قاره آفریقا به دلیل جایگاه بسیار ارزشمند سیاسی و اقتصادی در میان دیگر قاره‌های جهان از دیرباز مورد توجه قدرت‌های بزرگ قرار داشته است. در این میان ایران اسلامی نیز به‌رغم فراز و فرودهایی که در دوره‌های مختلف پیرامون قاره آفریقا داشته است، همواره سعی در ایفای نقش در این قاره کهن داشته است. مصاحبه حاضر طی گفتگویی صمیمانه با جناب آقای دکتر احمد بخشی معاون پژوهشی مرکز مطالعات آفریقا دانشگاه تربیت مدرس صورت گرفته است تا بصورت دقیق و کارشناسانه به بررسی روابط ایران و آفریقا در گذر زمان بپردازد.

■■■ جناب آقای دکتر بخشی عموماً در مباحثی که پیرامون قاره آفریقا صورت می‌گیرد، همواره این سوال مطرح است که اهمیت قاره آفریقا به چه میزان بوده و اساساً این قاره می‌تواند پاسخگوی نیازهای سیاست خارجی ج.ا.ا باشد؟  
باید توجه داشت که به منظور ورود به هر بحثی ابتدا لازم است تا اهمیت،چرایی، و سپس جایگاه موضوع مشخص گردد. در رابطه با قاره آفریقا نیز پاسخ به موضوعات سه‌گانه فوق می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل در این زمینه باشد. در باب اهمیت قاره آفریقا باید اشاره کرد که این قاره از جنبه های متعدد دارای اهمیت می‌باشد.
از منظر سیاسی آفریقا دربردارنده 54 واحد سیاسی است که تقریباً یک چهارم کل واحدهای سیاسی موجود جهان  را به خود اختصاص می‌دهد. از سوی دیگر  نیمی از اعضای غیر دائم شواری امنیت سازمان ملل عموماً از میان کشورهای آسیایی و آفریقایی انتخاب می‌گردند که از این تعداد حداقل دو عضو آن آفریقایی است. گفتنی است که این وضعیت در سایر سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد نیز جریان دارد. علاوه براین کشورهای آفریقایی عموما در حال توسعه بوده و همین عامل باعث همگرایی ایدئولوژیکی و فرهنگی میان ج.ا.ا و کشورهای آفریقایی می‌گردد.
از لحاظ اقتصادی نیز قاره آفریقا برخوردار از منابع سرشار نفت، گاز، طلا، الماس و ... است؛ بگونه‌ای که بر اساس آخرین آمارها بین 10 تا 12 درصد از مجموع کل نفت اکتشافی جهان مربوط به قاره آفریقا می باشد. در کنار این مسئله ارزان بودن قیمت تمام شده نفت در کشورهای آفریقایی از دیگر دلایل اهمیت نفت آفریقا به شمار می‌رود. به عنوان مثال هزینه تمام شده هر بشکه نفت خام تولیدی در قاره آفریقا برای کشور چین در حدود 2 الی 10 دلار است، در حالی که همین میزان چنانچه در چین تولید گردد، در حدود 15 تا 24 دلار برآورد شده است. علاوه بر این، باید توجه داشت که قاره آفریقا به لحاظ اقتصادی یک محیط بسیار بکر برای فعالیت‌های اقتصادی کشورهای خارجی محسوب می‌گردد. در این راستا آمارها حاکی از آن است که بازگشت سرمایه در آفریق، حداقل معادل 4 برابر سرمایه اولیه است، به عنوان مثال در گزارشی که توسط خود  دولت آمریکا در سال 2007 منتشر شده بود، به ازای هر دلار سرمایه گذاری نفتی در قاره آفریقا برابر با 70  دلار بازگشت سرمایه ذکر شده است.
با توجه به این پتانسیل عظیم سیاسی و اقتصادی در قاره آفریقا، متاسفانه مشاهده می‌گردد که برخی از نخبگان سیاسی و دانشگاهی در ج.ا.ا بر این باورند که قاره آفریقا  دارای اهمیت نمی باشد و نباید جز اولویت‌های ما باشد و حتی اخیراً پس از ماجرای قطع رابطه با گامبیا بسیاری از سایت‌های داخلی اظهار داشتند که آفریقا دارای ارزش چندانی برای نظام ج.ا.ا نمی‌باشد و اساسا منطقه ای هزینه بردار است! در حالی به دلیل بسیاری از همگرایی ها بین ایران و آفریق، نیاز متقابل در ابعاد سیاسی، اقتصادی و همچنین جلوگیری از انزوای بین‌المللی، آفریقا، گزینه  مناسبی در این مجال به شمار می‌رود.

