چنان كه قبلاً اشاره شد، روابط مسكو با كشورهاي صحراي ‎آفريقا از ويژگي هاي خاصي برخوردار است. مسكو به تازگي به صورت قابل توجهي جهت ايجاد روابط نزديك تر با آفريقاي جنوبي اهتمام دارد و اساساً روابط مسكو با آفريقاي جنوبي از حساسيت خاصي برخوردار است. از ديدگاه رهبران روسيه آفريقاي جنوبي مهم ترين كشور آفريقاست. روابط مسكو با ‎آفريقاي جنوبي تا اندازه اي در دوران رهبري يلتسين بهبود يافت، اما پوتين به طور جدي تري در جهت افزايش نقش روسيه در آفريقا و به خصوص در ‎آفريقاي جنوبي گام برداشته است. از زماني كه ماندلا زمام قدرت را در آفريقاي جنوبي به دست گرفت، دو طرف آمادگي بيشتري براي تقويت روابط خود پيدا كرده اند ؛ زيرا دولت آفريقاي جنوبي همچون گذشته در پي تسلط هر چه بيشتر بر كشورهاي همجوار نيست و با از بين رفتن آپارتايد تلاش دارد تا با جامعه بين المللي همكاري نزديكي داشته باشد و ظاهراً براي ايجاد ثبات در قاره آفريقا ارزش و اهميت خاصي قائل است.

در سال 1988 معاون رئيس جمهور آفريقا جنوبي تابو امبكي به طور رسمي از روسيه ديدن كرد و سپس در سال 1999 ماندلا از فدراسيون روسيه ديدار داشت كه طي آن ماندلا و يلتسين با صدور اعلاميه اي توافق كردند كه به تدريج براي انعقاد پيمان دوستي دو كشور اقدام كنند. قرار است كه رئيس جمهور آفريقاي جنوبي در سال جاري از روسيه ديدن كند و رهبران دو كشور پيمان مذكور را رسماً امضا كنند. اين پيمان به طور همه جانبه باعث گسترش روابط دو كشور خواهد شد. سال گذشته وزير امور خارجه روسيه در ديدار از آفريقاي جنوبي با همتاي خود مذاكره كرد و دو طرف تصميم گرفتند كه برنامه اي براي گسترش همكاري هاي دو كشور در زمينه هاي فرهنگي و هنري اجرا نمايند. وزير امورخارجه آفريقاي جنوبي در ماه جولاي سال جاري از روسيه ديدن كرد و يكي از موضوعاتي كه مورد بحث وزير امور خارجه آفريقاي جنوبي و همتاي روسي او قرار گرفت، گسترش همكاري هاي روسيه با كشورهاي ‎آفريقايي بود و قرار شد تا روسيه بيش از پيش براي تأمين منافع كشورهاي آفريقايي اهتمام ورزد.

همان طور كه قبلاً اشاره شد، كشورهاي ‎آفريقايي از اينكه مسكو به بعد از فروپاشي شوروي كمتر به گسترش روابط خود با كشورهاي آفريقايي علاقه نشان مي دهد ابراز نگراني و ناخرسندي نموده، معتقدند كه روسيه بايد براي كمك به كشورهاي آفريقايي همت بيشتري به خرج دهد. مقامات دولتي آفريقايي جنوبي و روسيه درباره موضوعاتي چون مبارزه با تروريسم، امنيت و همكاري هاي بين المللي و ايجاد ثبات در صحنه روابط بين الملل با هم گفتگو و مذاكره كردند. از طرف ديگر، مقامات دو كشور براي اين موضوع نيز اهميت قائل شدند كه بايد از بروز و تداوم مناقشات و درگيري ها در آفريقا جلوگيري شود و در اين زمينه بايد كشورهاي منطقه از كمك هاي سازمان ملل متحد بهره بگيرند. دو طرف براي پايان بخشيدن به درگيري ها در روآندا، كنگو‌، آنگولا، كشورهاي شاخ آفريقا تأكيد نمودند و عقيده داشتند كه كاهش مناقشات و درگيري ها در ‎آفريقا مي تواند به تلاش كشورها براي رسيدن به مراحل بالاتري از رشد اقتصادي و اجتماعي كمك كند. در همين حال، مقامات دو كشور خواستار انجام اصلاحاتي در طرز عملكرد سازمان ملل متحد شدند و تأكيد داشتند كه جهان تك قطبي بايد به جهان چند قطبي تبديل شود.

