نقش آمريكا در خاورميانه و شمال آفريقا و تلاش اين كشور براي منحرف ساختن انقلاب هاي مردمي باعث موضوع گيري ديگر كشورهاي ذي نفع و گروه هاي مستقل مردمي شده است.
سرعت تحولات سياسي در جهان عرب و دخالت متغيرهاي گوناگون، سناريوهاي متعددي را براي آينده سياسي كشورهاي عربي و هم پيمانان آنها رقم زده است. صرف نظر از گمانه زني ها درباره علت و ريشه هاي انقلاب هاي عربي كه با قرائت ها و از منظرهاي متفاوت مورد بررسي قرار مي گيرند، برآيند اين تحولات سياسي و تهديدهاي فراروي انقلاب هاي عربي مي تواند به سناريوهاي گوناگوني در كشورهاي مختلف منجر شود. بي شك نگاه به آينده ليبي به دليل مختصات ويژه هر كشوري با رويكرد تحليلگران به مصر متفاوت خواهد بود. در كشوري مانند ليبي كه اساس ساختار قدرت بر مبناي موازنه بين قبايلي به ترتيب نفوذ گذاشته شده است نمي توان انتظار حاكم شدن مناسبات مشابه مصر با جنبش هاي تاريخي احزاب كهنه كار و سازمان هاي مدني را داشت و در همين حال مصر با عربستان به عنوان شاهرگ حياتي انرژي جهان از حيث سناريوهاي پيش رو با توجه به حساسيت ويژه غرب درباره نفت و انرژي قابل مقايسه نيست همانگونكه حساسيت ويژه مصر براي غرب در رابطه با امنيت اسرائيل به عنوان خط مقدم جبهه رويارويي اعراب با اشغال گري، موضوعي انكار ناپذير است. از سوي ديگر تعريف حوزه هاي نفوذ در اين كشورها از سوي قدرت هاي خارجي با توجه به عدم ثبات حاكم بر آنها، مناسبات و استراتژي هاي آتي را در قالب هايي جديد و متفاوت با تعريف خواهد كرد و حوزه هاي سنتي نفوذ را تغيير خواهد داد. از اين رو درك مناسبات موجود، تحولات و دخالت ها به سناريوهاي متنوعي در آينده كشورهايي كه در آنها انقلاب شده و يا در معرض انقلابند منجر خواهد شد.

طرابلس، دروازه ورود آمريكا به انقلاب هاي عربي
ناصر قنديل تحليلگر لبناني و رئيس خبرگزاري الشرق الجديد در مصاحبه اي با پژوهشگر ايرنا در خصوص پيچيدگي انقلاب ليبي و دخالت هاي آمريكا مي گويد: «ليبي در حال حاضر از مشكلاتي واقعي در رابطه با نظام، تركيب سياسي و شرايط ادامه حيات خود در سايه تحولات رنج مي برد و اين مشكلات را مي توان در 3 عامل خلاصه كرد، عامل اول مواضع تاريخي نظام ليبي در مواجهه با طرح هاي آمريكايي در منطقه و تهاجماتي كه به برخي كشورها صورت گرفته است. پس از جنگ عراق معمر قذافي ديكتاتور ليبي تسليم خواسته هاي آمريكا شد تا به سرنوشت مشابه صدام حسين گرفتار نشود و اكنون تقلا مي كند كه آن تجربه درباره وي تكرار نشود.
عامل دوم اين است كه سرعت انقلاب به ويژه درباره تونس كه آمريكا را در وضعيت بي موضعي قرار داد از يك سو و از سوي ديگر يقين به اين موضوع كه هر نظامي كه در مصر روي كار آيد ديگر حداقل مانند مبارك در خدمت منافع آمريكا و اسرائيل نخواهد بود ملت هاي عرب را به اين نقطه اعتماد رسانده است كه تلاش آمريكا براي سوار شدن بر امواج انقلاب هاي عربي تنها تقلايي براي كم كردن زيان هاي ناشي از انتفاضه مردمي و مديريت بحران در منطقه است و نه تسلط بيش تر از گذشته در حالي كه درباره ليبي عكس اين حالت صدق مي كند.»
