اشاره
ايران و مصر به عنوان دو كانون اصلي تمدن شرق، از گذشته بايكديگر مراوده داشته و در پيشبرد تاريخ و تمدن بشري نقشي حياتي ايفاكرده اند. در طول تاريخ، مردم ايران و مصر همواره به همكاري روز افزون تمايل نشان مي دادند. آشنايي با پيشينه تاريخ و فرهنگي روابط دو كشورمي تواند ما را در خصوص درك موقعيت ها و ضرورت هاي كنوني كمك نمايد. نگارنده در اين مقاله به مناسبات ايران و مصر در دوران هاي قديم وپس از اسلام و در قرن اخير و نقش روحانيان در روابط دو كشور، حركت اصلاحي سيد جمال الدين حسيني، تقريب بين مذاهب و شيخ محمد تقي قمي و در پايان به ايران و مصر و چالش جهاني شدن و گفت و گوهاي تمدن ها مي پردازد.

مقدمه
ايران و مصر به عنوان دو مركز عمده و دو حوزة اصل تمدن شرق، از دير بازبا يكديگر ارتباط داشته، در پيشبرد تاريخ و تمدن بشري نقشي بسيار تعيين كننده ايفا كرده اند. آغاز اين روابط به زمان هاي بسيار دور باز مي گردد، زماني كه هر دو كشور «گهواره تمدن» خوانده مي شدند. در طول تاريخ اين روابط، اگر چه شاهان وقت، گاهي از سر حسادت و زماني ديگر بر اثر رقابت، يكديگر را به چالش مي طلبيدند، ولي مردم ايران و مصر همواره به ارتباط و همكاري بيشتر تمايل نشان مي دادند. به هر حال آشنايي با سابقه تاريخي وفرهنگي روابط دو كشور مي تواند ما را در زمينه شناخت و موقعيت ها، ضرورت ها و شرايط حاضر كه بسط و تحكيم روابط  را در راستاي مصالح كشور و امت اسلامي، امري ضروري ساخته است، ياري كند.

مناسبات ايران و مصر در عهد باستان
بر اساس اسناد تاريخي موجود، ايرانيان به فرمان «كورش» و توسط جانشين وي «كمبوجيه» بر مصر تسلط يافتند. اگر چه مورخان يونان به ويژه «هرودوت» با ذكر نكات منفي از عملكرد ايرانيان در مصر به تحريف تاريخ پرداخته اند، ولي منابع قديم مصري از رفتار ايرانيان با مصريان به نيكي يادكرده اند. ادارة «ميراث فرهنگي» و باستان شناسي مصر به منظور دستيابي به همين منابع، اخيراً گروهي را جهت كشف آثار لشكركشي «كمبوجيه» به بيابان هاي داخلي مصر اعزام كرده است. كانون عمليات اكتشافاتي اين گروه در كوير مصر ميان واحه الخارجه و واحه الداخله قرار دارد.
«داريوش» در تكميل فتوحات «كمبوجيه» از جنوب مصر به سوي حبشه لشكركشي نمود. بر اساس كتيبه اي كه به چهار زبان فارسي باستان، ايلامي، آشوري و مصري نوشته شده، «داريوش» طرح هايي براي حفر كانالي ميان درياي مديترانه و سرخ تهيه كرده بود.
در منابع و كتب تاريخي مصري آمده است كه ايرانيان در زمان هخامنشيان به فرمان «داريوش»، «تقويم» و «طب» را از مصريان آموختند. در مقابل مصريان از نظام آبياري ايرانيان يعني به «قنات» الگو برداري كردند! همچنين به دستور داريوش كتابخانه هايي در مصر احداث گرديد كه تا آن زمان در اين كشورناشناخته بود.
«قلقشندي» در «صبح الاعشي»، از برگزاري جشن نوروز (النيروز) در مصرسخن مي گويد. مضافاً اين كه مصريان بعدها به تقليد از ايرانيان، روز اعتدال بهاري (شم النسيم) را جشن گرفتند و مهرگان (مهرجان)، روز آغاز سال كشاورزي مصريان گرديد...
روابط ايران و مصر به دنبال حملات «اسكندر مقدوني» و تسلط جانشينان وي بر منطقه، بيشتر تحت تأثير سياست جنگي و مناسبات متشنج ايران  و روم  قرار گرفت ... همان طور كه فراز و نشيب هاي ديگر همواره  در روابط  دو كشور، وجود داشته است.

روابط ايران و مصر در دوران پس از اسلام
پس از پيدايش و ظهور اسلام در شبه جزيره عربستان و گسترش آن به سمت شرق و غرب، مردم ايران و مصر نيز به اسلام گرويدند. در نيروهاي رزمي ارتش اسلام كه براي فتح مصر آماده مي شدند، شماري از ايرانيان حضورداشتند كه غالباً خراساني بودند. بعدها گروهي از ايرانيان با مهاجرت از ايران، در مصر رحل اقامت افكندند. شماري از فرزندان سلمان فارسي (از اصحاب بزرگوار پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم) در مصر و شماري ديگر در ايران مي زيستند. در آن دوره همه مسلمانان بر محور اسلام گرد آمده بودند و مسأله هويت قومي يا وابستگي جغرافيايي، امري ثانوي و فرعي تلقي مي شد. به همين دليل، نشانه هاي فراواني از تبادل فرهنگي، سياسي، علمي و اقتصادي ميان كليه ملل اسلامي از جمله ايران و مصر وجود دارد. «ليث بن سعه» امام فقه وحديث ـمتولد سال 94 هجري كه آوازه اش در ميان مردم مصر پيچيده بودـ ايراني الاصل است. «كندي» در كتاب «ولاة مصر» تصريح مي كند كه بسياري از استانداران مصر در دوره او ايراني بودند. وي حتي زادگاه اين افراد را هم ذكر مي كند، مثلاً مي گويد: «عون بن يزيد» از اهالي گرگان و «هوثمه ابن اعين» از اهالي بلخ است. مورخان از چند شاعر ايراني ياد كرده اند كه از قرن چهارم هجري به بعد به مصر عزيمت كرده، در آنجا تأثير گذار بودند. مانند: ابونواس كه بعضي وي را بزرگترين شاعر دوران عباسيان به شمارآورده اند. ناصر خسرو قبادياني شاعر و حكيم مشهور نيز در قرن پنجم هجري از مصر ديدن و مدتي در اين كشور اقامت گزيد. وي به عنوان «حجت» جزيره خراسان و در راستاي تبليغ «اسماعيليه» از سوي «المستنصربالله» خليفه فاطمي به ايران اعزام گرديد. ناصر خسرو در سفرنامه خود، مطالب ارزنده اي دربارة مصر، نيل، نحوه زندگي مردم و بناها و ساختمان هاي  موجود در اين كشور بيان كرده است. سعدي از ديگر شاعران ايراني است كه در زمان ايوبيان مدتي در مصر اقامت گزيده بود. رهاورد اين سفر، مجموعه اي از داستان هاي پند آموزي است كه شيخ اجل آنها را در بوستان و گلستان آورده است.
فخر الدين عراقي شاعر و صوفي مشهور در قرن هفتم هجري به مصر رفت و مورد تكريم سلطان واقع شد و به منصب «شيخ الشيوخي» رسيد. شيخ الشيوخ در آن دوران به رييس خانقاه گفته مي شد نخستين خانقاه در زمان ايوبيان در مصر ساخته شد و از آن زمان به بعد، امر او وزراي مصر در احداث خانقاه با يكديگر به رقابت  برخاسته، اموال  فراواني را وقف آن كردند. در دوران مماليك، تعداد خانقاه ها افزايش يافت. اين خانقاه ها در حال حاضر يكي از نشانه هاي معماري مصري است كه  تأثير معماري ايراني در آن كاملاً آشكار است.