■■■ همانگونه که جنابعالی در سخنان خود بدان اشاره فرمودید، متاسفانه تصویر غلطی که از قاره آفریقا - مبتنی بر عدم توسعه یافتگی – در اذهان عمومی نقش بسته است، بر نوع نگرش نخبگان سیاسی و دانشگاهی نیز تاثیرات منفی فراوانی برجای گذاشته است؛ آیا می‌توانید بیشتر در این رابطه توضیح دهید؟
موضوع توسعه و امنیت در قاره آفریقا پس از استقلال کشورهای آفریقایی در دهه‌های 50 و 60 قرن بیستم میلادی بسیار مورد توجه دولتمردان این کشورها قرار داشت.  اما با وقوع جنگ سرد میان بلوک‌های شرق و غرب و بروز بحرانهای داخلی و منطقه ای متناسب با فضای حاکم بر آن زمان، کشورهای مختلف آفریقایی نتوانستند به اهداف اولیه خود دست یابند و در عوض این بحرانها، مشکلات اقتصادی زیادی نیز بر کشورهای آفریقایی تحمیل کردو بحث توسعه را از اولویت کشورهای آفریقایی خارج نمود. پس از جنگ سرد و در نتیجه تغییر در ساختار نظام بین‌الملل و ترویج اموری همچون دموکراسی و حقوق بشر، مجدداً فضای مناسبی جهت طرح مسئله امنیت و توسعه برای کشورهای آفریقایی فراهم آمد. از طرفی ساختار سازمان وحدت افریقا بااستقلال تمام کشورهای قاره و  فروپاشی آپارتاید ناکارآمد شد و اتحادیه آفریقا با کارویژه جدید جایگزین سازمان وحدت آفریقا گردید که خود دارای ساختارهای گوناگونی در جهت تقویت صلح، رفاه، امنیت، توسعه و همگرایی قاره می باشد و از طرف دیگر همزمان   کشورهای آفریقای جنوبی، نیجریه، سنگال، مصر و الجزایر اقدام به تدوین طرحی  208 ماده‌ای موسوم به «نپاد» نمودند که بر اساس آن مقرر ‌گردید، تا سال 2015م راه‌حل‌های مناسبی برای مشکلاتی همچون بیکاری، فقر، مرگ و میر ... اتخاذ گردد. علاوه بر این طرح مسائلی از قبیل لیبرال دموکراسی و گسترش امنیت برای ادامه لیبرال دموکراسی توسط کشورهای غربی باعث اهتمام بیش از پیش غرب به توسعه ثبات و امنیت در قاره آفریقا گردید؛ بنابراین در مجموع می‌توان ادعا نمود که امروزه قاره آفریقا از امنیت و ثباتی برابر با کشورهای دیگر برخوردار است؛ اگر چه در این میان استثنائاتی نیز همچون تاثیر 11 سپتامبر،فعالیت گروه‌های تروریستی القاعدهمغرب اسلامی و برخی منازعات قومی در تعدادی از کشورهارا باید ذکر کرد. با توجه به این موضوع هنوز هم بسیاری از مردم، قاره آفریقا را معادل فقر، بدبختی، جنگ و ... می دانند و متاسفانه به دلیل عدم پرداختن به موضوعات مربوط به این قاره در رسانه ها و همچنین ارتباطات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و... بین ایران و قاره آفریقا بعد منفی این قاره در دیدگاه ما ایرانیان پررنگ است و حتی این نگاه در بین نخبگان وجود دارد. این در حالی است که  اگر واقعیت آن چیزی است که در ذهن ما ایرانیان وجود دارد پس  چرا دیگر کشورها در این قاره حضور دارند و طرح های مختلف را اجرا می نمایند؟ و بسیاری از مردمان دیگر کشورها از جمله لبنانی ها و هندی ها در انجا سکونت دارند و به تقویت روابط دوجانبه کمک می نمایند.