رئيس خبرگزاري الشرق الجديد تصريح مي كند: «دولت آمريكا به اين باور رسيده است كه نمي تواند انقلاب هاي مردمي و شعله هاي سركش آن را خاموش كند؛ بنابر اين به جاي تلاش براي اطفاي آتش انقلاب تصميم گرفته كه مديريت متكي بر قدرت را در دستور كار قرار دهد. اكنون آمريكا از خود مي پرسد اگر شرق جديد قرار است از دل اين انقلاب ها بيرون بيايد چرا با آن دشمني كنيم؟ و چرا جريان انقلاب را به سمت و سوي ضد مقاومت نكشانيم؟ از اين رو آمريكا در ليبي تلاش مي كند سمت و سوي انقلاب را در ارتباط گيري با انقلابيون عوض كند. اينجا است كه بر خلاف انقلاب هاي تونس و مصر درباره ليبي اين سوال مطرح مي شود كه آيا آمريكا پشت انقلاب ليبي است؟ بايد ادعا كرد كه هر چند مردمي ليبي با موج انقلاب كاملا همراه شدند اما برخي رهبران جديد انقلاب چندان قابل اعتماد نيستند به ويژه اينكه روابط ويژه اي با غرب و به طور خاص واشنگتن دارند.»
قنديل مي افزايد: «عامل سوم دوگانگي آشكاري است كه در مواجهه با انقلاب ليبي به چشم مي خورد. از يك سو قذافي دعوت به ترك قدرت و خاك ليبي مي شود و از سوي ديگر سيگنال هايي خارجي براي ماندن وي در قدرت ارسال مي شود. در همين حال طرح هاي دخالت نظامي به طور پي در پي تصويب مي شوند تا اينگونه تلقي شود كه تنها راه خلاصي مردم ليبي دخالت نظامي خارجي ها است. قرار نيست حاصل انقلاب ليبي پيروزي مردم باشد بلكه ليبي بايد تحت قيموميت خارجي اداره شود. طرح محدوده پرواز ممنوع در همين راستا انجام مي گيرد و حقيقت اين است كه ليبي موقعيتي استراتژيك براي اداره متغيرهاي سياسي در شمال آفريقا به ويژه در مصر، تونس، سودان و الجزاير دارد.»
اين تلاش براي تحريف انقلاب ليبي را روزنامه واشنگتن پست به وضوح اعتراف مي كند. اين روزنامه مي نويسد: ايالات متحده آمريكا روز جمعه تصميم گرفته است كه يك هماهنگ كننده ويژه به عنوان حلقه وصل دولت آمريكا با انقلابيون ليبي تعيين كند. وزارت خزانه داري آمريكا نيز همزمان 9 نفر ديگر از افراد خانواده معمر قذافي را مورد تحريم هاي ويژه قرار داده است.
روزنامه واشنگتن پست آمريكا نيز تصريح كرد باراك اوباما به جز حمايت محدود از انقلابيون موضعي نگرفته است و همينطور تصميمي براي دخالت نظامي جدي عليه قذافي ندارد، امري كه سوالات مهمي را درباره عربده كشي هفته گذشته وي با بيان جمله «قذافي بايد برود» برانگيخته است. اين در حالي است كه 'جيمز كلاپر' مدير امنيت ملي آمريكا چند روز پيش به اوباما هشدار داده بود كه در صورت عدم حمايت از انقلابيون با كمك هاي خارجي، قذافي برنده جنگ داخلي خواهد بود.

واشنگتن و مسكو، چشم در چشم
در حالي كه واشنگتن سياست دوجانبه اي را در خصوص ليبي در پيش گرفته است مسكو با نگراني تحولات شمال آفريقا را دنبال مي كند و نيم نگاهي نيز به حوزه نفوذ آمريكا در خليج فارس دارد.
يك منبع اطلاعاتي كه نخواست نامش فاش شود در مصاحبه با پژوهشگر ايرنا از سناريوهاي آينده منطقه با توجه به حوزه هاي نفوذ روسيه و آمريكا در سايه انقلاب هاي عربي سخن مي گويد.
وي تاكيد مي كند شمال آفريقا از لحاظ سنتي حوزه نفوذ روسيه به شمار مي رود و حضور نظامي آمريكا و ناتو در آن، براي مسكو به مفهوم به هم زدن قواعد بازي و معادلات قدرت منطقه از سوي غرب است. اين منبع امنيتي تاكيد مي كند مسكو به هيچ عنوان دخالت نظامي آمريكا را در شمال آفريقا بر نمي تابد از اين رو با نگاهي به تحولات خليج فارس به عنوان حوزه نفوذ آمريكا به ويژه بحرين به عنوان ناوگان پنجم دريايي آمريكا به موازنه و بازتعريف حوزه هاي نفوذ جديد در خاورميانه، خليج فارس و شمال آفريقا مي انديشد.