با سقوط بغداد به دست مغول ها و فروپاشي حكومت هاي ايراني و تسلط ايوبيان شام بر خلافت فاطمي، يك دوره فترت و يا حتي قطع رابطه درمناسبات ايران و مصر پيش آمد. همچنين بر اثر حمله تيموريان به سرزمين هاي وابسته به «مماليك مصر» روابط  دو كشور رو به  تيرگي نهاد. با ارزيابي روابط  دو كشور در دوره هاي تاريخ اشاره شده، ملاحظه مي شود كه دوران حاكميت فاطيمان در مصر اوج شكوفايي روابط فرهنگي ايران و مصربود، فاطميان بسياري آداب و رسوم خود را از ايرانيان گرفتند... آنها دربارشان را مثل شاهان ايران آراستند و مانند ايشان برخي اعياد را جشن گرفتند. خليفه فاطمي مانند شاهان ساساني، در برابر مردم، پشت پرده قرارمي گرفت و به هنگام جلوس پرده كنار مي رفت و در حضور او قاريان به تلاوت قرآن كريم مي پرداختند.
از جمله اعيادي كه فاطميان به تقليد از ايرانيان جشن مي گرفتند، عيد نوروز بود كه طبق مدارك موجود، برخي از شاعران، اين عيد را به امير «تميم ابن المعز» تبريك گفته اند. اين جشن ها نمايانگر تمايل فاطميان به پيروي از فرهنگ و تمدن ايراني بود. شايان ذكر است كه هنر دوران فاطمي هم شديداً تحت تأثير هنر ايران قرار داشت كه  در زمينه هاي: بافندگي، منبت كاري، كنده كاري و كاشي كاري، سبك  و روش هنرمندان ايراني به روشني ديده مي شود. يكي ديگر از نشانه هاي ارتباط فرهنگي ايران و مصر رواج برخي ازواژه هاي فارسي در زبان عربي و به ويژه در گويش مصري است. به كارگيري اين واژه ها در مصر از طرف فاطميان، صوفيان و عثمانيان صورت گرفت. «محمد مقبل بيگ» در كتاب «الدراثمين في اسماء البنات و البنين» بسياري از نام هاي به كار رفته در مصر را مي آورد كه اغلب ريشه فارسي دارند. «دكترحسين مجيب المصري» در كتاب «ايران و مصر عبرالتاريخ» و برخي ديگر ازآثارش و «محمد نورالدين عبدالمنعم» در مقاله «الالفاظ الفارسيه في العامية المصريه» اين  واژگان را شرح داده اند.

... در دوران عثماني و به دنبال اصلاحاتي كه محمد علي پاشا انجام داد، زبان فارسي به عنوان يك زبان علمي و تقريباً نيمه رسمي، در مصر تجديدحيات پيدا كرد كه انتشار بسياري از كتب ادبي و ارزشمند فارسي چون ديوان حافظ، مثنوي معنوي، كليات سعدي و غيره، همچنين انتشار روزنامه هايي به زبان فارسي مانند: ثريا، پرورش، چهره نما و حكمت در مصر نقشي عمده در اين رابطه ايفا كردند. در سال 1516 ميلادي شاه اسماعيل اول ـبنيانگذار سلسله صفويـ در صدد ائتلاف با سلطان مصر «الغوري» عليه دولت عثماني برآمد و به اين منظور سفيري به همراه يك نامه دوستانه و دويست غلام و كنيز نزد سلطان مصر فرستاد. سلطان مصر پيشنهاد پادشاه ايران را پذيرفت و با سپاهي بالغ بر سي هزار نفر به جانب سوريه روان گرديد. از اين زمان روابط ايران و مصر در چارچوب روابط ديپلماتيك قابل مطالعه وبررسي است. در عهد نامه ارز روم كه در سال 1848 ميلادي توسط ميرزا تقي خان امير كبير از سوي ايران امضا گرديد، تصريح شده است كه دولت ايران در هر يك از شهرهاي ممالك عثماني كه داراي منافع تجاري است (به جزمكه و مدينه) مي تواند كنسولگري تأسيس نمايد. هشت سال بعد در سال 1855 ميلادي دولت ايران براي اولين بار به اعزام يك مأمور موقت به عنوان «مصلحت گذار» از استانبول به قاهره مبادرت نمود. در سال 1299 هجري قمري اختلافاتي بين تجار ايران و گمركات مصربر سر تنباكوي ايران پيش آمد.
سفارت ايران در استانبول، «حاجي محمد صادق خان» را به عنوان مصلحت گذار و مأمور ثابت به مصر فرستاد. اين اقدام، زمينه ساز پايه هاي اوليه برقراري مناسبات سياسي ايران و مصر در تاريخ معاصر بوده است.