■■■ پس از مشخص شدن اهمیت قاره آفریقا، به نظر می‌رسد که برای ورود به بحث اشاره به تاریخچه حضور ایرانیان در قاره آفریقا ضروری باشد. اگر ممکن است قدری در این رابطه توضیح دهید؟
به استناد منابع تاریخی سابقه ارتباط ایران با قاره آفریقا از پیشینه‌ دیرینه‌ای برخوردار است. ایرانیان از زمان پادشاهان هخامنشی با مصر در ارتباط بوده و از جمله نشانه‌های آن می‌توان به دستور حفرکانال سوئز،وجود مراسم نوروز ومعماری ایرانی اشاره کرد. به این  موارد می توان پیدا شدن اجساد سربازان هخامنشی در مصر  را نیز اضافه کرد. علاوه بر این، در دوران فتوحات اسلامی نیز نقش ایرانیان - در کنار اعراب مسلمان- در ترویج اسلام در آفریقا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با این حال نقطه عطف ارتباطات تاریخی میان ایران و کشورهای آفریقایی، از دوران پس از حمله مغول به ایران آغاز می‌گردد. این دوره که در متون تاریخی با نام «مهاجرت شیرازی‌ها» به آفریقا از آن یاد می‌شود، شاهد مهاجرت جمعیت زیادی از ایرانیان به مناطق شرق آفریقا هستیم. البته در کنار مهاجرت گسترده شیرازی‌ها به شرق آفریقا، اقوام بلوچ نیز حضور گسترده‌ای در این مناطق داشتند. آنان که در نتیجه خشک سالی به مناطق حاشیه خلیج فارس همچون عمان سفر کرده بودند، به عنوان سربازان عمانی وارد شرق آفریقا شده و تا کنون نیز دراین مناطق حضور دارند.
نکته حائز اهمیت در این رابطه عبارت است از اینکه سابقه حضور در ایرانیان بسیار خوب بوده است. اما به اعتقاد من، ما نتوانستیم از این حضور نهایت استفاده را ببریم. به عنوان مثال ما در دوران قاجار تنها یک کنسولگری در مصر داشتیم و در دوران پهلوی نیز اگرچه بحث ارتباط با آفریقا دنبال می‌شد، اما نتوانست نتایج مثبتی در برداشته باشد.

■■■ علت توجه رژیم پهلوی به قاره آفریقا چه بود؟
در دوران پهلوی خصوصاً پهلوی دوم نگاه به قاره آفریقا تقویت شد، که از جمله دلایل این مسئله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

در سال 1337هـ.ش که مصادف با دوران استقلال طلبی کشورهای آفریقایی بود، وزارت امور خارجه ایران تصمیم به برقراری ارتباط با برخی کشورهای مهم فرانکفون و انگلوفون آفریقایی نمود. پس از رایزنی‌های متعدد در نهایت در سال 1348هـ.ش اداره ششم وزارت امور خاجه به منظور پیگیری مسائل آفریقا در وزارت امور خارجه ایران تاسیس شد و نمایندگی‌هایی در کشورهای سنگال، ساحل عاج، کنیا و تانزانیا تاسیس شد.
تبعید رضا شاه پس از کودتای سال 1320 هـ.ش به جزیره موریس و پس از آن به آفریقای جنوبی نقطه عطفی در روابط ایران و آفریقا در دوران پهلوی محسوب می‌گردد که منجر به توجه برخی ایرانیان خصوصاً دربار به آفریقای جنوبی گردید. علاوه بر این، تا پیش از فروپاشی نظام نژادپرست آپارتاید در آفریقای جنوبی، کشورهای ایران، افریقای جنوی و رژیم صهیونیستی سه قدرت منطقه‌ای در حوزه اقیانوس هند و دریای سرخ بودند که دارای گرایش‌های لیبرالیستی و متمایل به غرب بودند.
ارتباطات شخصی شاه و اطرفیان او با پادشاهان آفریقایی همچون پادشاه اتیوپی و...نیز در کنار گرایش‌های ایدئولوژیکی به غرب از دیگر دلایل ارتباط رژیم شاه با کشورهای آفریقایی بود. به عنوان مثال آفریقای جنوبی به دلیل دارا بودن گرایش‌های لیبرالیستی از متحدان باسابقه ایران محسوب می‌شد. با این حال می‌توان ادعا نمود که ارتباط با آفریقا در دوران پهلوی جزو اولویت‌های این رژیم نبود و علت آن را می‌توان در حجم مبادلات سیاسی – اقتصادی میان دو طرف دانست.  