از آنجا كه هم روسيه و هم آفريقاي جنوبي مي توانند نقش مؤثري در قاره آفريقا ايفا نمايند، دو طرف براي حل مسائل عمده قاره ‎آفريقا نظير فقرزدايي اهميت خاصي قائل هستند. از آنجا كه روسيه ظرف چند سال اخير در جلسات گروه هشت نقش عمده تري ايفا نموده است، آفريقاي جنوبي از رهبران روسيه انتظار دارد كه براي اجراي طرح اتحاديه جديد براي توسعه آفريقا كوشش نموده، به طور جدي با همكاري ديگر كشورهاي گروه هشت براي دستيابي به اولويت هاي اين طرح اهتمام ورزد. به همين منوال، قرار است روسيه از اتحاديه آفريقا پشتيباني كند تا اين اتحاديه بتواند به اهداف خود مخصوصاً ايجاد صلح و ثبات در آفريقا نائل آيد. در زمينه روابط دو جانبه اقتصادي مقامات روسيه و آفريقاي جنوبي براي كاهش موانع تجاري بين دو كشور اقدام خواهند كرد و قرار است همكاري هاي دو كشور در زمينه علمي و فني و تجاري بيش از پيش گسترش و ميزان سرمايه گذاري روسيه در ‎آفريقاي جنوبي افزايش يابد.

البته ميزان مبادلات تجاري بين روسيه و آفريقاي جنوبي افزايش داشته است و آمار و ارقام موجود نشان مي دهد كه از سال 1994 تا به امروز تجارت بين دو كشور رونق بيشتري يافته و در همين مدت ميزان كالاهايي كه آفريقاي جنوبي از روسيه وارد كرده كمي بيش از ميزان كالاهاي صادر شده به روسيه است.

روابط زامبيا و روسيه نيز بعد از اينكه پوتين زمام قدرت را در روسيه به دست گرفت بهبود يافته است. البته قبل از فروپاشي شوروي، زامبيا و روسيه روابط خوبي با يكديگر داشتند و بعضي از كشورهاي آفريقايي مثل زامبيا براي رسيدن به استقلال سياسي از كمك هاي مسكو بهره مي گرفتند. شوروي به اين تعداد از كشورها كمك مي كرد تا در برابر قدرت هاي استعماري ايستادگي كنند و از ديدگاه بعضي از دولتمردان كشورهاي آفريقايي، موضع گيري مسكو در مقايسه با سلطه جويي كشورهاي غربي استعمارگر در قبال كشورهاي آفريقايي مناسب تر بود و امروز هم مسكو مي تواند براي پيشبرد منافع كشورهاي آفريقايي و حل مشكلات مهم آنها مثل كمبود منابع اقتصادي گام هاي مؤثرتري بردارد.

سفير زامبيا در مسكو اخيراً در مصاحبه اي تأكيد نمود: " به رغم اينكه در گذشته مسكو براي كمك به كشورهاي آفريقايي گام هاي بزرگي بر مي داشت، بعد از فروپاشي شوروي كمتر به اين مهم پرداخت و تنها در سال هاي اخير در اين زمينه اقدامات مثبتي انجام داده است. " از نظر سفير زامبيا در روسيه، تايسون تمبو، مقامات روسي بعد از فروپاشي شوروي براي رسيدگي به مسائلي چون ايجاد روابط مناسب با كشورهاي تازه استقلال يافته آسياي مركزي اهميت قائل شدند و به كمك كشورهاي آفريقايي نشتافتند، ولي امروزه كشورهاي آفريقايي و مسكو ترجيح مي دهند كه با يكديگر در زمينه هاي مختلف همكاري كنند. طبق اظهارات آقاي تمبو، روسيه در حال حاضر براي پايان بخشيدن به خونريزي و جنگ و درگيري در آفريقا اهميت خاصي قائل است و با همكاري كشورهاي آفريقايي براي از بين بردن فقر و مشكلاتي چون شيوع بيماري ايدز در آفريقا، آماده است.

قطعاً جنگ و خونريزي و درگيري هاي نظامي در ‎آفريقا باعث مي شود تا مردم بتوانند به زندگاني خود به نحو شايسته اي سامان بخشند و زامبيا و روسيه هم به اين موضوع و اهميت آن توجه دارند. زامبيا به نوبه خود در سال هاي اخير نقش مؤثري در جنگ داخلي جمهوري دموكراتيك كنگو ايفا نموده و به عنوان ميانجي براي حل و فصل درگيري نظامي در كنگو اقداماتي انجام داده است. از سال 1999 كه آتش بس اعلام شد، نيروهاي حافظ صلح سازمان ملل متحد در كنگو حضور يافته اند و به نظر مي رسد كه اين مسئله نيز حل خواهد شد. در همين حال، جامعه بين المللي و روسيه مي توانند براي ايجاد صلح در كنگو اقدامات مفيدي انجام دهند و حتماً نقش روسيه در اين مورد حاحئز اهميت است.

