اشاره:
ضرورت برخورداری از تحلیلی منسجم و عکس العمل درباره حوادث اخیر منطقه، واحد سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق علیه السلام را بر آن داشت تا اقدام به برگزاری برنامه هایی نماید که از جمله آن ها می توان به برگزاری نشستی با حضور جناب آقای سراج (این نشست در 14 اسفند 89 برگزار گردید)، کارشناس مسائل استراتژیک و رئیس سابق سازمان بسیج دانشجویی، اشاره نمود. متن زیر مشروح سخنرانی این کارشناس مسائل استراتژیک است که پیاده شده و با اندک ویرایشی تقدیم مخاطبان ارجمند می گردد.

بحث ما پیرامون تحولات منطقه ای است و در ابتدا آن را از منظر کلان تحلیل می کنیم و سپس به آثار و  پیامدهای آن پرداخته و در نتیجه گیری هم این که ما به عنوان بخشی از امت اسلام چه وظیفه ای را باید انجام دهیم خواهیم پرداخت. اگر بخواهیم این تحولات را به درستی تحلیل کنیم لازم است که از منظر استراتژیک به آن ها نگاه کنیم؛ چرا که این منظر، تمام ابعاد مهم این تحولات را نشان می دهد. الان نظریه پردازان غرب معتقدند که این تحولات با موضوع فروپاشی بلوک شرق و کمونیسم برابری می کند و همانطور که فروپاشی شوروی فصل مهمی را در تحولات بین المللی به وجود آورد، این تحولات هم فصل جدیدی را در مناسبات بین المللی ایجاد می کند که اگر به درستی تحلیل شود، نتایج خوبی را به خصوص برای ایران به وجود خواهد آورد. بنابر این موضوع ما  نگاه راهبردی به تحولات است که از مباحث مهمی است که باید به جامعه تزریق کنیم. در بررسی استراتژیک از سه منظر می توان به آن پرداخت.

1- از منظر جغرافیایی (این که ببینیم این تحولات در کجا اتفاق می افتد؟)
2- از منظر جنگ محورها میان ایران و آمریکا
3- از منظر قوس سُنی و هلال شیعی