■■■ به نظر شما آیا این وضعیت در دوران پس از انقلاب نیز تکرار شد و یا تحولاتی در آن به وقوع پیوست؟
پس از انقلاب اسلامی این شرایط تغییر کرد و اصولی همچون دفاع از مظلومان و مستضعفان جهان مبنای سیاست خارجی ج.ا.ا قرار گرفت. علاوه بر این، قانون اساسی نیز هم در مقدمه و هم در فصل مربوط به سیاست خارجی، برقراری ارتباط با هر کشوری که برطرف کننده نیازهای فرهنگی و اقتصادی ایران باشد، از اولویت‌های سیاست خارجی قرار گرفت. می‌توان ادعا نمود که همگی موراد موجود در قانون اساسی بگونه‌ای دلالت بر ایجاد ارتباط با قاره آفریقا دارد. البته معنای حرف من چنین نیست که همسایگان رها شوند و فقط به قاره افریقا توجه کرد، بلکه با توجه به اهدافمان، باید در اولویت‌های سیاست خارجی ما باید نوعی توزان برقرار باشد. به عنوان مثال حجم مبادلات تجاری ما با آفریقا در حدود یک درصد است و این در حالی است که مبادلات تجاری چین با قاره افریقا در حدود هفت درصد می‌باشد. لذا باید تلاش نمود که این میزان حداقل به پنج تا ده درصد افزایش یابد. من نمی‌گویم 30 درصد زیرا چنین پتانسیلی برای طرفین وجود ندارد. گفتنی است که مشابه این وضعیت در مبادلات اقتصاد ایران و آفریقا نیز جریان دارد و باید تلاش نمود که حداقل حجم مبادلات غیر نفتی ما با قاره آفریقا توسعه یابد.  

■■■ آیا شرایط تاریخی پس از انقلاب بر سیاست آفریقایی ج.ا.ا تاثیرگذار بوده است؟
بله، با وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357، بحث صدور انقلاب و حمایت از جنبش های آزادیبخش بصورت جدی مطرح شد. در این راستا اقداماتی نیز صورت گرفت که از جمله آن می‌توان به بازگشایی دفتر جبهه آزادیبخش پولیساریو در تهران  و حمایت از جنبش‌های آزادیبخش در کشورهای نامبیا و آنگولا و دیگر کشورهای خط مقدم در جنوب آفریقا اشاره کرد. اما پس از جنگ تحمیلی به دلیل آسیب‌های ناشی از جنگ و موضوع بازسازی، مسائل اقتصادی در صدر اولویت‌های دولت قرار گرفت. از این رو دولت‌ به منظور تامین نیازهای خود اقدام به برقراری ارتباط با کشورهای همسایه شمالی و جنوبی و تاحدودی عادی سازی روابط با غرب نمود.

در دوران سازندگی با غلبه گفتمان سازندگی، آفریقا از اولویت‌های نظام قدری دور شد. اگرچه اقداماتی در این زمینه صورت گرفت که به عنوان مثال می‌توان به اعزام رایزن‌های فرهنگی از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات، راه اندازی فعالیت های هلال احمر و همچنین تداوم فعالیت های جهاد سازندگی به کشورهای افریقایی اشاره کرد.