در عين حال، روسيه براي اينكه نظر رهبران زامبيا را جلب كند، اخيراً اعلام كرد كه از پس گرفتن 80 درصد از بدهي هاي عقب مانده زامبيا، به روسيه چشم پوشي كرده است و همچنين با مقامات زامبيا براي از بين بردن بيماري هايي مثل ايدز و بالا بردن سطح آموزش در كشور همكاري مي كند.

امروزه كشورهاي در حال توسعه نياز مبرمي به نيروي تحصيلكرده و متخصص و ماهر دارند و روسيه در اين زمينه به زامبيا كمك مي كند و متخصصان و كارشناسان روسي براي ارتقاي سطح آموزش در دانشگاه هاي زامبيا فعال شده و از اين طريق به ياري زامبيا شتافته اند تا اين كشور بتواند سريع تر به مراتب بالاتري از توسعه دست يابد.

از طرف ديگر، چون زامبيا و روسيه در زمينه حل مسائل داخلي كشور راه مشابهي را طي مي كنند و سعي دارند به استحكام دموكراسي و بازار آزاد اقتصادي در كشورهايشان كمك كنند، فضاي مناسبي براي گسترش روابط دو جانبه بين دو كشور به وجود آمده است و حتماً تجار روسي علاقمندند كه در زامبيا حضور فعال تري داشته باشند.

 از لحاظ سياسي نيز دو طرف به تازگي دموكراسي را تجربه كرده اند و حتماً مي توانند از يكديگر ياد بگيرند كه چگونه مي توان براي استحكام دموكراسي اقدام كرد و با برگزاري انتخابات عادلانه و احترام به حقوق مردم جامعه سالم و توانمند ساخت. دو طرف به خصوص در زمينه اقتصادي مي توانند همكاري هاي خود را توسعه دهند و در آينده شاهد گسترش روابط دو جانبه يا چند جانبه بين زامبيا و روسيه خواهيم بود. مقامات و نمايندگان بخش خصوصي دو كشور در نمايشگاه هاي تجاري كه در داخل روسيه با زامبيا بر پا مي شود حضور يافته اند و به همين منوال، در زمينه اطلاع رساني نيز با يكديگر همكاري مي كنند و به تبادل اطلاعات درباره كالاهاي صادراتي و وارداتي خود مي پردازند. سفارت زامبيا در روسيه براي جلب همكاري شركت هاي روسيه نيز گام برمي دارد و سفير زامبيا قصد دارد از نمايندگان بخش خصوصي و تجار روسي دعوت كند تا از زامبيا ديدن كنند و به همين ترتيب، تجار زامبيا نيز از روسيه ديدن كنند.

اما به طور كلي روابط تجاري زامبيا و روسيه هنوز چندان گسترش نيافته است زامبيا سنگ هاي گرانقيمت و گل به روسيه صادر مي كند و از روسيه لاستيك، كتاب و مجله، ماشين دوزندگي، تجهيزات پزشكي و جراحي وارد مي كند و قرار است براي افزايش ميزان تجارت خود با روسيه گام هاي ارزنده تري بردارد. در آينده دو طرف مي توانند در زمينه كمك به توسعه شركت هاي كوچك و متوسط در دو كشور و همچنين براي اجراي پروژه هاي اقتصادي با يكديگر همكاري كنند و در زمينه بازيافت محصولات كشاورزي، بهره برداري از معادن خصوصاً جواهرات، و در زمينه هاي فني، انرژي، جهانگردي، بهداشت، آموزش، مهندسي و استخراج نفت و گاز نيز همكاري نزديك تري با يكديگر داشته باشند. در عرصه هنر نيز قرار است روابط دو كشور گسترش يابد. اخيراً هنرمندان روسي در زامبيا كنسرت اجرا كردند و چندين اثر مجسمه سازي متعلق به كشور زامبيا و حوزه هنرهاي مشرق زمين در مسكو در معرض ديد علاقه مندان قرار گرفته است.

در مجموع، بعد از فروپاشي شوروي جريانات سياسي جديدي در سطح جهان قوت گرفته و آفريقا نيز از اين جهت تأثير قرار گرفته است. در ‎آفريقا و در زامبيا امروزه مردم ديگر نسبت به مسائل مختلف سياسي تعصب نشان نمي دهند و آفريقا ديگر به عنوان مركز رقابت هاي ايدئولوژيكي و سياسي بين ابرقدرت ها در جهان مطرح نيست. زامبيا مي كوشد تا در دهكده جهاني فعلي براي ايجاد روابط چند جانبه و دو جانبه با كشورهاي مختلف گام هاي بلندي بردارد و از آنجا كه روسيه و زامبيا جزئي از جامعه جديد جهاني هستند، مي كوشند تا در جهان امروز با همكاري ديگر كشورها منافع خود را تأمين نمايند. دو كشور قصد دارند دست دوستي به سوي يكديگر دراز كنند و سطح همكاري ها را در زمينه هاي مختلف گسترش دهند.