بررسی تحولات از منظر جغرافیایی
اصطلاحا این تحولات در دو منطقه ی جغرافیایی به نام هارتلند بین الملل (قلب) و ریمولند (حاشیه ی قلب) در حال وقوع است. جنگ های جهانی اول و دوم در منطقه ی هارتلند به وجود آمد. دخالت آمریکا برای جلوگیری از تصرف آلمان در هارتلند بود. اهمیت این تحولات تا اینجای کار از جنگ جهانی اول و دوم بالاتر است؛ چون نه تنها هارتلند بلکه ریمولند را هم تحت تاثیر قرار داده است.
هارتلند یک نظریه ی ژئوپولیتیکی بود که در اوایل قرن 20 در فاصله ی سال های 1904 تا 1914 توسط مکیندر (جغرافیدان انگلیسی) مطرح شد که منظور از ژئوپولیتیک، تعامل حوزه ی جغرافیا با حوزه ی قدرت سیاسی است. به عبارت دیگر، زمینی که قدرت سیاسی تولید کند منطقه ی ژئوپولیتیکی نامیده می شود. کشورها در دنیا، یا بازیگران ژئوپولیتیک محورند یا بازیگران ژئواستراتژیک. نظریه ی هارتلند یا قلب زمین یک نظریه ی ژئوپولیتیکی بود که گفت: خشکی ها مثل جزایر جهانی ای  هستند روی آب های اقیانوس و اگر کسی قلب این خشکی ها را در اختیار گیرد، کل خشکی ها را در اختیار گرفته و این قلب خشکی ها می تواند عامل برتری یک قدرت بر کل خشکی ها باشد.
مکیندر در سال 1904 چارچوب این خشکی ها را مشخص کرد و گفت: این منطقه از شمال به اقیانوس منجمد، از شرق به سیبری، از غرب به رودخانه ی ولگا در روسیه و از جنوب به رشته کوههای افغانستان منتهی می شود و این منطقه به عنوان قلب زمین است و هر کس بر آن تسلط یابد بر کل زمین تسلط یافته است. وی در سال 1914 هم گفت: اگر کسی می خواهد به قلب زمین تسلط پیدا کند کلید این قلب، اروپای شرقی است.
در آن موقع، آلمانی ها یک استراتژیست به نام هوفر داشتند که معتقد بود زمین آلمان برای آلمان و آرمان های آلمان زمین محدودی است. بنابر این با نظریه ی زمین محدود هوفر، آلمان به سمت اروپای شرقی آمد تا بتواند وارد هارتلند شود. در این جا جنگ اول جهانی بر اساس یک نظریه ی ژئوپولیتیکی شکل می گیرد که این نظریه، آمال و آرزوی آلمان می شود تا بتواند قلب زمین را بگیرد. آلمان ها در جنگ اول وارد اروپای شرقی می شوند؛ بعد در ادامه در جنگ دوم تلاش می کنند وارد هارتلند شوند که می شوند و تا سیبری هم می آیند. در این جا آمریکایی ها برای جلوگیری از تسلط آلمان بر قلب زمین وارد مداخله ی نظامی می شوند یعنی وارد جنگ جهانی می شوند. آمریکا از قِبل جنگ جهانی اول و دوم سرمایه دار شد، لجستیک طرفین جنگ را تامین می کرد و بیشترین سود اقتصادی عایدش می شد اما آلمان ها وارد قلب زمین شده بودند و آمریکایی ها نمی توانستند دست روی دست بگذارند و نظاره گر تسلط آلمان بر هارتلند باشند. پس این منطقه ی ژئوپولیتیکی دو جنگ جهانی را به وجود آورد و همین ژئوپولیتیک محوری بعد از جنگ، عامل نظریه های بعدی شد.
بعد از جنگ جهانی دوم، نیاز دنیا به ویژه غرب به نفت افزایش پیدا کرد. نیکسون در کتاب «جنگ واقعی، صلح واقعی» می گوید: «نفت مثل خون است برای دنیای صنعتی مدرن؛ که خلیج فارس این خون را به سمت غرب پمپاژ می کند و آبراه های منتهی به خلیج فارس شریان هایی هستند که این خون را منتقل می کنند.» در ادامه ی این بحث یک نظریه پرداز آمریکایی به نام اسپایکمن گفت: اگرچه هارتلند مهم است اما حاشیه ی غرب یا کمربند این حاشیه مهم تر از خود هارتلند است و بر اساس نظریه ی وی از حد فاصل آفریقای عربی تا جنوب غرب آسیا که بخشی از جزیره العرب، خاورمیانه ی عربی و آفریقای شمالی را در بر می گیرد، عنوان حاشیه ی غرب گرفت که آمریکایی ها بعدها سعی کردند روی این منطقه سرمایه گذاری کنند تا بتوانند از طریق حاشیه ی قلب، خود قلب را تحت تاثیر قرار دهند.

تا اینجا قلب و حاشیه ی قلب بر اساس نظریه های ژئوپولیتیکی شکل گرفت اما جنگ جهانی دوم و مسأله ی انرژی یک شکل جدیدی از هارتلند را ارائه کرد و آن بحث ژئواکونومیک بود که عبارت بود از تعامل حوزه جغرافیا با حوزه ی اقتصاد؛ یعنی زمینی که قدرت اقتصادی تولید می کند. در ژئوپولیتیک به خود سطح زمین نگاه می شود، در ژئواکونومیک به بستر زمین توجه می شود؛ بستری که در آن انرژی وجود دارد که این بستر، قدرت اقتصادی تولید می کند. هارتلند از ماهیت ژئوپولیتیکیِ صرف، تغییر ماهیت داد نه به معنای این که ماهیت ژئوپولیتیکی را کنار گذاشت، بلکه با حفظ این ماهیت وجهه ی جدیدی پیدا کرد و آن هارتلند ژئواکونومیکی بود که بر اساس آن هارتلند از جنوب تا منطقه ی خلیج فارس توسعه پیدا کرد و از طرف دیگر تا دریای خزر محدود شد.
جفری کمپ که مبدع این وجهه ی جدید بود گقت که قلب زمین، بین این دو دریا است. بیش از 70 درصد ذخیره ی انرژی دنیا در این منطقه یعنی بین خلیج فارس و خزر قرار دارد و اگر کسی این منطقه را در اختیار داشته باشد این منطقه می تواند هم عامل تامین منافع آن قدرت در خزر باشد و هم می تواند عامل کنترل خلیج فارس باشد. این منطقه را هارتلند جدید نامیدند که هر کسی تسلط بر این منطقه داشته باشد بر کل دنیا تسلط دارد. در این هارتلند ژئواکونومیکی، ایران مرکز هارتلند شد؛ ایران چون بین خلیج فارس و خزر است، مرکز غرب شد. پیروزی انقلاب اسلامی یک شکل و وجهه ی دیگری به هارتلند داد، هارتلند را از دو بعدی به سه بعدی رساند و آن بعد فرهنگ بود که می گفت: علاوه بر موقعیت جغرافیایی و اقتصاد، فرهنگ هم می تواند قدرت تولید کند و این جا بحث حوزه ی تعامل جغرافیا با فرهنگ مطرح شد که به آن ژئوکالچر می گویند. این سه ویژگی در این منطقه بر هم منطبق شد و چون فرهنگ و تمدن اسلامی در این جا در حال نضج گرفتن است؛ این اهمیت دوچندان می شود.
با این تفاسیر، این اتفاقات در هارتلند در حال وقوع است؛ هارتلندی که قلب زمین است و هر قدرتی این قلب زمین را در اختیار داشته باشد کل دنیا را می تواند مدیریت کند. این تحولات در ریمولند یا حاشیه ی قلب نیز در حال وقوع است و هارتلند و ریمولند را با یکدیگر پیوند داده و آن ها را در حوزه ی استراتژیک و حوزه ی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران قرار داده و به شدت آمریکایی ها را در این دو حوزه به چالش کشیده است. به همین دلیل است که نظریه پردازان غربی می گویند این تحولات مثل فروپاشی شوروی است و مناسبات بین الملل را تغییر می دهد.