■■■ به نظر شما گفتمان‌های حاکم بر سیاست خارجی ج.ا.ا بر سیاست‌های آفریقایی نظام تأثیر داشته است؟
مسلماً چنین بوده است. همانگونه که پیش از این نیز اشاره شد، گفتمان غالب در دولت کارگزاران قاره آفریقا را جز اولویت‌های خود نمی‌دانست، اگرچه آقای هاشمی در اواخر دوران ریاست جمهوری خود سفری به آفریقا داشت و بسیار اظهار تاسف کرد که چرا زودتر به آفریقا توجه نکرده است. این سفر باعث شد تا این جرقه در ذهن کارگزاران پدید آید که آفریقا نیز می‌تواند به عنوان محیط جدید و دارای اهمیت شناخته شود.
در دوران اصلاحات نیز برنامه مدونی برای ارتباط با افریقا تدوین نگردیده بود، زیرا دولت اصلاحات با اتخاذ سیاست فرهنگی و گفتگوی تمدن‌ها بیشتر به تنظیم روابط با غرب پرداخت. از این روست که مشاهده می‌گردد که دولت اصلاحات نیز رویکرد متفاوتی از دولت پیشین نداشت و اگر مختصر توجهی که نیز به آفریقا می‌شد به اعتقاد من میراث دوران آقای هاشمی بود. زیرا در این دوره علاوه برحاشیه رفتن آفریقا در ذهن کارگزاران، موضوع افت قیمت نفت و تبعات ناشی از ان باعث گردید که چندین دفتر نمایندگی سیاسی و دفاتر جهاد سازندگی در این قاره تعطیل گردد که خود تاثیر منفی بر روابط ما با ین قاره داشت. از جمله اقدامات انجام شده در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی می‌توان به ایجاد «ستاد عالی آفریقا» اشاره کرد که بعدها به نام «ستاد کمک‌های توسعه‌ای و آفریقا» تغییر نام داد. این ستاد چند مرتبه تشکیل جلسه داد اما پس از مدتی به صورت نیمه تعطیل درآمد. البته آقای خاتمی نیز در آخرین سال ریاست جمهوری سفری به افریقا داشت که به Good by Party یا سفر خداحافظی شهرت یافت و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان علت اصلی آن عبارت بود از اینکه کارنامه سفرهای آقای خاتمی خالی از سفر به آفریقا بود. جالب اینکه در بدو ورود آقای خاتمی به آفریقا با استقبال بی‌نظیری از سوی مردم مواجه شد و آقای خاتمی پس از این سفر اظهار تاسف نمود که چرا این سفر با تاخیر صورت گرفته است. اما اظهار پشیمانی ایشان قابل قبول نبود؛ زیرا ایشان تجربه آقای هاشمی را نیز داشتند و باید از آن استفاده می‌کرند.
با روی کار آمدن دولت نهم این وضعیت تا حد زیادی تغییر یافت و نگاه به آفریقا تا حد زیادی در میان نخبگان سیاسی و دانشگاهی رواج بیشتری یافت. نمونه‌های عینی این مسئله هنگامی آشکار گردید که رئیس جمهور در سال اول ریاست جمهوری سفر به چند کشور مختلف آفریقایی همچون گامبیا و سنگال را در برنامه‌ خود قرار داد.  اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، به علت عدم تدوین استراتژی در روابط با آفریقا  و عدم هماهنگی بخش های مرتبط و عدم بروز تغییراتی چندان محسوس در حجم روابط  پس از مدتی نیز معلوم گردید که این سیاست  و این نوع نگاه به علتی که دارای استراتژی مدون نمی باشد بیشتر در جهت سیاست اعلامی است  تا اعمالی

■■■ تفاوت‌های گفتمان عدالت محور دولت آقای احمدی نژاد با رویکردهای سابق چیست؟
آقای احمدی نژاددر ابتدای ریاست جمهوری خود اعلام کرد که من می‌خواهم در دو مسئله تغیرات اساسی ایجاد کنم: یک تغییر در ساختار وزارت نفت و دیگری توسعه همکاری‌های جنوب-جنوب و نگاه به آفریقا. با توجه به این رویکرد، رئیس جمهور بخش نامه نمود که کلیه اداراتی که با آفریقا ارتباط دارند باید یک درجه ارتقا یابند مثلا اگر در سطح اداره کل کار می‌کردند، از این پس باید در سطح معاونت فعالیت نماید. این اتفاق در وزارت خارجه باعث شد تا اداره کل آفریقا به معاونت آفریقا ارتقا یابد. و. در دیگر نهادها از جمله وزارت جهاد کشاورزی نیز این نوع تغییر روی دارد. البته نباید فراموش کرد که اقدامات آقای احمدی نژاد نیز در رابطه با آفریقا دارای ضعف‌هایی بوده است که باید به آنها توجه نمود.

■■■ می‌توانید نمونه‌هایی از این مسئله ذکر کنید؟
بله، از مهم‌ترین انتقادی که می‌توان به سیاست آفریقایی دولت نهم و دهم  وارد نمود عبارت است از:
سیاست اعلامی حداکثری و اعمالی حداقلی؛ البته این سیاست در دولت‌های دیگر نیز مشاهده می‌شد اما در دولت احمدی نژاد بیشتر نمود پیدا کرد. به عنوان مثال تا کنون بالغ بر 350 تا 400 موافقت نامه و یادداشت تفاهم از ابتدای انقلاب تاکنون با آفریقا منعقد گردیده است که تعداد زیادی از آنها عملیاتی نشده است. و این خود می توان برروابط ما تاثیر بگذارد که نمونه آن را می توان در یادداشت تفاهم های جدید مشاهده می نماییم که در بند اول آن بر اجرایی شدن موافقت نامه های قبلی تاکید میشود. اخیرا یکی از مقامات کشور جیبوتی بر اجرایی شدن وعده‌های ما تاکید کرده بود که بسیار تامل برانگیز است.
 از دیگر ایرادها می توان به عدم وجود یک گفتمان واحد در استراتژی نسبت به آفریقا، عدم شناخت طرفین از یکدیگر، ارائه تصویر نامطلوب از قاره آفریقا در رسانه‌های ایرانی، عدم توازن در سیاست خارجی، عدم مقابله با تبلیغات منفی غرب در قبال حضور ایران در آفریقا، عدم بهره‌گیری از تجربیات دیگر کشورها، جوان بودن فکر اقتصادی در کشور و ....اشاره کرد.

■■■ آیا این انتقادات تنها متوجه دولت آقای احمدی نژاد می‌گردد؟

خیر، اساساً انتقادات مذکور متعلق به سیاست آفریقایی ج.ا.ا بوده و ارتباط به دولت خاصی ندارد.

■■■ شاید اینگونه تصور شود که رویکرد ج.ا.ا در قبال آفریقا در حقیقت واکنشی نسبت به عملکرد دولت‌های آفریقایی بوده است و اساساً بی‌رغبتی دولت‌های آفریقایی سبب چنین عکس‌العملی از سوی کارگزاران نظام اسلامی ایران شده است؟
خیر، به اعتقاد من حضور ایران در آفریقا از سابقه درخشانی برخوردار است و عدم پیشینه استعماری برای ایران در قاره آفریقا یکی از نکات بسیار حائز اهمیت در این رابطه است. بر همین اساس کشورهای آفریقایی خواهان برقراری ارتباط با ج.ا.ا بوده و خواهان سرمایه‌گذرای ایران در بخش‌های مختلف صنعتی و کشاورزی در آفریقا هستند. این همان تجربه‌ای است که کشورهای هند، ترکیه و برزیل در آفریقا داشته و جالب‌تر اینکه کمک‌های خود را در راستای پیشبرد اهداف خود بکاربرده‌اند. بدیهی است که کشورهای آفریقایی کمک‌های امثال چین و ترکیه را در راستای حذف سیمای فقر از چهره آفریقایی قلمداد می‌کنند. از این رو مشاهده می‌گردد که صادرات غیر نفتی ترکیه به آفریقا در حدود 20 میلیارد دلار است و صادرات غیر نفتی ما هنوز به یک میلیارد دلار نیز نرسیده است.
باید توجه داشت که دیپلماسی عمومی ما نیز می‌تواند در این مسیر حرکت کند. اما ما به دلیل مشکلات گفته شده نتوانسته ایم در آفریقا نفوذ کافی داشته باشیم و لذا راه تنفس ما در آفریقا رو به کاهش بوده و آفریقا نیز به سرنوشت آسیای میانه دچار شده است و این هشداری برای کارگزاران مرتبط با قاره آفریقا می باشد.

