از یك ماه پیش مردم تونس در اعتراض به سیاست‌های دولت زین‌الدین بن علی رئیس‌جمهوری این كشور به خیابان‌ها آمدند. اعتراض آنها در مقابل دولت درنهایت موجب شد تا زین‌الدین بن علی با كنارگیری از قدرت، كشورش را به مقصد عربستان ترك كند. برای روشن شدن بیشتر موضوع با جعفر قنادباشی كارشناس مسائل آفریقا گفت‌وگو كردیم. وی بر این باور است كه احتمال تكرار حوادث تونس در كشورهای دیگر از قبیل الجزایر وجود دارد.

دلیل اصلی سقوط دولت تونس چه بود؟ آیا می‌توان افزایش نرخ بیكاری و قیمت برخی كالاها را مهم‌ترین عامل سقوط این دولت دانست؟
واقعیت این است كه جرقه اصلی سقوط دولت تونس به وسیله افزایش نرخ بیكاری و قیمت برخی كالاها زده شد، در واقع بالا بودن نرخ بیكارى، گرانى، كمبود مواد غذایى، فساد حكومت، انسداد سیاسى، ناكارآمدى‌هاى پیاپى دولت مردم تونس را به ستوه آورد و این امر به شورش‌هاى خیابانى انجامید اما ریشه اصلی بحران در این كشور ناشی از ساختار سیاسی كهنه تونس است، زیرا ساختار دولت این كشور به دوران جنگ سرد برمی‌گردد. ساختار این كشور اقتصاد دولتی را دنبال می‌كند، این در حالی است كه اقتصاد تونس در این چند سال شاهد هیچ‌گونه تحولی نبوده و دولت هم تمام امكانات رفاهی را تنها به پایتخت و مناطق ساحلی كه متعلق به جذب توریسم است، تخصیص داده لذا جرقه اصلی سقوط دولت را باید ناشی از ساختار كهنه این كشور دانست اما در شعارهای مردم این كشور، شاهد بودیم كه آنها فساد دستگاه دولتی، فساد در خانواده زین‌العابدین بن علی رئیس‌جمهوری فراری تونس را مهم‌ترین عامل حركت خود اعلام كرده‌اند. زیرا فرزندان بن علی و داماد وی متهم هستند كه سرمایه‌های كشور را به كشور‌های عربی منجمله دبی و دیگر كشورها منتقل كرده‌اند، بنابراین انتقال سرمایه به این كشورها موجب شد تا رئیس‌جمهوری فراری تونس، به ریاض نقل مكان كند تا از این طریق در كنار ثروت‌های خود باشد. فساد خانواده بن علی طبیعتا مایه اصلی تظاهرات گسترده مردم تونس بود. گفتنی است كه انتخاب بن علی برای پنجمین‌بار به‌ عنوان رئیس‌جمهوری تونس موجب شده تا از جوان‌گرایی در این كشور جلوگیری شود. كسانی كه دست‌اندركار حكومت تونس بودند و حتی كسانی كه اكنون زمام امور را برعهده گرفته‌اند، همان افراد قدیمی با تفكرات گذشته هستند، لذا نباید انتظار داشت كه سقوط دولت موجب ایجاد تحول در ساختار این كشور شود.

اتفاقا سوالی كه در اینجا می‌توان مطرح كرد این است كه بن علی با توجه به تجربه ۲۴ ساله ریاست‌جمهوری بر تونس، تنها ۲۸ روز توانست در مقابل تظاهرات و مخالفت‌های مردمی مقاومت كند؟ آیا وی توان مقابله و مهار اعتراضات را نداشت؟
دقیقا باید گفت كه بن علی توان مقابله با معترضان را نداشت، چراكه همانگونه كه پیش از این عرض كردم ساختار سیاسی تونس بسیار كهنه است. بنابراین دستگاه اطلاعاتی تونس به خوبی قادر نبود اعتراضات صورت‌گرفته را تجزیه و تحلیل كند. به همین دلیل رئیس‌جمهوری تونس در روزهای اول اعتراضات، وزیر ارتباطات را از كار بركنار كرد. البته باید گفت چنین سرنوشتی را در مورد دیگر دیكتاتورها جهان شاهد بودیم، آنها هم تصور نمی‌كردند تظاهراتی كه علیه سیاست‌های آنها انجام شد درنهایت منجر به سقوط حكومت استبدادی‌شان شود. از سوی دیگر نسلی كه اكنون در تونس زندگی می‌كند، نسل جدیدی است كه در دوران سركوب متولد شده؛ این نسل از زمان تولد تاكنون شاهد آن بود كه رئیس‌جمهوری در هر مرحله حضور آنها را در انتخابات یا سیاست قبول نداشت. به ‌عنوان مثال پارلمان تونس یك پارلمان كم‌كاری است. زیرا زمانی كه خودم از پارلمان این كشور دیدن كردم، به من گفتند كه پارلمان تونس در سال تنها یك بار جلسه تشكیل می‌دهد. یعنی قوانینی كه باید متناسب با شرایط این كشور تغییر كنند، تغییر پیدا نمی‌كردند.  در حقیقت سیستم تونس كه بن علی رهبری آن را برعهده داشت دچار فساد گسترده‌ای شده بود، به گونه‌ای كه رئیس‌جمهوری این كشور قادر به درك تحولات كشورش كه به نقطه انفجار رسید، نبود. ساختار اطلاعاتی تونس قدرت شناخت نارضایتی‌ها را نداشت، لذا به این دلیل نمی‌توانست آن مهاركند.

