جمهوري تانزانيا در جنوب شرقي افريقا قرار دارد و از دو ناحيه مجزا تشكيل شده است. ناحيه اول با نام "تانگانيكا" در كنار اقيانوس هند واقع است كه با كشورهاي كنيا، اوگاندا، رواندا، بروندي، زئير، زامبيا، مالاوي، و موزامبيك هم‌مرز است. ناحيه دوم با نام زنگبار متشكل از جزاير "پمبا"، "زنگبار"، و چندين جزيره كوچك است. جمعيت تانزانيا (طبق آمار سال 2000) حدود 33500000نفر و مساحت آن 945087 كيلومترمربع است. زبان رسمي اين كشور انگليسي و سواحيلي است.

تاريخچه
پيشينه كتابداري تانزانيا در سطح ملي به سال 1960 بازمي‌گردد، يعني زماني كه دولت‌هاي اوگاندا، كنيا، تانگانيكا، و زنگبار از "سيدني هاكي" دعوت كردند تا وضعيت موجود و امكانات كتابخانه‌هاي اين كشورها را بررسي كرده و توصيه‌هاي لازم را براي بهبود اين نوع خدمات ارائه كند. تانگانيكا نخستين كشوري بود كه توصيه‌هاي حاصل از گزارش هاكي را به مورد اجرا گذاشت. در سال 1963، قانون "دفتر خدمات كتابخانه‌هاي تانگانيكا" به‌تصويب رسيد. بر اساس اين قانون، دفتر مذكور موظف گرديد كه تأسيس، مديريت، تجهيز، ارتقا، و بهبود كتابخانه‌ها را در سرزمين‌هاي اصلي تانزانيا برعهده گيرد. در سال 1975، قانون جديدي جايگزين قانون سال 1963 گرديد. قانون جديد بر اساس چارچوب‌هاي نظام ملي اطلاع‌رساني يونسكو تهيه و تدوين گرديده بود. بر اساس اين قانون، دفتر خدمات كتابخانه‌ها اجراي موارد زير را برعهده گرفت: هماهنگ كردن خدمات كتابخانه‌ها و مراكز سندآرايي، تأمين امكانات و تسهيلات مورد لزوم براي آموزش كتابداري، توسعه عمليات و فرايندهاي مبارزه با بي‌سوادي، توسعه ادبيات بومي، و بالاخره نظارت بر انواع كتابخانه‌ها در تانزانيا.