■■■ در پایان ارزیابی شما از روابط ایران و قاره چگونه است؟
ارزیابی من این است که ما، هنوز نتوانسته‌ایم در سیاست خارجی خود به یک توازن معقول و منطقی دست یابیم. به عنوان مثال در یک دوره تمام سیاست خارجی ج.ا.ا بر سیاست منطقه‌ پیرامونی متمرکز می‌گردد و از دیگر مناطق باز می‌مانیم. این مشکل در مورد قاره آفریقا صورت گرفته و لذا شاهد مهجوریت این قاره در سیاست خارجی خود هستیم.البته این بدین معنا نیست که دیگر مناطق اهمیت کمتری دارندبلکه تاکید بر این است که باید سهم مناطق در سیاست خارجی مشخص گردد و متناسب با اهمیت برای آن برنامه ریزی گردد.  به منظور رفع این مشکل ضروری است تا تمام گروهای درگیر در بحث آفریقا اعم از وزرات امورخارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات، کمیته امداد امام خمینی ... اقدام به تدوین یک استراتژی 5 تا 10 ساله با محوریت وزارت امور خارجه بنمایند. در حال حاضر هر یک از نهادهای دخیل در بحث آفریقا به تنهایی (جزیره ای)اقدام می‌کنند و شاید بودجه‌های کلانی نیز در این راستا هزینه نمایند، اما چون هماهنگی در میان نهادهای مختلف وجود ندارد، نه تنها نتیجه مثبتی در بر نداشته بلکه نتایج عکس نیز به همراه داشته است.
نکته بعدی این است که همانطور که عرض کردم برای سیاست اعلامی حداکثری و اعمالی حداقلی باید چاره‌ای اندیشیده شود. به عنوان مثال به اندازه توانایی خود در قاره آفریقا حضور داشته باشیم و وعده‌هایی که خارج از توان ما هستند، از برنامه سیاست خارجی حذف گردد و یا مردم را در جریان کارهای انجام شده قرار دهیم تا شک و شبهه در رابطه با نحوه مصرف بودجه‌ها و صرفا هزینه ای بودن آفریقا باقی نماند.
نکته سوم اینکه نباید مباحث سیاسی بر کلیه روابط ما در قاره آفریقا سایه بیندازد. به عنوان مثال کنفرانس هم‌اندیشی ایران و آفریقا برگزار می‌شود تا به غرب نشان داده شود که اگر شما ما را تحریم کرده‌اید ما می‌توانیم از طرق دیگر با جهان در ارتباط باشیم. این بعد حاشیه ای این کنفرانس و بعد رسانه ای آن می باشد که نهادهای مربوط به آن باید به آن بپردازند( مانند صدا وسیما) اما نباید این موضوع تمام کنفرانس را تحت تاثیر خود قرار دهد و باید برنامه ریزی برای حضور گسترده و همکاریهای متقابل  و همکاریهای منطقه ای و بین المللی و برداشتن موانع تجاری تجار دو طرف برداشته شود و این  نوع کنفرانس ها مقدمه ای برای نشست سران ایران و آفریقا و ماده اولیه و پیش نویس های همکاری ها قرار بگیرد تا بتوانیم متناسب با چشم انداز ایران 1404 ، یک چشم اندازی در روابط ایران و آفریقا ترسیم نماییم و در بعد اقتصادی، ضمن ایجاد یک سری زیرساخت ها و تسهیل تجارت بین دو نقطه حجم تجارت غیر نفتی را از رقم زیر یک میلیارد به چندین برابر اافزایش دهیم و از دیگر رقبا عقب نمانیم
نکته آخراینکه باید قبل از هر گونه موافقت نامه و اعلامیه هماهنگی بین نهادها در اجرای مفاد به وجود آید  و گرنه با برگزاری کنفرانس صرفا تعداد کنفرانس های مشترک اضافه می گردد و سرنوشت این همایش نیز مانند همایش اقتصادی ایران  و آفریقا در اوایل این دهه تنها بر روی کاغذ تحت عنوان بیانیه تهران باقی خواهد ماند اما در عوض انتظارات از ما در آفریقا بیشتر می شود و چون امکان اجرای تعهدات اندک است ایران در مقایسه با دیگر رقبا وجه خود را  در این قاره از دست می دهد و بازسازی یک هویت جدید به طور حتم هزینه های بیشتری خواهد داشت.

منبع: سیاست ما