خط خبري رسانه هاي وابسته به هر كدام از اين قدرت ها آشكارا اين نگراني ها را منعكس مي كند. در حالي كه رسانه هاي غربي مانند بي بي سي، رويترز و رسانه هاي وابسته عربي مانند الشرق الاوسط تلاش مي كنند اينگونه وانمود كنند كه سفر رابرت گيتس وزير دفاع آمريكا به منامه بحرين با هدف متقاعد كردن پادشاهي اين كشور به انجام اصلاحات صورت مي گيرد؛ رسانه هاي روسي مانند راشا تودي و رويانو وستي خط خبري ديگري را دنبال مي كنند. محورهاي مطرح شده از سوي اين رسانه ها در خصوص سفر وزير دفاع آمريكا به بحرين شامل «حمايت گيتس از هم پيمانان آمريكا در منطقه» و «اطمينان بخشي ايالات متحده به ميزبان ناوگان پنجم دريايي خود» مي شود.
از نظر منابع آگاه اطلاعاتي و كارشناسان مسائل بين المللي اين گونه موضع گيري ها در واقع تسويه حساب آشكاري بين مسكو و واشنگتن در مناطق حوزه نفوذ يكديگر تلقي مي شود.

سناريوهايي براي آينده مصر
مصر همچنان با تغيير و تحول هاي سريع در عرصه سياسي پس از انقلاب روبرو است. مي توان گفت انقلاب مردم مصر هنوز ادامه دارد و مصري ها همچنان ملاحظاتي اساسي در خصوص آينده سياسي نظام خود دارند.
بحث امكان تحريف يا سرقت دستاوردهاي انقلاب مصر همچنان در محافل تحليلي مطرح است و بازماندگان نظام سابق به رياست حسني مبارك كماكان سرنوشت انقلاب را تهديد مي كنند. سايه سنگين انقلاب بر توافقات بين المللي به ويژه با اسرائيل، غربي ها را به شدت نگران كرده است و اسرائيل ستيزي به شكلي آشكار برگه برنده در همراه كردن مردم با شخصيت هاي سياسي به شمار مي رود.
با اين حال سناريوهاي آينده مرتبط با اوضاع مصر اميدواركننده تر از سرنوشت ليبي به نظر مي رسد هرچند همچنان تهديدها بر سر راه انقلاب مردمي مصر خودنمايي مي كنند.
دكتر 'كمال هلباوي' عضو ارشد اخوان المسلمين مصر و رئيس انجمن 'الوحده الاسلاميه' در گفتگو با ايرنا درباره تهديدها و سناريوهاي آينده مصر مي گويد: يكي از تهديدهاي جدي براي انقلاب مردم مصر، بازمانده هاي نظام سابق هستند كه در دستگاه امنيتي، ادارات و همچنين موسسات مطبوعاتي و فرهنگي ماند الاهرام حضور دارند و همچنان به فعاليت هاي خود ادامه مي دهند كه بايد با پاكسازي سيستم حكومتي مصر از اين عناصر مانع از تهديد دستاوردهاي انقلاب شد.
اين عضو اخوان المسلمين مي گويد؛ تلاش هاي شوراي عالي نظامي و ارتش در خصوص انتقال قدرت تاكنون مثبت بوده اما هنوز تا تحقق كامل انقلاب راه داريم و ارتش بايد به تمام مطالبات مردمي احترام بگذارد. وي در پاسخ به اين سوال كه اگر ارتش زير بار نرود چه اتفاقي مي افتد تصريح كرد: به انقلاب همچنان ادامه خواهيم داد و تظاهرات خواهيم كرد تا اهداف محقق شوند.
دكتر هلباوي از آينده توافقات بين المللي به ويژه با رژيم صهيونيستي نيز سخن گفت و افزود: ما مي دانيم كه رژيم صهيونيستي به توافقات و تعهدات بين المللي پايبند نيست و اگر توافقات به شكل ناعادلانه اي كه اكنون هست ادامه نيابد و بر اساس احترام متقابل باشد، ما مشكلي با روابط نخواهيم داشت اما تجربه رژيم صهيونيستي ثابت كرده كه اينگونه نيست. اما در حالي كه رژيم صهيونيستي از قدرت گرفتن گروه هاي اسلام گرا و حامي ايران در مصر به شدت اظهار نگراني مي كند اين روزها دم زدن از اسرائيل ستيزي به برگ برنده اي براي شخصيت هاي سياسي مصر تبديل شده است.