بررسی تحولات از منظر جنگ محورها
با آمدن آمریکایی ها در منطقه، آن ها به همراه رژیم صهیونیستی و مصر و اردن و  شش کشور حاشیه ی خلیج فارس سعی کردند یک ناتوی عربی درست کنند و آن را به خود ناتو متصل کنند (ناتو به سمت هارتلند قدیم آمده بود که هم ریمولند را در بر می گرفت و هم از جنوب وارد هارتلند می شد و از شمال هم این ها داشتند ناتو را به سمت شرق می آوردند) در این شرایط جنگ 33 روزه و 22 روزه این محور را کاملا تضعیف کرد و با شکستی که عاید رژیم صهیونیستی شد یک تزلزل جدی در این 6  کشور به وجود آمد و خود آمریکایی ها می گفتند این جنگ، جنگ نیابتی بود که اسراییل و حزب الله به نیابت از ایران و آمریکا این دو جنگ را انجام دادند و  خود نظریه پردازان آمریکایی گفتند: ایران در دو جنگ 33 روزه و 22 روزه بر آمریکا پیروز شد.
این تحولات، شرایط بین این دو محور را تغییر داده و الان توازن استراتژیک بین ایران و آمریکا کاملا تغییر کرده و این توازن به نفع ایران، هنوز هم در حال تغییر است. ما هیچ وقت در تاریخ این قدر قدرتمند نبودیم. حتی یک روزنامه ی صهیونیستی به نقل از نتانیاهو نوشت که ما الان در آن چنان شرایط سختی هستیم که دلم می خواهد سرم را بزنم به دیوار که از بین بروم! متأسفانه ما در داخل کشور خیلی از این مسائل را هضم نکرده ایم. اگر هضم کرده بودیم باید در ما تکاپویی ایجاد می شد.

بررسی تحولات از منظر قوس سُنی و هلال شیعی
این تحولات در قوس سنی شروع شد و قوس سنی تا حدودی با ریمولند منطبق است. وقتی این تحولات وارد بحرین شد، ما وارد هلال شیعی شدیم و پیام های این وارد شدن این است:

اسلامگرایی آن خالص تر و ماندگارتر می شود.
این تحول حوزه ی قدرت نرم ایران را افزایش می دهد و کاملا مرتبط با ایران می شود و مدیریت کردن آن سخت می شود.
این تحولات در هلال شیعی کاملا منطبق با ژئوپولیتیک نفت است؛ استان های شرقی عربستان، بحرین، ایران، عراق، کویت و... .
این مقدمات به ما می گوید که باید بیش از این وقایع را رصد کنیم و واکنش های مناسب را نسبت به آن ها داشته باشیم.

