كشورهاي فرانسوي زبان مانند كامرون به ترويج كتابخانه‌هاي عمومي در اين كشورها پرداخت. حكومت كامرون كوشش‌هاي بسياري براي ايجاد كتابخانه در سطح استان‌ها و سپس در سطوح پايين‌تر انجام داد و در شهرهاي يائونده، گاروا، برتوا، دوالا، بافوسام، و بامندا كتابخانه‌هايي ايجاد كرد. برنامه ديگر، ايجاد كتابخانه‌هايي با مشاركت آلماني‌ها،فرانسوي‌ها، و انگليسي‌ها با مجموعه‌هايي به هر سه زبان است. يك سازمان غيرانتفاعي امريكايي با نام "كتاب براي جهان" از اواخر دهه 1980 اهداي كتاب به كامرون را آغاز كرد. سازمان محلي ديگري با نام كميته منابع آموزشي كامرون[2] ايجاد شد تا توزيع اين كتاب‌ها را عهده‌دار شود. اين مركز، كتابخانه‌هاي مهم را شناسايي مي‌كند و برحسب تقاضا براي آنها كتاب مي‌فرستد. نخستين محموله 20000 جلدي كتاب‌ها كه به اين ترتيب به كشور وارد شد عمدتآ سهميه كتابخانه‌هاي عمومي بود.

كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
مجموعه كتابخانه‌هاي مدارس متوسطه در قسمت انگليسي زبان بسيار پيشرفته‌تر و غني‌تر از مجموعه كتابخانه‌ها در بخش‌هاي فرانسوي زبان است. تقريبآ تمام مدارس متوسطه كه توسط سازمان‌هاي مذهبي اداره مي‌شوند، اتاقي مجزا به‌نام كتابخانه دارند. تعداد كتاب‌هاي اين‌گونه كتابخانه‌ها از چندصد تا چندهزار جلد متغير است. كتابخانه‌هايي با مجموعه بيش از 5000 جلد از اين قرارند: دانشكده سن‌ژوزف واقع در ساسه، دانشكده ملكه رُزاري مقدس در اوكايانگ[3] واقع در ايالت مامفه[4] ، دانشكده پروتستان كامرون در بالي، دانشكده آگوستين در انسو[ 5] ، و دانشكده كانون مقدس واقع در منكون بامندا. تعداد كمي از آنها داراي امكانات و تجهيزات ديداري - شنيداري هستند.
كتابخانه‌هاي بخش فرانسوي‌زبان كامرون عقب افتاده‌ترند و كتاب‌هاي بعضي از آنها به 200 جلد نيز نمي‌رسد. كتابخانه‌هايي كه بيش از 3000 جلد كتاب دارند عبارتند از: دبيرستان باگانگته[6] ، دبيرستان فومبان، و دبيرستان بافوسام.
دانشكده تربيت معلم پيوس مقدس در تاتوم حدود 10000 جلد كتاب دارد. اين دانشكده با احداث كتابخانه جديدي كتاب‌هايي از طريق بنياد امريكايي كتاب براي جهان، به‌دست آورد.

كتابخانه‌هاي تخصصي
كتابخانه‌هاي پژوهشي تحت نظر وزارت آموزش عالي و تحقيقات علمي در دهه 1990 رشد سريعي داشته‌اند. كتابخانه مؤسسه علوم انساني و اجتماعي كه قديمي‌ترين كتابخانه تخصصي كشور است در 1935 تأسيس شد و در دهه 1990 حدود 25000 جلد كتاب و 60 مجله جاري داشت. اين كتابخانه داراي منابع نايابي در زمينه علوم اجتماعي است. ديگر كتابخانه‌هاي تحت نظر وزارت آموزش عالي عبارتند از: كتابخانه مؤسسه انسان و بيوسفر[7] كه در 1977 با حدود 1100 جلد كتاب ايجاد شد؛ كتابخانه مؤسسه تحقيقات جانوري[8] كه در 1974 با قريب به 1800 جلد كتاب و 98 مجله به‌وجود آمد؛ و كتابخانه مؤسسه گياهان دارويي[9] با 1000 جلد كتاب و 89 عنوان پيايند كه در 1979 ايجاد شد. كتابخانه مجلس ملي در 1960 به‌وجود آمد و موضوعاتي چون علوم انساني، سياست، اقتصاد، حقوق، و ادبيات را شامل مي‌شود؛ گرچه اين كتابخانه در اواخر دهه 1980 بيش از 4000 جلد كتاب نداشت، اما به‌علت گسترش احتمالي مجموعه آن به ساختمان جديدي كه مختص آن ساخته شده بود، انتقال يافت. علاوه بر اعضاي مجلس، دانشجويان نيز از مجموعه اين كتابخانه استفاده مي‌كنند؛ مجموعه 39000 جلدي كتابخانه وزارت برنامه و صنعت[10] ، عمومآ در زمينه اقتصاد است و در اختيار دانشجويان دانشگاه و افرادي است كه بر روي طرح‌هاي اقتصاد ملي فعاليت مي‌كنند. در كشور كامرون اين كتابخانه بزرگ‌ترين كتابخانه‌اي است كه به‌يك وزارتخانه تعلق دارد.

حرفه كتابداري
تا پايان دهه 1980 هيچ مركز آموزش كتابداري در كامرون وجود نداشت و كتابداران آن در بريتانيا، كانادا، فرانسه، نيجريه، و ايالات متحده آموزش مي‌ديدند. به‌دنبال تقاضاي روزافزون براي كتابداران آموزش ديده، نياز به ايجاد مركز آموزش كتابداري احساس شد. در پي بررسي نگارنده اين مقاله نشست‌هايي در 1986 در وزارت آموزش عالي براي ايجاد دانشكده كتابداري انجام شد، اما بحران اقتصادي اواخر دهه 1980 آن را نافرجام گذاشت. در 1990 حدود 30 دانش‌آموخته كتابداري در كامرون وجود داشت، كمك كتابداران نيز قريب به همين تعداد و اغلب فارغ‌التحصيل دانشكده كتابداري داكار بودند. تعداد محدودي از كاركنان در سطوح پايين‌تر نيز تعليمات كتابداري را در كتابخانه دانشگاه گذراندند. طول اين دوره آموزشي به‌طور كلي از سه تا شش‌ماه بود، اما براي عده كمي تا يك‌سال ادامه داشت. هدف دوره فوق، تربيت كتابدار براي اشتغال در وزارتخانه‌هاي مستقر در يائونده بود. انجمن كتابداران، آرشيويست‌ها، سندپردازان، و موزه‌داران كامرون[11] در 1975 به‌وجود آمد. هدف اصلي آن حمايت از ايجاد كتابخانه در تمام سطوح و در كليه نقاط كشور و نيز تشويق به برقراري دوره‌هاي آموزشي براي كاركنان كتابخانه‌ها، آرشيوها، موزه‌ها، و مراكز اسناد است. پيتر چاته بنيان‌گذار و نخستين رئيس آن بود، اما اين انجمن با وجود بيش از 40 عضو و 120 نامزد عضويت منحل شد.




[1]. Regional Centre for the Collection of Oral Traditions and Literatures

[2]. Cameroon Educational Resource Committee

[3]. Okoyong

[4]. Mamfe

[5]. Nso

[6]. Bagangte

[7]. Library of the Institute Man and Biosphere

[8]. Library of Institute of Zootechnical Research

[9]. Library of the Institute of Medicinal Plants

[10]. Library of the Ministry of Planning and Industry

[11]. Cameroon Association of Librarians, Archivists, Documentalists, and Museum Curators