پيش از اين رسانه هاي عربستاني تلاش مي كردند كه از عمرو موسي دبير كل اتحاديه عرب به عنوان يك چهره قاطع در برابر اسرائيلي ها ياد كنند. اظهارات اخير 'نبيل العربي' وزير خارجه فعلي مصر در خصوص تجديد نظر در توافقات بين المللي با رژيم صهيونيستي و اتهام صهيونيست ها به نسل كشي فلسطينيان و پس از آن اظهارات محمد البرادعي دبير كل پيشين آژانس بين المللي انرژي هسته اي درباره لزوم برخورد قاطعانه با اسرائيل مويد حاكم شدن گفتمان جديدي در فضاي سياسي مصر است. گفتماني كه نشان دهنده خستگي مردم مصر از توافقات ناعادلانه سران خود با رژيم صهيونيستي و ترجيح آنان براي بازنگري در اين روابط است.

اسراييل پس از مبارك
اما در قرائتي غربي رويكرد به توافقات بين المللي مصر متفاوت تر از نگاه مردم در داخل اين كشور است.
'نضال حماده' ستون نويس روزنامه الانتقاد لبنان مي گويد كه غربي ها معتقدند پيمان كمپ ديويد قابل ملغي شدن نيست زيرا از حيث قوانين و عرف بين المللي القاي يكجانبه چنين توافقي به منزله اعلام جنگ مصر عليه اسرائيل خواهد بود و اين چيزي نيست كه در حال حاضر ارتش مصر به دنبال آن باشد و به همين دليل است كه شوراي نظامي به تل آويو در خصوص آينده توافق مذكور اطمينان خاطر داده است.
نكته دوم در خصوص كمپ ديويد اين است كه اين معاهده تضمين كننده حفظ جايگاه استراتژيك كانال سوئز براي غرب است به ويژه با درك اين نكته كه اين كانال محل عبور ناوگان هاي دريايي آمريكا به سوي خليج فارس و درياي مديترانه است امري كه در حال حاضر با توجه به حضور آمريكا در عراق، خليج فارس و افغانستان براي ايالات متحده حياتي و تعيين كننده است.
حماده مي افزايد: اما در هر صورت غرب مي داند كه اسرائيل اولين بازنده سقوط حسني مبارك در مصر است زيرا حتي اگر كمپ ديويد باقي بماند، مردم مصر با حساسيت بيش از پيش اوضاع غزه را رصد خواهند كرد و انتخابات آزاد در مصر باب روي كار آمدن مهره هاي آمريكايي مانند مبارك را خواهد بست.
در همين ارتباط روزنامه اقتصادي «دي ماركر» اسرائيل انتظار دارد كه اسرائيل پس از مبارك دچار بحران اقتصادي بزرگي شود. در اين تحليل اقتصادي آمده است كه تل آويو ناچار خواهد شد هزينه ها را در عرصه هاي مدني و اجتماعي كاهش دهد و به جاي آن، هزينه هاي امنيتي خود را با فروپاشي نظام مبارك پوشش دهد و اين ضربه شديدي به ثبات اقتصادي اسرائيل خواهد زد، ارزش 'شكل' اسرائيل كاهش خواهد يافت و ميزان اعتماد به اقتصاد اسرائيل سقوط خواهد كرد.
'پاتريك سيل' كارشناس انگليسي مسائل خاورميانه در مقاله اي كه اخيرا بر روي سايت شخصي اش قرار گرفت مي نويسد: «اسرائيل به شدت نيازمند بازنگري در دكترين امنيتي خود است. اين درسي بود كه حوادث دراماتيك مصر به تل آويو داد. هژموني و تسلط بر منطقه به زور سلاح و سرنيزه، دكترين اسرائيل از بدو تاسيس بوده است اين در حالي است كه چنين رويكردي تنها به تقويت و رشد مقاومت منجر شده است. در واقع اسرائيل به انقلابي در تفكر امنيتي خود محتاج است اما هنوز هيچ نشانه اي از اين تغيير و بازنگري مشاهده نمي شود. نه صلح به تنهايي و نه سلاح مي تواند امنيت اسرائيل را در طولاني مدت تضمين كند.»

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی