كشور جمهوري زيمبابوه در جنوب
افريقا واقع است و از شمال و شمال شرقي با زامبيا و موزامبيك، از جنوب با افريقاي
جنوبي، و از جنوب غربي و غرب با بوتسوانا هم مرز است. جمعيت آن (طبق آمار سال 2000)
11700000 نفر و مساحت آن 390580 كيلومترمربع است. زبان رسمي آن انگليسي و زبان‌هاي
بومي شِونا و نِدبل است.
تاريخچه
در قرن هجدهم، هيأت‌هاي تبليغي مسيحي نگارش را در زيمبابوه رواج دادند و نخستين
كتابخانه‌ها توسط استعمارگران در ميانه دهه 1890 تأسيس گرديد كه پيشرفت آن بسيار
كند بود.
كتابخانه‌هاي ملي
كتابخانه آرشيوهاي ملي زيمبابوه كه در پايتخت آن، ساليسبوري (هراره كنوني)، به
منزله بخشي از آرشيوهاي افريقاي مركزي در 1935 برپا شد، كتابخانه واسپاري است، كه
قبلاً مركزتحقيقات تاريخ افريقاي جنوبي و نيز مركز عمده خدمات كتابشناختي به شمار
مي‌رفت. اين كتابخانه كليه آثار منتشر شده در زيمبابوه، آثار پديدآورندگان
زيمبابوه‌اي، و آثار مربوط به زيمبابوه در خارج از كشور را كه در سال 1984 جمعاً به
43000 تك نگاشت، 36000 مواد ديداري و شنيداري، و 6000 نشريه جاري مي‌رسيد در
بردارد. اين كتابخانه كتابشناسي ملّي زيمبابوه را منتشر مي‌كند، اداره كتابخانه‌هاي
زيمبابوه را برعهده دارد، شماره استاندارد بين‌المللي كتاب را مي‌دهد، و كتابخانه
واسپاري يونسكو در زيمبابوه محسوب مي‌شود.
كتابخانه ملي رايگان زيمبابوه كه در سال 1944 در بولاوايو برپا شد كتابخانه ملي
اماني كشور، مركز ملي امانت بين كتابخانه‌اي، و كتابخانه مركزي ويژه دانشجويان است.
اين كتابخانه فهرستگاني ملي از تك‌نگاشت‌هايي دارد كه بين سال‌هاي 1956 و 1972
منتشر شده است و درهمكرد پيشينه‌هاي موجودي كتابخانه‌اي زيمبابوه را در
فهرستگان‌هاي افريقاي جنوبي كه از سال 1972 به صورت ريز نگار منتشر مي‌شود تنظيم
مي‌كند. مجموعه‌هاي اين كتابخانه، كه در 1987 بيش از 90000 تك‌نگاشت، 15000 گزارش
فني، و 500 نشريه ادواري جاري داشت، مكمل خدمات كتابخانه عمومي در فراهم ساختن
كتاب‌ها و اطلاعات علمي، فني، و فرهنگي بود.
كتابخانه دانشگاهي
بزرگ‌ترين كتابخانه زيمبابوه، كتابخانه دانشگاه زيمبابوه در هراره است كه به سال
1957 (كه عنوان دانشگاه رودزيا و نيازلند[1] را داشت) تأسيس شد. اين كتابخانه از
سال 1987، از راه امانت بين كتابخانه‌اي به واسپاري مواد از مجموعه 400000 تك نگاشت
و 5000 ادواري جاري خود مي‌پردازد و داراي كتابخانه‌اي اصلي است كه در سال‌هاي
1983ـ1984 توسعه يافت تا بتواند در خدمت تعداد روبه افزايش دانشجويان و
كتابخانه‌هاي حقوق، پزشكي، علوم تربيتي، جغرافيا، دامپزشكي، و نيز مجموعه‌هاي خاص
زبان‌هاي زيمبابوه‌اي و افريقايي باشد.
كتابخانه‌هاي عمومي
زيمبابوه در دوره استعمار (1890-1990) وارث نظام دوگانه كمك‌هاي اعطايي ميان
كتابخانه‌هاي عمومي اشتراكي و كتابخانه‌هاي شهري بوده است. بزرگ‌ترين كتابخانه‌ها
عبارتند از: كتابخانه شهري هراره (تأسيس 1902) ـ به منزله كتابخانه يادمان ملكه
ويكتوريا ـ با 80000 جلد مجموعه و پنج كتابخانه اقماري؛ كتابخانه عمومي بولاوايو
(تأسيس 1896) با 85000 جلد و سه كتابخانه اقماري و كتابخانه سيار؛ كتابخانه‌هاي
شهري بولاوايو (تأسيس 1984) با 75000 جلد و هفت كتابخانه اقماري. كتابخانه عمومي
بولاوايو، دومين كتابخانه واسپاري قانوني كشور، داراي مجموعه مرجع تاريخي در تالار
شهر بولاوايو است.