روابط ايران و مصر در قرن بيستم
پس از پايان جنگ جهاني اول و تقسيم سلطنت عثماني بر اساس سياسي به مناسبات دو كشور گسترش بخشيد. علاوه بر امور تجاري، در روابط  فرهنگي ايران  و مصر نيز تحركي پديد آمد. اين روند نقش مؤثري در ارتقاي سطح ديپلماتيك دو كشور داشت و در 1317 هجري شمسي سفارت ايران در قاهره به سفارت كبري تبديل شد. در دوران فاروق تدريس زبان فارسي در دانشگاه هاي مصر رواج پيدا كرد و با اعزام اساتيد زبان فارسي از سوي ايران به مصر، روابط فرهنگي و علمي طرفين گسترش بيشتري يافت. جدايي خواهر شاه مصر از شاه ايران اگر چه موجب ناراحتي خانوادگي حاكم مصرگرديد، ولي در خط مشي كلي سياست خارجي دو كشور تأثيري نداشت. با فروپاشي نظام پادشاهي در مصر و به قدرت رسيدن «افسران آزاد»، در سياست مصر تغييراتي عمده در صحنه هاي داخلي و خارجي به وجود آمد و سرهنگ «ناصر» با رويكرد به افسانه قوميت عربي و صدور افكارملي گرايي به منطقه خليج فارس، نظام پهلوي را به چالش طلبيد. در چنين شرايطي روابط  دو كشور سير نزولي به خود گرفت تا اين كه سرانجام در4 مرداد 1339 روابط ديپلماتيك قطع  گرديد.

در پي شكست مصيبت بار اعراب در جنگ 1967 م ـكه بر اثر سياست هاي جاه طلبانه و يا اشتباه آميز سرهنگ ناصر رخ دادـ ناصر در سياست هاي منطقه اي و جهاني خود تغييراتي داد. مضافاً اين كه حمايت ظاهري ايران از اعراب در 1967، فرصت خوبي براي بهبود روابط فراهم كرد و بر اثرميانجگري كويت و تماس هاي طرفين، روابط ايران و مصر مجدداً روند صعودي پيدا كرد تا اين كه در هفتم شهريور 1349 (اوت 1970) دو كشور با صدور اعلاميه اي تصميم به ارتقاي سطح روابط با سفارت گرفتند، اما يك ماه پس از صدور اعلاميه تجديد رابطه بين دو كشور، «ناصر» فوت كرد.
با روي كار آمدن انور سادات، سياست هاي مصر در عرصه خارجي تا حدود زيادي به موضع گيري هاي رژيم شاه نزديك شد كه رويگرداني سادات از بلوك شرق به سمت بلوك غرب و در پيش گرفتن سياست اقتصادي مبتني بر «بازار آزاد» از آن جمله است. سادات پس از جنگ اكتبر 1973 سياست سازش و همكاري با اسراييل را دنبال كرد. مناسبات ايران و مصر پس از اين جنگ، با اعلام آمادگي ايران براي همكاري در بازسازي مصر و افزايش تماس هاي دو جانبه به اوج خود رسيد.

شاه از سياست سادات در زمينه رفع بحران خاورميانه از راه سازش با اسراييل، حمايت همه جانبه نمود و در واقع گسترش روابط بازرگاني و تجاري دو كشور، به منزله حمايت مادي از اين سياست بود. در تاريخ معاصر، روابط شاه و سادات ـدو عنصر كاملاً وابسته به امپرياليسم غربـ عصر طلايي(!) مناسبات تهران ـ قاهره به شمار مي آيد. پرداخت وام هاي  كلان از سوي ايران به مصر، انعقاد قراردادهاي گوناگون  صنعتي، تجاري وسرمايه گذاري هاي مشترك در عرصه هاي مختلف جهانگردي و انرژي، جملگي از گرمي روابط طرفين حكايت مي كرد. البته آمريكا از شاه براي ترغيب سادات جهت گشودن باب مذاكرات مستقيم با اسراييل بهره برداري كرد. گفته مي شود مهم ترين محورهاي مذاكرات شاه و كارتر، در پايان 1977 موضوع فوق بود.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران مناسبات سياسي دو كشور به دليل امضاي قرارداد كمپ ديويد به دستور امام خميني رحمة الله علیه، در سال 1979 قطع گرديد و با پذيرش شاه مخلوع از سوي مصر روابط فيما بين متشنج شد. پس از آغاز جنگ ايران و عراق، نخست مصر هر دو طرف را محكوم كرد و مخالفت خود را با «اين جنگ بيهوده ميان دو كشور مسلمان و همسايه» ابراز نمود، اما مصر از اين كه عراق مي توانست سدي در مقابل گسترش انقلاب اسلامي باشد، بسيار خشنود بود. با توجه به اين امر بود كه مصر پس از شدت يافتن جنگ به عراق كمك هاي نظامي بسياري كرد.6
رشد جنبش اسلام خواهي در منطقه به طور اعم و در مصر به طور اخص ـكه مشخصاً پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران روند قابل توجهي داشتـ موجب گرديد تا مقامات مصري، جمهوري اسلامي ايران را به دخالت در امور داخلي كشور خود متهم كند! ولي هيچگاه نتوانستند مدرك يا سندي دراين خصوص ارائه نمايند. با اين حال دولت مصر با عنوان كردن همين اتهام، در تاريخ سيزدهم اسفند ماه 1366 اقدام به بستن «دفتر حفاظت منافع جمهوري اسلامي ايران» در قاهره نمود.
با پذيرش قطعنامه 598 و پايان جنگ تحميلي، جمهوري اسلامي ايران در يك حركت بشر دوستانه و به طور يك جانبه اسراي مصري را كه در طول جنگ در كنار نيروهاي عراقي به اسارت درآمده بودند، از طريق وساطت شيخ محمد غزالي، روحاني برجسته مصري آزاد كرد. پس از پايان جنگ دوم خليج فارس و آزاد سازي كويت توسط نيروهاي متفقين به رهبري آمريكا، بار ديگر نقشه سياسي خاورميانه دگرگون شد. اين دگرگوني ها وتحولات، زمينه مناسبي براي نزديكي تهران و قاهره فراهم آورد و در تاريخ هشتم ارديبهشت ماه 1370 دفاتر حفاظت منافع دو كشور در تهران و قاهره گشايش يافت. از آن زمان تاكنون مقامات دو كشور عمدتاً وزراي خارجه طي تماسها و گفت و گوهاي دو جانبه در صدد بهبود مناسبات برآمده، مي كوشند تا سطح آن را ارتقا دهند.

طي يك دهه گذشته دو كشور در مسايل بين المللي زير همكاري خوبي بايكديگر داشته اند:
1ـ هماهنگي مواضع دو كشور در مسأله بوسني و كمك به مسلمانان آن سامان.
2ـ موضع گري نزديك دو كشور دربارة NPT (پيمان منع گسترش سلاح هاي كشتار جمعي).
3ـ رايزني هاي دو كشور در مسألة حقوق بشر كه به تغيير رأي مصر نسبت به قطعنامه حقوق بشر عليه ايران از مثبت و ممتنع انجاميد.
4ـ همكاري دو كشور در چارچوب سازمان كنفرانس اسلامي و شركت «عمرو موسي» وزير خارجه مصر در اجلاس تهران و اتخاد مواضع مشترك در بسياري از مسايل مطرح شده در كميته هاي كنفرانس.

در سطح همكاري هاي منطقه اي نيز دو كشور در موارد بسياري مواضع مشترك دارند كه از آن جمله مي توان  به موارد زير اشاره كرد:
1ـ ضرورت جلوگيري از گسترش سلاح هاي كشتار جمعي رژيم صهيونيستي.
2ـ حمايت از تماميت ارضي عراق و جلوگيري از تجزيه آن.
3ـ طرح خلع سلاح هسته اي و كشتار جمعي در خاورميانه.

در بعد روابط دو جانبه مي توان به همكاري هاي زير اشاره كرد:
الف - همكاري هاي اقتصادي روند بهبود مناسبات اقتصادي پس از گشايش مجدد دفاتر حفاظت منافع دو كشور با جديت دنبال شده است.
در اين زمينه ساخت پنج كارخانه نيشكر در استان خراسان از سوي مصر و امضاي ياد داشت تفاهم براي  فروش يك هزار دستگاه تراكتور به بخش خصوصي مصر و مبادلات تجاري ديگر، از جمله فعاليت هاي اقتصادي قابل ذكر است.
ب ـ همكاري هاي فرهنگي: امضاي توافقنامه همكاري هاي علمي ميان دانشگاه عين شمس مصر و دانشگاه علامه طباطبايي، سفر برخي علماي برجسته و شخصيت هاي روحاني علمي، ادبي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران به مصر و ملاقات آنها با شيخ الازهر و ديدار شخصيت هاي علمي و مطبوعاتي مصر با مسؤولان ايران، همچنين نمايش فيلم هاي ايراني در مصر و ديدارهاي دوستانه ورزشي جزو فعاليت هاي فرهنگي سال هاي اخير به شمار مي آيد. البته همة مواضع و موارد فوق را مي توان در واقع (دور شدن تدريجي مصر از كمپ ديويد) تلقي كرد.

 نقش علما و روحانيان در روابط ايران و مصر
بي ترديد مردم ايران و مصر از نظر دينداري و توجه به امور مذهبي بايكديگر همانندي هاي فراواني دارند. هر دو ملت در مبارزات ضد استعماري خود از عامل دين به عنوان انگيزه اي براي «جهاد» عليه استعمارگران بهره بردند. به ياد مي آوريم كه ارتشيان مصر در «جنگ رمضان» با نداي الله اكبر از كانال سوئز عبور كردند و استحكامات خط بارلو را در هم شكستند.
همچنين عشق و علاقه به اهل بيت علیهم السلام يكي از شاخصه هاي مذهبي مشترك است كه به وضوح نزد ايرانيان و مصريان ديده مي شود. ديداري از مسجدامام حسين علیه السلام و بارگاه سيده زينب علیها السلام در قاهره روشنگر اين حقيقت است. در اين ميان نقش علما و روحانيان آگاه در نزديك سازي دو ملت ايران و مصر بسيار با اهميت است. ما در اين جا به ذكر دو نمونه، تأثير حركت اصلاحي سيد جمال الدين حسيني و حركت تقريب بين مذاهب شيخ محمد تقي قمي در تحولات ايران و مصر و كل منطقه اكتفا مي كنيم.

 حركت اصلاحي سيد جمال الدين اسد آبادي
سيد جمال در اواخر سال 1285 هجري قمري براي اولين  بار از هند وارد مصر شد. مدت اقامت وي در اين سفر فقط چهل روز بود، اما سيد در اين مدت كوتاه با الازهر آشنا شد و از آنجا عازم حج گرديد. اين مراجعت زودهنگام سيد موجب تأثر طلاب الازهر شد.
در سفر دوم كه با آغاز محرم 1287 ه.ق آغاز شد، سيد ظاهراف به قصد اقامت دراز مدت به قاهره رفت. اين بار او در «سراي ابراهيم بيك مويلگي» در نزديكي «مسجد سيدنا الحسين» سكني گزيد، ولي بعد به خان الخليلي رفت و به درخواست طلاب الازهر به تدريس كلام، فلسفه، فقه و نجوم پرداخت.
طبق نوشته مورخان و يادداشت هاي سيد در پشت جلد كتاب ها، سيد كتاب «زوراء» تأليف شيخ جلال الدين دواني در تصوف، «شرح قطب بر شمسيه» در منطق، هدايه و «اشارات و حكمت الاشراق» در فلسفه و «شرح العقائدالعضديه» جلال الدين دواني در كلام و «تذكره» شيخ طوسي در علم هيأت قديم را تدريس مي كرد. (مجموعه تقريرات درس وي در شرح عقايد، بعدها به نام شيخ عبده در مصر چاپ شده است).
از شاگردان مشهور سيد مي توان از شيخ محمد عبده، شيخ عبدالكريم سلمان، شيخ ابراهيم لقاني و شيخ ابراهيم حلباوي نام برد.
سيد براي اين گروه، علوم رسمي حوزوي و الازهري تدريس مي كرد، اما گروه ديگري هم بودند كه در فرصت هاي مناسب از درس سيد در علوم اجتماعي و سياسي استفاده مي كردند و اين دروس دوره اي، گاهي در منازل افراد عرضه مي شد و شاگردان معروف اين دوره ها: محمود سامي البارودي، عبدالسلام مويلحي و برادرش ابراهيم مويلحي، سعد زغلول، علي مظهر، سليم نقاش، اديب اسحاق و ديگران بودند.
«احمد امين» در كتاب خود ضمن شرح حال سيد مي نويسد: سيد از تدريس در مصر چه مي خواست؟ و سپس پاسخ مي دهد كه: سيد از تدريس علوم الازهري و غير حوزوي، دو هدف داشت: هدف اول بيداري طلاب و روشن شدن اذهان الازهريان بود تا آنان را با دنياي جديد آشنا كند، به ويژه با فلسفه كه پس از دوران فاطميان در مصر، تعطيل و تحريم شده بود.7 تا آنجا كه شيخ محمد عبده در مقدمه رساله «الواردات في سرالتجليات» مي نويسد: من وقتي سراغ فلسفه را گرفتم، در الازهر به من گفتند كه فلسفه حرام است: «كلما سألت اجابوني بان الاشتغال بها حرام...» 8 (تا اين كه خورشيد حقايق ظهور كرد و به وجود حضرت الحكيم الكامل و الحق القائم استادنا السيد جمال الدين الافغاني لطايفي از آن بر ما آشكار شد و از او در اين باب خواستار شديم و شكر خدا را كه اجابت كرد...)
بر اساس همين تأثير روحي و معنوي است كه به نقل از «زعما الاصلاح في العصر الحديث» شيخ درباره سيد مي گويد: «ان أبي وهبني حياة يشاركني فيها علي و محروس السّيد جمال الدين وهبني حياة أشارك فيها محمداً وابراهيم و موسي و عيسي و الاولياء و القديسين ...»9
در همين دوران بود كه عبده رساله «نيچريه»10 را با همكاري ابوتراب ـ شاگرد ايراني سيد به عربي ترجمه و با مقدمه مشروحي در قاهره چاپ مي كند.
هدف دوم سيد از ارائه درس هاي عمومي، بيداري مردم مصر و نقد حكومت استبدادي و افشاي مظالم استعمار بود. سيد به صراحت از اشغال كشورهاي اسلامي مغرب، تونس و الجزاير به دست فرانسه و اشغال مصر و سودان و ديگر بلاد اسلامي به دست انگلستان به شدت انتقاد مي كرد و درهمين راستا سرانجام «حزبي الوطني» را در مصر تأسيس كرد كه مرحوم «سيد محمد رشيد رضا» در كتاب «تاريخ الاستاد الامام»، از آن به نام الحزب الوطني الحر ياد مي كند.