كتابخانه ملي
تا اواخر دهه 1980، كتابخانه ملي مستقلي در تانزانيا وجود نداشت؛ بدين معنا كه كتابخانه مركز ملي[1] هم به‌عنوان كتابخانه ملي و هم كتابخانه عمومي عمل مي‌كرد. اين روند هنوز هم ادامه دارد، ولي طرح‌هايي براي ايجاد كتابخانه ملي در پايتخت جديد يعني شهر "دودوما" در دست تدوين است. كتابخانه مركزي ملي به‌عنوان طرحي آزمايشي و موقت در سال 1965 تأسيس گرديد. اين كتابخانه كار خود را با مجموعه‌اي متشكل از 30000 جلد كتاب از "دفتر ادبيات شرق افريقا" و 2000 جلد كتاب از كنسولگري انگليس آغاز كرد. ساختمان جديد اين كتابخانه در سال 1967 توسط رئيس‌جمهور "جوليوس نايرره" افتتاح گرديد كه، به‌عنوان مركز ملي، خدمات كتابخانه‌اي را در سراسر كشور ارائه مي‌كند. اين كتابخانه داراي بخش ويژه مراجع عمومي و خدمات امانت براي بزرگسالان و كودكان است. علاوه بر اين، واحدهاي خدمات فني، فراهم‌آوري، و خدمات مشاوره‌اي نيز دارد. از سال 1969 دفتر خدمات كتابخانه‌ها، <كتابشناسي ملي تانزانيا>[2] را منتشر كرده و از قانون واسپاري بهره‌مند مي‌شود.
اين دفتر مسئوليت استقرار، مديريت، و ارتقاي كتابخانه‌هاي عمومي را در سراسر كشور، اعم از نواحي شهري و روستايي، برعهده دارد. از اواسط دهه 1980، بيش از پانزده كتابخانه منطقه‌اي (شعبه‌هايي از كتابخانه ملي مركزي) در شهرهاي بزرگ سرزمين اصلي تانزانيا تأسيس شده است. علاوه بر اين، از طريق كتابخانه‌هاي سيّار و روستايي نيز خدمات كتابخانه‌اي به نواحي دورافتاده و روستايي ارائه شده است.
كتابخانه مركز ملي، علاوه بر اين موارد، خدمات ديگري را نيز ارائه مي‌كند كه مهم‌ترين آنها عبارتند از: 1) به‌عنوان مركز ملي سندآرايي تانزانيا (تاندوك)[3] ، منابع متعددي را منتشر مي‌كند كه مهم‌ترين آنها عبارتند از :<چكيده‌نامه كشاورزي>[4] ، >چكيده‌نامه صنعت>[5]، و >چكيده‌نامه تعليم و تربيت>[6]؛ و 2) به‌عنوان آژانس كتابشناسي ملي علاوه بر تهيه >كتابشناسي ملي تانزانيا<، شماره استاندارد بين‌المللي كتاب و شماره استاندارد بين‌المللي پيايندها را نيز براي كتاب‌ها و پيايندهاي تانزانيا تعيين مي‌كند. از سال 1985، با كمك سازمان يونسكو، طرح‌هايي براي ماشيني كردن خدمات تهيه كتابشناسي ملي صورت گرفته است.

كتابخانه‌هاي دانشگاهي
با اينكه تعداد زيادي كتابخانه در مراكز تربيت معلم و ديگر مؤسسات آموزش عالي تانزانيا وجود دارد، بايد گفت اين نوع كتابخانه‌ها در اين كشور توسعه چنداني نيافته‌اند. مهم‌ترين كتابخانه دانشگاهي اين كشور در دانشگاه دارالسلام واقع است. اين دانشگاه در سال 1961 توسط اتحاديه ملي افريقا، شعبه تانگانيكا، تأسيس گرديد كه ابتدا به‌صورت دانشكده‌اي در مركز شهر دارالسلام تأسيس شد و بعدها به ساختمان ديگري منتقل گرديد. ساختمان قديمي، اكنون در اختيار مركز آموزش بزرگسالان است. در سال ،1963 دانشكده مورد اشاره به‌عنوان يكي از اعضاي مؤسس دانشگاه نايروبي مورد قبول قرار گرفت تا بدين طريق دانشگاه شرق افريقا شكل گيرد. اين دانشگاه ابتدا وابسته به دانشگاه لندن بود. در سال 1964 اين دانشكده به پرديس كنوني انتقال يافت كه در تپه‌هاي مشرف به شهر دارالسلام واقع است.
در اول ژوئيه 1970، مجلس تانزانيا قانون 1962 سازمان مشترك خدمات افريقاي شرقي ـ مبني بر اتحاد سه دانشكده ـ را لغو كرد. بدين ترتيب، دانشكده دانشگاه دارالسلام به‌وجود آمد. همچنين دانشگاه افريقاي شرقي، فعاليت‌هاي خود را خاتمه داد و در 29 اوت 1970، دانشگاه دارالسلام به‌عنوان دانشگاهي مستقل كار خود را آغاز كرد. در همان زمان، كتابخانه دانشگاه به‌عنوان كتابخانه دانشگاهي در ساختمان مركزي شهر نيز شروع به كار كرد. ساختمان فعلي كتابخانه در سال 1965 افتتاح گرديده.
بر اساس قانون واسپاري سال 1962، كتابخانه دانشگاه دارالسلام منابع زيادي را فراهم آورد كه مهم‌ترين آنها اسناد و مدارك دولتي هستند. اين كتابخانه داراي مجموعه‌اي غني از انتشارات سازمان‌هاي بين‌المللي است. علاوه بر اين، مجموعه‌هايي ويژه در زمينه‌هاي حقوق و شرق افريقا نيز در اين كتابخانه موجود است كه مهم‌ترين آنها كتابشناسي شرق افريقاست كه به‌صورت كارت‌هاي پانچ‌شده موجود است. اين كتابشناسي مدخل‌هايي از كتابخانه‌هاي دانشگاه‌هاي نايروبي و مكرره را نيز دربر مي‌گيرد. اين كتابخانه، همچنين، داراي مجموعه‌اي نفيس از نقشه‌ها و مجموعه‌اي بي‌نظير از نسخ خطي به‌ويژه از كشورهاي افريقاي شرقي است. علاوه بر كتابخانه مركزي دانشگاه دارالسلام، دو شعبه از اين كتابخانه، خدمات كتابخانه‌اي را در بيمارستان "موهيم بيلي" و دانشكده علوم كشاورزي و دامداري "موروگورو" ارائه مي‌كنند.

كتابخانه‌هاي آموزشگاهي
گروه كتابخانه‌هاي آموزشي در كتابخانه مركزي ملي، خدمات كتابخانه‌اي را براي كتابخانه‌هاي آموزشگاهيِ دانشكده‌هاي تربيت معلم ارائه مي‌كند. اين خدمات عبارتند از: مشاوره جهت انتخاب كتاب، طراحي و برگزاري همايش‌هاي كتابداري و نشست‌هاي كتابخانه‌ها، و بازديدها و نظارت بر عملكرد كتابخانه‌هاي آموزشگاهي و ديگر مراكز آموزشي. علاوه بر اين، كتابخانه سيّاري نيز خدمات كتابخانه‌اي را به مدارس ارائه مي‌كند. اين كتابخانه سيّار عمدتاً به دبيرستان‌ها مراجعه كرده و كتاب‌هاي كمك‌آموزشي را در اختيار دانش‌آموزان اين مقطع قرار مي‌دهد.

كتابخانه‌هاي تخصصي
دفتر خدمات كتابخانه‌هاي تانزانيا[7] مسئوليت كتابخانه‌هاي تخصصي را نيز برعهده دارد. اين دفتر خدمات مشاوره‌اي و كتابخانه‌اي را به وزارتخانه‌ها و ديگر نهادهاي دولتي ارائه مي‌كند. علاوه بر آن، در صورت لزوم، كتابداراني را نيز به سازمان‌هاي مختلف اعزام مي‌دارد.

حرفه كتابداري
انجمن كتابداران تانزانيا به‌عنوان شعبه‌اي از انجمن كتابداران شرق افريقا در سال 1965 تأسيس گرديد. در سال‌هاي 1971-1972، انجمن كتابداران تانزانيا استقلال خود را اعلام كرد و از آن پس، به‌عنوان انجمني ملي به فعاليت‌هاي خود ادامه داده است. اين انجمن از سال 1968 مجله "سومني"[8] را، كه ارگان رسمي آن محسوب مي‌شود، منتشر كرده است. عمده‌ترين وظايف اين انجمن عبارتند از: متحد كردن همه كساني كه در حوزه كتابداري فعاليت مي‌كنند يا به آن علاقه‌مندند؛ تشويق و ترغيب به تأسيس، توسعه، و ارتقاي خدمات كتابداري و كتابخانه‌اي؛ و تهيه و تدوين و گسترش استانداردهاي كتابداري.


منبع: دايرة المعارف كتابداري و اطلاع‌رساني




.[1] National Center Library

.[2] Tanzania National Bibliography (TNB(

.[3] Tanzania National Documentation Center (TANDOC)

.[4] Agricultural Abstracts

.[5] Industrial Abstracts

.[6] Educaiton Abstracts

.[7] Tanzania Library Service

.[8] Someni

.[9] E. E. Kaungamno