اخيراً روسيه در آنگولا نيز نقش جدي تري ايفا مي نمايد. آنگولا سال ها دچار جنگ داخلي بوده است و بعد از اينكه رهبر جناح مخالف دولت ساويمبي جان خود را از دست داد، احتمال مي رود تا دولت چپ گراي آنگولا بتواند عاقبت در جهت خاتمه دادن به جنگ داخلي كشور گام مثبتي بردارد. از آنجا كه مسكو در گذشته و بعد از فروپاشي شوروي نيز به دولت كنگولا كمك كرده است، احتمالاً روابط دوستانه دو طرف در سال هاي آتي گسترش خواهد يافت. در ماه ژوئن سال 1998 رئيس جمهور آنگولا، ادوارد دوس سنتوس از روسيه به طور رسمي ديدن كرد و در نشستي كه با يلتسين و ديگر مقامات عاليرتبه روسيه داشت، در مورد مسائل مهمي چون بدهي هاي آنگولا مذاكره نمود. طبق مذاكراتي كه بين مقامات روسي و رئيس جمهور آنگولا صورت گرفت، دولت آنگولا بايد در ازاي بخشودگي بدهي هاي خود، به مسكو اجازه دهد تا در مالكيت تعدادي از شركت ها سهيم شوند كه به بهره برداري از منابع الماس كشور مشغول اند.

همچنين دو طرف اعلاميه دوستي و همكاري و موافقتنامه اي را امضا كردند كه به موجب آن، روابط اقصادي و تجاري دو كشور گسترش خواهد يافت. طبق اين موافقتنامه دو كشور مي بايد براي رفع موانع تجاري و كاهش تعرفه هاي گمركي موجود براي رونق بخشيدن به مبادلات تجاري بين دو كشور اقدام نمايند. البته بايد در اينجا يادآور شويم كه اخيراً پوتين به گسترش روابط مسكو با آنگولا علاقه زيادتري نشان داده و مثلاً اعلام كرده است كه روسيه از پس گرفتن بخش اعظمي از بدهي هاي آنگولا به مسكو صرف نظر خواهد كرد. روسيه چه در دوران رهبري يلتسين و چه در دوران رهبري پوتين به مسئله پايان دادن به جنگ داخلي آنگولا علاقه نشان داده و نسبت به سرمايه گذاري در بخش معدن در آنگولا و بهره برداري از منابع نفت اين كشور تمايل دارد.

در اين مقاله نقش روسيه در آفريقا و علت و عوامل تأثير گذار بر عملكرد روسيه در آفريقا بررسي شد. در مجموع، روسيه بر ايجاد ثبات سياسي و كاهش تنش ها و مناقشات در آفريقا اولويت قائل شده و مثلاً براي حل مسئله جنگ داخلي آنگولا اقداماتي انجام داده است. در ضمن، گسترش همكاري هاي دو جانبه و چند جانبه با كشورهاي آفريقايي اهميت يافته و به طرق مختلف و مثلاً از طريق همكاري با گروه هشت، كوشيده است تا در عرصه اقتصادي در كشورهاي آفريقايي فعال شود و براي كاهش فقر در كشورهاي آفريقايي گام هاي بلندتري بردارد. البته روسيه از اين طريق درصدد پيشبرد منافع اقتصادي خود است و به همين علت، شركت هاي روسي در آفريقا حضور فعال تري پيدا كرده اند. در كل، كشورهاي آفريقايي با مشكل فقر دست و پنجه نرم مي كنند و مردم اين تعداد از كشورها درآمد كافي براي تأمين نيازهاي خود ندارند. روسيه در اين زمينه به كشورهاي آفريقايي كمك مي كند و در عين حال، براي رسيدن به سود بيشتر در كشورهاي آفريقايي حضور فعال تري يافته است. در كشورهاي ‎آفريقايي دولت هاي نظامي و مستبد همواره از طريق بكارگيري زور بر مردم حكومت كرده اند، كاهش سلطه دولتمردان مستبد در كشورهاي آفريقايي كمك كند و در همين حال،از احتمال تجاوز دولت هاي متجاوز به كشورهاي همجوار بكاهد. در هر حال، بحث ما نشان مي دهد كه روسيه امروز مي خواهد ثبات سياسي در ‎آفريقا حفظ شود تا از اين طريق و با همكاري كشورهاي منطقه در زمينه هاي مختلف، به مقاصد مورد نظر خود دست يابد.

نويسنده: منوچهر پايور

براي مشاهده متن اصلي بر روي آدرس كليك كنيد