سيد جمال از تدريس علوم الازهري و غير حوزوي، دو هدف داشت:
 اول - بيداري طلاب و روشن شدن اذهان الازهريان بود،
دوم - بيداري مردم مصر و نقد حكومت استبدادي و افشاي مظالم استعمار
به هر حال نقش سيد در تحول الازهر، بيداري مردم مصر و آگاهي سياستمداران، روشن است، اما اين حركت بدون همكاري و همدلي طرف مصري شيخ محمد عبده و ديگران هرگز امكان پذير نبود و به همين دليل سرانجام رجال حكومت مصر به درخواست انگليس سيد را از مصر اخراج كردند، ولي او به پاريس رفت و «العروة الوثقي» را با همكاري شيخ محمدعبده منتشر ساخت كه خود داستان جداگانه اي دارد.11

تقريب بين مذاهب
مورد ديگري كه اهميت خاصي در جهان داشته و دارد، مسأله پيدايش «دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه» در مصر است. مرحوم شيخ محمود شلتوت در قصه التقريب به تفصيل در اين باره بحث كرده است و اين رساله شيخ در فصلنامه «رسالة الاسلام» آمده و بعد به طور مستقل چاپ شده است استاد محمد تقي قمي يك شيخ ايراني بود كه ظاهراً براي انجام امور فرهنگي از سوي دولت ايران به مصر اعزام شده بود، اما او با الازهر تماس مي گيرد. نتيجه اين تلاش آشنايي با شيوخ بزرگواري چون شيخ عبدالمجيد سليم، شيخ محمود شلتوت، شيخ محمد فحام، شيخ محمد ابوزهره، شيخ محمد غزالي و شيخ حسن البناء و ديگران است و اين گونه، دارالتقريب پيدايش يافت. دوره كامل 15 ساله «رساله الاسلام قاهره» ـكه از سوي مجمع التقريب تهران، به طور كامل تجديد چاپ شده است، تاريخ اين حركت اصلاحي ايرانيـ مصري را نشان مي دهد.
بي ترديد اگر همكاري علماي بزرگ مصر و ايران (مانند مرحوم آيت الله بروجردي) نبود، شيخ قمي به تنهايي قادر به كاري نبود. در نتيجه همين كوشش ها و تعاون بود كه سرانجام فتواي معروف شيخ محمود شلتوت: «يجوز التعبد به مذهبي الشيعه كسائر المذاهب» صادر شد و بعد فقه شيعه در الازهر تدريس شد و تفسير «مجمع البيان» در قاهره به چاپ رسيد و...
بي ترديد اين حركت ايرانيـمصري، در واقع بسياري از مشكلات و اختلافات شيعه و سني در جهان اسلام را بر طرف ساخت و ما اگر امروزشاهد همزيستي مسالمت آميز پيروان همه مذاهب اسلامي در بلاد اسلامي هستيم، نتيجه همكاري علماي مصري ـ ايراني است و بايد اين راه باهمكاري ايران و مصر استمرار يابد.

 ايران و مصر و چالش جهاني شدن
امروز ما با همكاري مصر و ديگر كشورهاي اسلامي مي توانيم قدرتمندانه درمسأله جهاني شدن موضع بگيريم. پديدة جهاني شدن بر خلاف ظاهر زيبا و فريبنده، ابعاد منفي فراواني دارد. جهاني شدن، در واقع آغاز دوران پس ازاستعمار است مانند پسامدرنيسم كه به دنبال مدرنيسم مطرح شده است! اصولاً واژه جهاني شدن (Globalozation) براي نخستين بار در آمريكا رواج يافت و هدف ظاهري آن تعميم هر چيزي براي همه است! پيش از آن كه به تأثير جهاني شدن در عرصه هاي: فرهنگ، اخلاق، قوميت ها و مليت ها بپردازيم.
به پاره اي از تأثيرات جهاني شدن در عرصه اقتصاد اشاره مي كنيم
اقتصاد دانان بين المللي مي گويند كه پنج كشور: آمريكا، ژاپن، فرانسه، آلمان و انگلستان 172 شركت از 200 شركت چند مليتي بزرگ دنيا را در اختيار دارند. اين 200 شركت يا تراست جهاني كه عملاً اقتصاد همه دنيا را مي چرخانند، همچنان در پي آنند كه سيطره جهاني خود را استحكام بخشند. طبق گزارش سازمان ملل حجم منابع مالي و نقدي 358 نفر از ثروتمندان جهان با حجم منابع مالي دو ميليارد و نيم انسان برابر است! به عبارت ديگر 20 درصد ثروتمندان جهان 80 درصد توليد خام داخلي در سطح دنيا را به خود اختصاص داده اند و از اين رهگذر بر نفوذ و سيطره خود بر فقراي سرزمين خود و كشورهاي فقير و جهان سوم مي افزايد.
نتيجه اين ثروت اندوزي و افزون طلبي آن است كه ميانگين ثروت در خود آمريكا در بين سرمايه داران ـبين سال هاي 1975 تا 1995ـ 60 درصد افزايش يافته است، ولي شمار كساني كه از اين ثروت  در خود آمريكا بهره مند مي شوند، حتي از يك درصد مردم آمريكا كمتر است. يك محقق آمريكايي اظهار نگراني مي كند كه طبقه متوسط آمريكا به سرعت به سوي طبقه جهان سومي پيش مي رود.12
در فرانسه نيز تنها 20 درصد فرانسوي ها، 70 درصد ثروت ملي كشور را در انحصار دارند، در حالي كه 20 درصد مردم فقير فرانسه، فقط قادرند 6 درصد از ثروت ملي را مورد استفاده قرار دهند. در ژاپن، آلمان و انگليس نيز اوضاع كم و بيش بر همين منوال است. به هر حال پديده جهاني شدن به دنبال تحقق يك جهان انساني تر، عادلانه ترو سالم تر نيست، بلكه اين يك ايدئولوژي پر زرق و برقي است كه تحقق خواسته ها و اهداف توسعه طلبانه خود را دنبال مي نمايد.
در اين باره چند جمله از دكتر محمد عابد الجابري را نقل مي كنم. وي مي گويد: «اهداف جهاني شدن روشن است جهاني شدن موجوديت هاي سه گانه: دولت، ملت و ميهن را هدف قرار داده است. اگر اين سه موجوديت را از ميان برداريم، چه چيز باقي مي ماند؟ آنچه مي ماند، جايگزين همه موجوديت ها مي شود: امپراتوري جهاني يعني شركت ها و مؤسسات  چند مليتي كه راه اندازي، جهت دهي و رهبري جهان را بر عهده دارد و به اين ترتيب در همه جا جايگزين دولت مي شود: «ايران و مصر با روابط بهتر و بيشتر در گروه 15 كه حالا بايد آن را 16 يا 19 بناميم مي توانند با قدرت و توان مضاعف، پديده جهاني شدن را بررسي كنند.
البته از اين مهم تر بعد فرهنگي و اخلاقي پديده جهاني شدن است: گسترش ارتباطات، ماهواره و اينترنت اگر چه جنبه هاي سودمندي دارد، ولي در اموراخلاقي، جهان را به سوي بحران و انحطاط وحشتناكي پيش مي برد! اين امرچاره انديشي سريع و فوري مي طلبد كه در اين ميان الازهر مصر با تاريخ هزارساله و حوزه علميه قم با سابقه پربار و درخشان خود، وظيفه  دارند براي مقابله با آن، راه حل مناسبي ارايه كنند.

 ايران و مصر و طرح گفت و گوي تمدن ها
سال گذشته كنفرانسي دربارة نقش تمدن هاي مصر، ايران، ايتاليا و يونان در تهران برگزار شد. بي ترديد اين قبيل نشست ها در شناخت گذشته و تاريخ تمدن ها سودمند است، ولي بايد توجه كنيم كه گذشته ما و تمدن اسلامي ايران و مصر سدي است مستحكم كه مي توانيم به آن تكيه كنيم. اما حركت ما بايد رو به جلو باشد. 13 لازم است در شرايط كنوني براي دنياي امروز بشري، طرحي نو در اندازيم. تمدن اسلامي تكامل بخش تمدن هاي پيشين است و براي مشكلات حاضر در سطح جهان نيز مي تواند راه حل ارايه نمايد.
طرح گفتگوي تمدن ها كه توسط آقاي خاتمي مطرح شده است، در يك بخش مي خواهد با يورش فرهنگ آمريكايي و تسلط آن بر جهان، مقابله كند. پوشيده نيست كه تمدن ها و فرهنگ هاي متعددي در جهان وجود دارند كه هر كدام در شكل گيري شخصيت مستقل هر يك از ملت هاي جهان نقش دارند، ولي امروز ما شاهد آن هستيم كه ملل جهان از روند تزريق يك نوع فرهنگ خاص كه به شيوه هاي گوناگون تبليغاتي و با استفاده از فناوري جديدارتباطات انجام مي گيرد، احساس نگراني مي كنند.
البته منظور روند، آمريكايي كردن فرهنگ و آداب و رسوم ملت هاست كه جهان  را در نور ديده است. انديشه گفت و گوي تمدن ها به دنبال اثبات اين مطلب است كه در دنياي امروز فرهنگ ها و تمدن هاي متعدد حق دارند با حفظ استقلال و موجوديت خود از طريق تعامل فرهنگي و تمدني در راستاي ساختن دنياي جديد سرشار از صلح و تفاهم، تلاش كنند. ايران و مصر با فرهنگ غني و پرمايه خود مي توانند با ورود به اين عرصه و با همفكري و همدلي اين راه را هموار سازند. بديهي است ايران و مصر بايد ابتدا با يكديگر به گفتگو بپردازند تا در مرحله بعدي بتوانند ابتكاراتي مشترك در زمينه گفت و گويي تمدن ها عرضه دارند.