فعاليت‌هايي كه زير نظر بنياد كارنگي نيويورك براي تغذيه نظام كتابخانه عمومي
رايگان انجام گرفت؛ در سال 1929 به سبب فقدان منابع مالي با شكست روبه‌رو شد، اما
حاصل آن تلاش‌ها با بنيانگذاري كتابخانه ملي رايگان در 1944 به ثمر نشست. گزارش
وارلي (1951) بنا به مأموريت انجمن كتابداران افريقاي جنوبي و شاخه افريقايي آن،
ايجاد خدمات كتابخانه‌اي ملي را براي رودزيا و نيازلند توصيه كرد. هيأت كتابخانه
رودزيا (1970) از معايب بسيار جدي نظام كتابخانه‌هاي عمومي گزارش داد و ايجاد خدمات
كتابخانه‌اي عمومي رايگان در سطح ملي را برعهده گرفت، اما هيچ يك از اين گزارش‌ها
جامه عمل نپوشيد.
با آغاز استقلال در 1980، جنبشي تازه براي برنامه‌ريزي كتابخانه پديد آمد. بنا به
درخواست دولت، شوراي بريتانيا، پژوهشي اجمالي را به سرپرستي دبليو.اي.جي.اليسون[2]
، مدير كتابخانه‌هاي شهر گلاسكو (اسكاتلند)، برعهده گرفت. وي در سال 1981، ايجاد
خدمات كتابخانه‌اي ملي، با همكاري كتابخانه‌هاي دولتي، دانشگاهي، آموزشگاهي، و
عمومي را توصيه كرد. در 1982، هيأت نمايندگي كتابخانه‌اي سوئد ادغام مركز ملي
اطلاعات و اسناد را توصيه كرد و نقشه دقيق ايجاد مدرسه كتابداري را فراهم ساخت. كار
احداث بناي كتابخانه ملي جديد و ستاد خدمات سندپرداري در هراره به سال 1984 آغاز شد
و مجلس قانون توسعه كتابخانه ملي رادر 1985 تصويب كرد. براساس اين قانون، حضور
مديريتي متمركز براي هشت مركز منطقه‌اي و خدمات كتابخانه‌اي روستايي با كتابخانه
سيار در پنجاه و پنج كتابخانه منطقه‌اي ضروري بود. كتابخانه ملي به عنوان
كتابخانه‌اي قانوني يكپارچه شد و از كتابخانه‌هاي عمومي شهري دعوت گرديد كه بر
مبنايي واحد به هم بپيوندند.
كتابخانه‌هاي آموزشگاهي و دانشكده‌اي
بخش كتابخانه‌هاي آموزشگاهي وزارت آموزش و پرورش هماهنگ كننده كتابخانه‌هاي مدارس
است و با كمك سرانه وزارتخانه حمايت مي‌شود و اغلب در اختيار دبيرستان‌ها قرار
مي‌گيرد. كتابخانه‌هاي دانشكده‌اي در مراكز تربيت معلم و دانشكده‌هاي كشاورزي مستقر
هستند.
كتابخانه‌هاي تخصصي
بيشتر كتابخانه‌هاي تخصصي، وابسته به وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي دولتي است.
كتابخانه ملي و مركز اسناد به هماهنگي اين كتابخانه‌ها مي‌پردازد. كتابخانه مجلس در
هراره، پيشگام اين گونه كتابخانه‌هاست كه در سال 1987 به عنوان كتابخانه مجلس
قانونگذاري، با مجموعه 55000 تك نگاشت و 196 ادواري جاري برپا شد. كتابخانه مركزي
وزارت كشاورزي كه در سال 1987 تعداد 3170 تك‌نگاشت، 3900 مواد به صورت ريزنگار، و
500 نشريه ادواري داشت تقويت گرديد تا به منزله منبع همايش هماهنگي توسعه جنوب
افريقا خدمت كند. شوراي بريتانيا و مركز خدمات اطلاع‌رساني ايالات متحده به اداره و
بررسي نظام امانت‌دهي و وضعيت كتابخانه‌هاي هراره مي‌پردازند. كتابخانه‌هاي مشهوري
كه داراي پايگاه بين‌المللي هستند عبارتند از موزه‌هاي ملي و يادمان‌هاي زيمبابوه و
مديريت پژوهشي توباكو.
حرفه كتابداري
انجمن كتابداران زيمبابوه در 1959 با نام انجمن كتابداران رودزيا و نيازلند برپا
شد. اين انجمن به انتشار نشريه >كتابدار زيمبابوه<[3] مي‌پردازد. اعضاي آن، در سال
1987، حدود 220 سازمان و 200 عضو متخصص بود.
منبع:
دايرة المعارف كتابداري و اطلاع‌رساني
[1]. Nyasaland
[2]. W.A.G. Alison
[3]. Zimbabwe Librarian
