جمهوري مستقل كنيا در دو سوي خط استوا در شرق افريقا واقع شده است. از شمال با سودان و اتيوپي، از شرق با سومالي و اقيانوس هند، از جنوب با تانزانيا، و از غرب با اوگاندا همسايه است. جمعيت كنيا (طبق آمار سال 2005) 590,829,33 نفر و مساحت آن 367,580 كيلومتر مربع است. زبان رسمي آن سواحلي است، اما در مدارس و دوره بالاتر از ابتدايي، آموزش به زبان انگليسي است.

تاريخچه
توسعه كتابخانه‌ها در كنيا از الگوهاي نژادي كنياي مستعمره تبعيت كرده است. آسيايي‌هاي خيّر، كتابخانه سيف بن سليم[1] و تالار مطالعه رايگان[2] را در 1903 در مومباسا بنا نهادند. اگرچه در ابتدا قرار بود اين كتابخانه همه گونه آثار را به خود راه دهد، اما در عمل مجموعه آن به ادبيات هند اختصاص يافت. در 1931، ليدي مك ميلن به ياد همسرش، كه از كاشفان قطب شمال بود، براي اروپايي‌هاي مقيم نايروبي كتابخانه‌اي اماني ايجاد كرد. هندي‌ها نيز در 1942 كتابخانه يادمان ديساي[3] را بنا نهادند كه سومين كتابخانه عمومي كنيا محسوب مي‌شد؛ اما هيچ‌يك در خدمت افريقايي‌ها نبود. در 1948 السپت هاكسلي[4] تشكيل دفتر ادبيات شرق افريقا و دبيرخانه آن را در كنيا پيشنهاد كرد كه وظيفه‌اش توليد و توزيع ادبيات به زبان افريقايي بود. در 1960 اداره كتابخانه يادمان مك ميلان[5] به شوراي شهر نايروبي منتقل و از آن پس، بدون ملاحظه نژادي، به روي همه باز شد. به‌دنبال توصيه‌هاي انجمن كتابداري شرق افريقا و گزارش‌هاي سيدني هاوكي، مشاور شوراي كتابخانه بريتانيا، در 1965، خدمات كتابخانه ملي كنيا (كنلس)[6] توسط مجلس تأسيس شد و خدمات آن، كه وارث برنامه‌هاي منابع دفتر ادبيات شرق افريقا بود، از 1967 شروع شد. همچنين در 1975 كتابخانه سيف بن سليم در مومباسا شعبه‌اي از كتابخانه مذكور شد.

كتابخانه ملي
چندين مؤسسه به‌طور مشترك نقش كتابخانه ملي را ايفا مي‌كنند كه عبارتند از: كتابخانه ملي كنيا، كتابخانه دانشگاه نايروبي، آرشيو ملي، كتابخانه دانشگاه كنياتا، كتابخانه مك ميلان، و بالاخره مركز اسناد كميسيون ملي علوم و فناوري. كتابخانه‌هاي متعددي داراي حق واسپاري قانوني هستند. كتابخانه ملي كنيا كتابشناسي ملي كنيا را به چاپ مي‌رساند و نماينده كشور در سازمان‌هاي بين‌المللي است.

كتابخانه‌هاي دانشگاهي
كتابخانه دانشگاه نايروبي بزرگ‌ترين و جامع‌ترين كتابخانه كشور است و بيشترين تعداد كاركنان را دارد كه اكثرآ كتابدار متخصص هستند. اين كتابخانه در 1947 به‌عنوان مؤسسه فني و بازرگاني تأسيس شد و در 1951 به كالج عمومي ـ فني شرق افريقا تغيير نام داد. در 1963 نام آن به كالج دانشگاهي نايروبي و در 1970 به دانشگاه نايروبي تغيير يافت. كتابخانه دانشگاه نايروبي، كتابخانه يادمان جومو كنياتا[7] را كه در 1987 تكميل شد، با ظرفيت 1300 صندلي، در اختيار گرفت. اين كتابخانه داراي هشت شعبه ديگر از جمله كتابخانه يادمان گاندي است.
دانشگاه موي[8] در 1984 تأسيس شد. كتابخانه آن در پنج سال اول فعاليت در 5 محل مختلف دانشگاه مستقر بود. سرانجام به ساختمان جديدي كه در 1992 توسط دولت انگلستان ساخته شده بود، انتقال يافت. مجموعه آن تا 1990 شامل 000,50 جلد كتاب و 300 عنوان نشريه ادواري بود كه در سال 2003 اين ارقام به 000,149 جلد كتاب و 450 عنوان نشريه ادواري افزايش يافت. از برنامه‌هاي دراز مدت اين كتابخانه، تأسيس كتابخانه پزشكي در ناحيه اِل دورت و دو شعبه كتابخانه يكي در مقرّ اصلي كالج دانشگاه ماسنو و ديگري در فضاي كالج كوئينت است.
دانشگاه كنياتا از 1970 تا 1985 يكي از كالج‌هاي تشكيل‌دهنده دانشگاه نايروبي بود و در 1985 مقرر شد به دانشگاهي مستقل تبديل شود. مجتمع كتابخانه‌هاي آنكه با تأمين مالي دولت بريتانيا در 1984 تأسيس شده است، 415 صندلي دارد و مجموعه آن در سال 2004 شامل 000,166 جلد كتاب و 2000 عنوان نشريه ادواري است.
دانشگاه اِگرتون در 1939، به‌عنوان مدرسه كشاورزي، مخصوص استفاده مهاجران اروپايي بود. در 1960، مجلس كنيا سازمان آن را تصويب و ورود به دوره‌هاي آن را براي تمام مردم كنيا آزاد كرد. اين دانشگاه در 1986 به كالجي دانشگاهي و يك سال بعد به دانشگاهي كامل در زمينه كشاورزي تبديل شد. كتابخانه آن در 2003 داراي 000,150 جلد كتاب و بالغ بر 780 عنوان نشريه ادواري با گنجايش 800 نفر بوده است.
از جمع 22 كالج تربيت معلم، فقط كالج تربيت معلم علوم و كالج تربيت معلم فني داراي كتابخانه‌هاي مهم و كتابداران متخصص هستند. اولي داراي 000,35 جلد كتاب و 120 عنوان نشريه؛ و دومي داراي 000,15 جلد كتاب و 100 عنوان نشريه است. در جاهاي ديگر، گسترش كتابخانه وابسته به ابتكار فردي رؤسا و حمايت هيئت امناست و در اكثر موارد به‌دليل شرايط زماني استخدامي، موفق به جذب كتابداران متخصص نمي‌شوند.
كتابخانه دانشگاه پلي‌تكنيك كنيا با 000,50 جلد كتاب و 356 عنوان نشريه ادواري، و پلي‌تكنيك مومباسا با 000,20 جلد كتاب و 140 عنوان نشريه كه از تأسيس آنها زماني طولاني مي‌گذرد، داراي نيروي متخصص هستند. كتابخانه دانشگاه پلي‌تكنيك مومباسا به‌علت نقشه بد و بناي بسيار نامناسب با مشكل روبه‌روست. دانشگاه پلي تكنيك الدورت در 1985 تأسيس شد و تا اوايل 1990 فاقد كتابخانه‌اي متعلق به خود بود.

كتابخانه‌هاي عمومي
كتابخانه ملي كنيا، كتابخانه‌هاي 14 ناحيه و بخش را به‌وسيله 8 كتابخانه سيار اداره مي‌كند و به اين طريق ارائه خدمات به كتابخانه‌هاي عمومي را در سراسر كشور برعهده دارد. مجموعه اين كتابخانه تا 1987 بالغ بر 000,500 جلد كتاب بوده و تعداد پرسنل آن بيش از 360 نفر (25 نفر از آنها كتابداران حرفه‌اي و 50 نفر نيمه حرفه‌اي) است.
شوراي شهر نايروبي مسئول كتابخانه يادمان مك ميلان و دو شعبه آن است. اين كتابخانه علاوه بر بخش مخصوص كودكان مورد استفاده فراوان است و به خاطر دارا بودن مجموعه‌اي در خصوص ادبيات افريقايي نيز مورد توجه است. اين كتابخانه به سبب محدوديت‌هاي مالي در فاصله سال‌هاي 1974-1975 مجبور به اخذ حق عضويت، البته به ميزان بسيار ناچيز شد.

كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
خدمات كتابخانه‌اي در تمام 000,14 مدرسه ابتدايي و 2600 مدرسه متوسطه در كنيا به‌طور كلي به علاقه و به ابتكار رؤسا و انجمن‌هاي اولياي مدارس واگذار شده است. اين بدان معناست كه فقط مدارس حرفه‌اي داراي كتابخانه‌هاي غني هستند. كتابخانه ملي كنيا با دريافت هزينه اندكي هر ترم براي هر مدرسه 200 كتاب تهيه مي‌كند و براي خدمت‌رساني به مدارس مناطق روستايي خدمات كتابخانه‌اي سيار فراهم كرده است. اما مجموعه كتاب‌هاي آن بيشتر براي مطالعات عمومي مفيد است و براي حمايت از برنامه‌هاي درسي مدارس گزينش نشده است.

كتابخانه‌هاي تخصصي
كتابخانه‌هاي تخصصي معمولا در سازمان‌هاي دولتي، سازمان‌هاي شبه ايالتي، مؤسسات تحقيقاتي شركت‌هاي خصوصي، و يا سازمان‌هاي جهاني و سفارتخانه‌ها تأسيس شده‌اند. يكي از بزرگ‌ترين و قديمي‌ترين آنها مربوط به وزارت كشاورزي در نايروبي است و شامل 000,100 جلد كتاب و 850 عنوان نشريه ادواري است. مهم‌ترين كتابخانه‌هاي سازمان‌هاي دولتي عبارتند از: دفتر مركزي آمار، دادگاه عالي كنيا، وزارت معادن و زمين‌شناسي، آرشيو ملي، شوراي ملي علوم و فناوري، آزمايشگاه‌هاي ملي بهداشت عمومي، و آزمايشگاه‌هاي پژوهشي دامپزشكي. تعداد مجموعه‌هاي اين كتابخانه‌ها در دهه 1980 بين 000,25 الي 000,150 جلد كتاب در هر يك به اضافه نشريات ادواري بوده است. سازمان‌هاي وابسته به سازمان ملل در اين كشور عبارتند از: مركز برنامه محيطي سازمان ملل، مركز هبيتات[9] ، و مركز افريقايي تحقيقات حيوانات. همه اين مراكز داراي كتابخانه‌هاي تخصصي هستند.

حرفه كتابداري
كتابداران و مسئولان آرشيو در دو سطح آموزش مي‌بينند. براي نيمه حرفه‌اي‌ها گواهي دوره‌هاي يك ساله كتابخانه و آرشيو جاي خود را به ديپلم دوره‌هاي دو ساله در دانشگاه پلي تكنيك كنيا داده است. دانشگاه موي در دهه 1990 نخستين دوره دانشگاهي علوم اطلاع‌رساني را در دانشكده علوم اطلاع‌رساني از طريق برنامه‌ريزي دوره كارشناسي ارشد ارائه كرد. برنامه آن شامل آموزش براي كتابخانه‌ها، آرشيوها، مؤسسات انتشاراتي، و كار با رايانه بود.
انجمن كتابداران شرق افريقا (اي.اِي.ال.اِي.)[10] ، در 1956 شكل گرفت واكثر اعضاي آن از نايروبي بودند. اين انجمن در 1962>خبرنامه انجمن كتابداران شرق افريقا<[11] را منتشر كرد. در 1964 دو شعبه در اوگاندا و تانزانيا شكل گرفت. طي نشست 1972 شركت‌كنندگان تصميم به انحلال انجمن كتابداران شرق افريقا و ايجاد انجمن ملي كتابداري براي هر كشور گرفتند. انجمن كتابداران كنيا در 1973 تشكيل شد و همكاري‌هاي منطقه‌اي بر پايه كنفرانس‌هاي دائمي كتابداران افريقاي شرقي، مركزي، و جنوبي استوار شد. اين نهاد در همان كنفرانس كه باعث انحلال انجمن كتابداران شرق افريقا شد، شكل گرفته بود و قرار شد به‌صورت چرخشي هر دو سال يك‌بار در كشورهاي كنيا، تانزانيا، و اوگاندا برگزار شود.



منبع: دايرة المعارف كتابداري و اطلاع‌رساني


[1]. Seif Bin Salim Library

[2]. Free reading room

[3]. Desai Memorial Library

[4]. Elspeth Huxley

[5]. Mcmillan Memorial Library

[6]. Kenya National Library Service (KNELS)

[7]. Jomo Kenyatta Memorial Library

[8]. Moi University

[9]. HABITAT

[10]. East African Library Association (EALA)

[11]. East African Library Association Bulletin