جمع بندي
با بررسي اجمالي سوابق تاريخي و فرهنگي ايران و مصر، به ويژه پس از اسلام، مي توان پيوندهاي عميقي براي استحكام روابط در ابعاد گوناگون پيدا كرد، البته در چند سال اخير دو كشور مواضع مشتركي در قبال بسياري از مسائل منطقه اي و جهاني از خود به نمايش گذاشته اند. افزون بر آنچه قبلاًبيان كرديم، مصر و ايران در بحران دو سال قبل تركيه و سوريه نقش سازنده اي ايفا كردند. البته نه اين كه هر دو كشور با هماهنگي كامل به اين بحران زدايي دست زدند، ولي معلوم مي شود كه با همكاري هاي نزديك ترمي توان از بحران هاي سخت جلوگيري كرد.
همچنين در دو سه سال اخير شاهد بوده ايم كه مواضع ايران و مصر در قبال اهداف توسعه طلبانه رژيم صهيونيستي بسيار به هم نزديك شده است. مردم مصر همانند مردم ايران و ملت لبنان و ساير ملل عرب و مسلمان شادماني خود را از پيروزي مقاومت اسلامي لبنان ابراز نمودند و پيش از آن هم دولت مصر، رسماً از مبارزه حزب الله عليه اشغالگران پشتيباني كرد.
مصر در مورد محاكمه جاسوسان اسراييلي در ايران، به طور رسمي اعلام كرد كه ايران حق دارد به عنوان يك كشور مستقل طبق موازين و قوانين خوداقدام كند. مواضع مصر در قبال برنامه هسته اي رژيم صهيونيستي، پشتيباني اين كشور از عضويت ايران در گروه 15 و پس از آن تماس تلفني رؤساي جمهوري دو كشور، يخ هاي روابط پيشين را ذوب كرده است . 14
چشم انداز همكاري هاي دو كشور در عرصه هاي گوناگون بسيار روشن است. اين همكاري ها براي جهان اسلام نتايج حياتي در بر دارد، به ويژه مسأله فلسطين و قدس شريف با همكاري مصر و ايران و ديگر كشورهاي اسلامي قابل حل خواهد بود. بي ترديد رژيم صهيونيستي براي مخالفت با بهبود روابط ايران و مصر، موانعي بر سر راه دو كشور قرار داده و مي دهد، چرا كه تنها برنده اختلاف ميان دو كشور، رژيم صهيونيستي است. ولي خردمندي و تدبير رهبران دو كشور مي تواند اين توطئه ها را خنثي سازد. به هر حال مصر جايگاه ويژه اي نزد مسلمانان دارد. خداوند در قرآن مجيد درپنج مورد نام «مصر» را آورده است و اين افتخار نصيب ديگر كشورها نيست. براي مثال در سوره يونس مي خوانيم: «و اوحينا الي موسي و اخيه ان تبوء القومكما بمصر بيوتا و اجعلوا بيوتكم قبله و اقيمو الصلاة و بشر المؤمنين» آية «87» و در سوره يوسف مي فرمايد: «فلما دخلوا علي يوسف اوي اليه وقال ادخلوا مصر انشاء الله آمنين» (آيه 99). در هر دو مورد مي بينيم سخن ازپناه دادن و قبله قرار دادن خانه ها و اقامه نماز در آنها و سپس بشارت برمؤمنان و در امان بودن، به ميان آورده است.
بي هيچ ترديد براي امت مسلمان و براي جهان اسلام خسارت بزرگي است كه «مصر» را از دست بدهد. بي شك ما با مصر در مسأله كمپ ديويد اختلاف اصولي و ريشه اي داريم و موضع جمهوري اسلامي ايران در مسأله فلسطين شفاف ترين مواضع است و چگونگي آن هم بر همه روشن است ولي به باور ما، مسائل سياسي قابل تغيير و تحول، نبايد مانع از تلاقي و ارتباط دو كشور در مسائل دو جانبه و مسائل مبتلا به جهان اسلام شود.
اصولاً مسأله مورد اختلاف را بايد به تدريج حل كرد و لزومي ندارد كه مافقط در موارد اختلافي صحبت كنيم. چرا موارد وفاق را نمي بينيم و چرا درافزايش آن موارد نمي كوشيم؟ آيا فقط از راه «حمله» و «قطع رابطه» مي توان مسايل مورد اختلاف را بر طرف ساخت يا راه هاي ديگري هم براي اين امور وجود دارد. در جايي كه ما با «اهل كتاب» با استناد صحيح به آيه اي از قرآن مجيد، آماده «گفتگو» و «تبادل نظر» هستيم، چرا با «اهل ايمان» و برادري ديني خود در وارد اختلاف، به گفت و گو ننشينيم؟
اصولاً در هيچ جاي دنيا، رهبران احزاب و سياستمداران حاكم، حتي درايران در همه امور همفكر و هم رأي نيستند، اما آنها همواره مي كوشند كه موارد اختلاف را به «حداقل» خود برسانند و در تكامل و پيشرفت جامعه وامور كشور خود پيش بروند و چرا ما چنين نباشيم؟
يكي از ائمه اهل سنت جمله پرباري دارد. وي مي گويد: «در امور مورد توافق با هم متحد شويم و در موارد اختلاف يكديگر را معذور بداريم» و اين بهترين راه است.

يادداشت ها:
1ـ حسين مجيب المصري، ايران و مصر عبرالتاريخ، (قاهره مكتبة)
2ـ در اين مورد رجوع شود به كيهان فرهنگي ويژه نامه مصر، به همت آقاي اسعدي، شماره 9، سال نهم، آذر ماه 1371 و مقاله حجت.
3ـ درباره پيشينه زبان و ادبيات فارسي در مصر، به طور «اشاره » ـ در يك پاورقي ـ مي توان گفت:
1) زبان فارسي از زمان هاي كهن در مصر مطرح بوده و تماس هاي دو ملت ايران و مصرهيچگاه قطع نشده است. حتي پيش از ياد گيري زبان فارسي در مصر و مسأله ايران شناسي اين رابطه برقرار بوده است زيرا فرهنگ ايراني يك رشته از زبان و فرهنگ عثماني بود كه در آن زمان بر ملل شرق غلبه داشت و ما مي دانيم كه فرهنگ و زبان عثماني تا حدودي از زبان فارسي گرفته شده است و طبعاً اين تأثير و تأثر به كشورهايي كه تحت سلطه عثمانيان بوده اند نيز سرايت كرده است.
2) زبان فارسي علاوه بر تدريس در دانشگاه ها، در انتشارات و موارد مكتوب نيز رواج داشته است. يعني به خط فارسي در چاپخانه ها، كتاب و مجله منتشر مي شده است. چاپخانه «بولاق» كه در آغاز قرن نوزدهم تأسيس شد، بوستان و گلستان، مثنوي مولانا وآثار عطار را چاپ كرده است.
3) در سال 1933 در دانشگاه قاهره دكتر عزام رساله دكتري اش را درباره نسخه عربي شاهنامه گذراند و اين نخستين دكتراي زبان فارسي در مصر بود. دكتر شورايي در دانشگاه عين الشمس و عبدالنعيم حسنين بعدها تلاش هاي عزام را پي گرفتند.
4) در الازهر نيز زبان فارسي به عنوان زبان دوم در بخش هاي فلسفه، تاريخ و زبان عربي در دانشكده آثار اسلامي پذيرفته شده است. به طور كلي مي توان گفت كه در كمتر دانشگاه بزرگ مصري است كه زبان فارسي در آن به نوعي مطرح نباشد. اما متأسفانه ادبيات فارسي با وجود اين كه نزديك ترين ادبيات به جهان عرب است، هنوز آن طور كه بايد براي جامعه عرب شناخته شده نيست.
4ـ سيد مهدي تكيه اي، كتاب سبز مصر (تهران: دفتر مطالعات سياسي و بين المللي، 1375)، ص 96
5ـ حسين مجيب المصري، پيشين، ص 97
6ـ احمد هاشم، «امنيت ملي مصر و ايران و خليج فارس»، مجموعه مقالات چهارمين سمينار خليج فارس: (تهران: دفتر مطالعات سياسي و بين المللي، 1372)، ص 78
7ـ احمد امين، زعماء الاصلاح في العصر الحديث، چاپ قاهره... بخش مربوط به زندگي سيد جمال الدين حسيني، توسط مرحوم استاد سيد غلامرضا سعيد ترجمه شده كه توسط ما، تحت عنوان «مفخر شرق» چاپ شده است.
8ـ سيد جمال الدين الحسيني، «رسائل في الفلسفة و العرفان»،ـ اسد آبادي ـرساله الوارداتـ ص 43، مقدمه شيخ عبده، چاپ دوم، قم: «مركز بررسي هاي اسلامي، 1379» (اين رساله همراه چند رساله فلسفي ـ عرفاني، سيد با تحقيق و مقدمه اين جانب براي دومين بار اخيراً در قم چاپ شده است... (اصل نسخه خطي اين رساله، در ضمن آثار و اسناد سيد، در كتابخانه مجلس شوراي اسلامي، نگهداري مي شود).
9ـ احمد امين، زعماء، الصلاح في العصر الحديث، قاهره، ص 293.
10ـ «رساله نيجريه» يا ناتوراليسم سيد كه در زمان اقامت وي در هند تأليف و منتشرشده و بارها به زبان هاي مختلف چاپ شده است، توسط شيخ محمد عبده با همكاري ابوتراب، شاگرد سيد، به عربي ترجمه گشته كه اخيراً در ضمن «رسائل في الفلسفه والعرفان»، تحت عنوان الرد علي الدهر بين با توضيحات براي بار دوم به چاپ رسيده است.
11ـ العروة الوثقي، يك نشرية فرهنگي ـ سياسي بود كه به طور ماهيانه توسط سيد باهمكاري شيخ محمد عبده در پاريس منتشر مي گرديد ولي پس از 18 شماره، از انتشار آن جلوگيري كردند... مجموعه 18 شماره آن با مقدمه و توضيحات اين جانب براي بار چهارم از سوي مركز بررسيهاي اسلامي ـ قم اخيراً منتشر شده است.
12ـ U.Stody چاپ آمريكا در مقاله اي مي نويسد: هيچ كشوري بيش از آمريكا براي حذف موانع تجاري تلاش نكرده است و طي 50 سال اين كشور همواره سعي داشته است قوانيني را حاكم كند كه جريان آزاد كالا، سرمايه و نيروي كار بين بازارهاي مختلف را تضمين كند تلاش ياد شده در سال 1995 با تشكيل سازمان تجارت جهاني كه در ژنو مستقر مي باشد، به اوج خود رسيد و جالب اين كه بسياري از قوانين حاكم بر اين سازمان در زمينه رفع اختلاف بين اعضا با وجود اين كه از طريق مذاكره و اخذ اكثريت انجام مي گيرد، شباهت بسياري به قوانين تجاري آمريكا دارد، البته نبايد تعجب كرد كه آمريكابيش از هر عضو ديگري از دادگاه اين سازمان استفاده كرده است.
U.Stody تصريح مي كند: توفيق آمريكا در ترسيم دستور آمريكا در ترسيم دستور كارسازمان تجارت جهاني و دور نماي تجاري جهان، دنيا را نگران كرده است. «رابط خبري يك روزنامه دانماركي در آمريكا در اين باره مي نويسد: ديد عمومي اين است كه روند جهاني سازي، خيابان يك طرفه اي است كه تنها به نفع آمريكا تمام مي شود» سؤال اين است كه آيا آمريكا در دوران جهاني شدن همچنان مسلط بر جهان باقي خواهد ماند؟ از لحاظ نظري حركت آزاد سرمايه، نيروي كار و كالا و همچنين دسترسي به فناوري، سراسر جهان را به روي شركت ها و كشورهاي مختلف باز خواهد كرد، ولي به گفته يكي از مشاوران ارشد بانك توسعه در حال حاضر الگوي غالب، آمريكاست و مردم هيچ الگوي ديگري براي نسخه برداري ندارند...
13ـ مسأله گفت و گوي تمدن ها با توجه به اين كه بخش عظيمي از تمدن انساني مرهون كوشش هاي مردم و رود نيل است و نقش بارز ايران نيز در تكامل تمدن بشري بر كسي پوشيده نيست، چگونه مي توان گفتگوي تمدن ها را به بار نشاند در حالي كه يك بخش عمده آن، به گفت و گو پيوسته است؟ البته مراد ما از گفتگوي تمدن ها و نقش ايران و مصر در آن، گفتگو درباره آثار باستاني و يا گذشته تاريخ درخشان نيست، مانمي خواهيم كه نقش گذشته تمدن هاي يونان و مصر و ايران را برجسته كنيم، ولي براي امروز خود و دنياي بشري طرحي نداشته باشيم. تمدن اسلامي طليعه دار تمدن هاي بشري است. فرهنگ اسلامي نجاتبخش انسان ها و راهگشاي حل مشكلات انسان ها است. ما در اين گفتگوها، به عنوان عناصري مسلمان، با فرهنگي غني و پرمايه، براي جهان امروز بايد طرحي ويژه عرضه كنيم.
14ـ جالب است بدانيم كه رييس جمهوري مصر در «آمريكا» در پاسخ خبرنگاران درمورد تهديد مجهز شدن ايران با سلاح هاي اتمي، گفت: «ما نبايد از كاري كه هنوز نشده نگران باشيم، خطر واقعي امروز برنامه هسته اي اسراييلي است» و ما بايد اين رژيم راوادار كنيم كه به كنوانسيون منع توليد و سلاح هاي كشتار جمعي بپيوندد.»
* مصر در آخرين كنفرانس گروه 15 از عضويت ايران در آن دفاع كرد و پس از آن، رييس جمهوري مصر به طور رسمي با رييس جمهوري ايران تماس گرفت و اين پيام را به ايشان ابلاغ نمود.
* وزير خارجه مصر، عمرو موسي، در ملاقات هاي مكرر خود با دكتر ولايتي و بعد، دكتر خرازي همواره مواضع دوستانه و برادرانه مصر را در قبال ايران داشته است و اين نوع اقدامات، گام هاي ديگري در راه دوري از «كمپ ديويد» است.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی استاد سید هادی خسروشاهی