نقش رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی را در سقوط دولت تونس چگونه ارزیابی می‌كنید؟
رسانه‌ها در پوشش تظاهرات صورت‌گرفته در تونس بسیار كمك كردند. مردم این كشور نیز به خوبی از وسایل ارتباط جمعی و رسانه‌های جدید بهره بردند. منتها در حال حاضر رسانه‌ها كارهای جدیدی را انجام می‌دهند كه این كارها خطری مهم برای حركت مردم تونس است. یكی اینكه این رسانه‌ها فرار بن علی را به‌عنوان یك تحول معنا می‌كنند. این در حالی است كه محمد الغنوشی نخست‌وزیر این كشور كه در حال حاضر زمام امور را برعهده گرفته، در دوران بن علی، ۱۲ سال نخست‌وزیر تونس بود. درواقع وی علیه بن علی كودتا كرد كه رسانه‌ها آن را به‌عنوان یك تحول معرفی می‌كنند. همچنین نخست‌وزیر تونس پس از فرار رئیس‌جمهوری اعلام كرد كه وی با همكاری ارتش كشور را اداره خواهد كرد كه این خود به معنای كودتا در این كشور است. نكته دیگر این است كه رسانه‌های جمعی به‌طور كامل اجتماعات مردمی كه انجام‌شده را نشان نمی‌دهند. یعنی رسانه‌ها هیچ‌یك از مساجد یا مراكز محل تجمع مردم را پخش نكردند. در واقع در حال حاضر رسانه‌ها تنها خرابی‌ها را نشان می‌دهند تا از این طریق دولت توجیهی برای حركت بعدی ارتش داشته باشد.

اما برخی ناظران بر این باورند كه رسانه‌هایی از قبیل الجزیره نقش مهمی در سقوط دولت تونس ایفا كردند؟
خیر، در واقع این نظرات به حركت‌های شبكه خبری «بی‌بی‌سی» در اوایل انقلاب ایران شبیه است. در آن دوران برخی ناظران اعلام كردند كه بی‌بی‌سی در ایجاد انقلاب ایران نقش داشته، اما این نظر درست نیست. در حال حاضر الجزیره نقش جریان‌های غیرمردمی در سقوط دولت تونس را بزرگ جلوه داده است. این شبكه حتی حزب كمونیست را به ‌عنوان آلترناتیو آینده معرفی كرده است. همچنین خط‌ مشی الجزیره شامل حمایت از دولت‌های متحد كشورهای غربی است. بنابراین همانگونه كه پیش از این عرض كردم رسیدن مردم تونس به نقطه انفجار مهم‌ترین عامل سقوط دولت بن علی به شمار می‌رود.

سقوط دولت تونس می‌تواند موجب افزایش نگرانی حاكمان برخی كشورهای عربی از قبیل مصر، الجزایر، لیبی و حتی عربستان سعودی شود؛ آیا می‌توان انتظار داشت كه در آینده نزدیك تظاهرات گسترده مردم تونس به این كشورها منتقل شود؟ كمااینكه طی سال گذشته و ماه جاری میلادی در دو كشور مصر و الجزایر شاهد تظاهرات گسترده بودیم.
دقیقا این گونه خواهد بود. به ‌عنوان مثال بر اساس آماری كه دولت الجزایر اعلام كرد در آخرین انتخابات این كشور تنها ۳۶ درصد از مردم شركت كردند. یعنی ۶۴ درصد از مردم در اعتراض به سیاست‌های كشورشان حاضر به شركت در انتخابات نشدند. همچنین در آخرین انتخابات مصر تنها ۲۳ درصد مردم شركت كردند. عدم شركت مردم در انتخابات این دو كشور به این معناست كه مشروعیت آنها بر لبه پرتگاه قرار گرفته است. مغرب هم دچار سرنوشتی شبیه این دو كشور شده است. درحقیقت در حال حاضر غرب از این نگران است كه سرنوشت دولت تونس به كشورهای متحد آنها كه در كنار دریای مدیترانه قرار دارند منتقل شود. دولت الجزایر را باید اولین دولتی دانست كه در معرض تهدید جدی قرار دارد و این احتمال وجود دارد كه عوامل سقوط دولت تونس، در الجزایر تكرار شود.

تصور نمی‌كنید كه اتفاقات تونس در مصر تكرار شود؟
تكرار اتفاقات تونس در مصر بعید به نظر می‌رسد، چراكه این كشور پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. در واقع فقر و بیكاری، مصر را دچار تحول جدی نخواهد كرد، زیرا مردم این كشور به فقر عادت كرده‌اند.

با توجه به رابطه خوب رئیس‌جمهوری تونس با فرانسه، چرا نیكلا ساركوزی رئیس‌جمهوری فرانسه از پناهندگی بن علی به پاریس استقبال نكرد؟
آمریكا و فرانسه همیشه در چنین مواقعی دو كار انجام می‌دهند. یكی اینكه اتفاقاتی كه موجب سقوط كشوری شود را مساله داخلی آن كشور تلقی می‌كنند. مورد دیگر این است كه فرانسه به خوبی می‌دانست در صورت استقبال از رئیس‌جمهوری تونس از سوی افكار عمومی تحت فشار قرار می‌گرفت، لذا این كشور برای جلب افكار عمومی تونس حاضر به پذیرش بن علی نشد.

در نهایت به نظر شما تونس به كدام سو حركت خواهد كرد؟
با توجه به پشتیبانی غرب از كودتای غیر رسمی و نداشتن تجربه مردم تونس در سیاست و حكومت، طبیعتا پیش‌بینی می‌شود كه ۷۰ درصد از ساختار قبلی حكومت زمام امور این كشور را برعهده خواهد گرفت. گفتنی است كه مردم تونس از زمان مستقل‌ شدن تاكنون تنها شاهد روی كار آمدن دو نوع دولت بودند.

منبع: عصر ایران