حالا کمی این مقدمه را باز می کنیم تا ببینیم آمریکایی ها چقدر با نگرانی این وقایع را دنبال می کنند. بعد از فروپاشی شوروی، آمریکایی ها که ریمولند را در اختیار داشتند، گفتند اگر بتوانیم هارتلند را هم داشته باشیم می توانیم نظم نوینی را در دنیا ایجاد کنیم و می توانیم آن را  به سمت نظم هژمونیک توسعه دهیم و در نتیجه رهبری آمریکا را از رهبری غربی به رهبری جهانی ارتقا دهیم. این موضوع بعد از فروپاشی شوروی برای آمریکایی ها یک پروژه شد.
بوش پدر در ژانویه ی 1993 در برابر نمایندگان کنگره اعلام کرد: ما ایالات متحده ی آمریکا هستیم که تا الان رهبر غربی بودیم و الان باید رهبر جهانی باشیم. چهارسال بعد آمریکایی ها برای اینکه بتوانند به این مقصود دست پیدا کنند پروژه ای را به نام پروژه ی قرن 21 طراحی کردند که سؤال اساسی این بود که چه کنیم آمریکا رهبری جهانی را بر عهده گیرد؟ یک سال بعد، پروژه ی دیگری را طراحی کردند به نام استراتژی امنیت ملی آمریکا مبنی بر این که آمریکایی ها چگونه از فرصت هایشان استفاده بکنند تا هم بتوانند تهدیدها را مهار کنند و هم بتوانند این سطح از رهبری را ایجاد کنند. بنابر این، استراتژی آن ها این بود: "رهبر و قدرت برتر". این قدرت برتر باید با قدرت نرم و مقبولیت همراه باشد. برای این کار، کتاب های مختلفی نوشتند تا هم نخبگان را مجاب کنند و هم افکار عمومی را.
حادثه ی 11 سپتامبر این پروژه را عملیاتی کرد. یعنی آن را وارد فاز اجرا کرد. آمریکایی ها گفتند که ما برای رسیدن به این سطح رهبری باید از آموزه های جنگ سرد استفاده کنیم و گفتند: ما دو مؤلفه ی برتری بخش در جنگ سرد داشتیم: یکی قدرت نظامی و دیگری ترویج دموکراسی. گفتند اگر از این دو مؤلفه توأمان استفاده کنیم هم سطح رهبری را ارتقاء می دهیم و هم موانع آن را مهار می کنیم. لذا به این نتیجه رسیدند که در این راه با دومانع مواجهیم:
1- مانع نامتقارن که همان اسلام سیاسی است.
2- مانع متقارن که قدرت های میانه هستند و مهم ترین مانع رهبر جهانی شدن آمریکا اسلام سیاسی است.

آمریکایی ها در سال 2001 وارد منطقه شدند و بعد از این دو مؤلفه استفاده کردند و گفتند: منطقه ی خاورمیانه منطقه ای است که اسلام سیاسی در آن است و به دلیل آن که اینجا قلب جهان است و انرژی متراکمی در آن هست؛ اگر این منطقه را با قدرت نظامی تسخیر کنیم و در آن دموکراسی های کنترل شده را ترویج کنیم این منطقه به ما کمک می کند که هم موانع را برطرف کنیم و هم سطح رهبری جهانی آمریکا را ارتقا دهیم. آمدند و از این دو مؤلفه استفاده کردند که در نتیجه؛ استفاده از قدرت نظامی به ضرر آمریکا شد و برای ترویج دموکراسی هم آن ها در سال 2005 در چند تا کشور به صورت آزمایشی انتخابات برگزار کردند که نتیجه ی انتخابات، عکس شد. به همین خاطر، برژینسکی اعلام کرد که دموکراسی آمریکایی در منطقه به یک بند آویزان است. آمریکایی ها دیگر هیچ مؤلفه ی قدرتی ندارند تا در منطقه از آن استفاده کنند و موانع رهبری جهانی آمریکایی ها هم همچنان پابرجاست. حالا این آمریکایی ها که می خواستند رهبری جهانی شوند، در حال سقوط از سطح رهبری جهانی هستند.
علت آن این است که در این منطقه به ویژه در منطقه ی هارتلند، این اسلام سیاسی است که در حال رشد است. علاوه بر آن موازنه ی استراتژیک میان آمریکا و قدرت های میانه هم در حال به هم ریختن است و نتیجه اش می شود ظهور بازیگری جدید به نام خاورمیانه ی اسلامی یا بلوک اسلامی با محوریت ایران! این تحولات این روند را که به گفته ی خود آنان جهان بی قطبی- چند قطبی است شتاب بخشیده است.

به تحولات باید اینگونه نگاه کرد و لحظه لحظه ی آن مهم و تعیین کننده است و به همین خاطر حضرت آقا می فرمایند که نفس ها در سینه حبس شده و دنیای اسلام و دنیای غرب دارند نگاه می کنند که ببینند در مصر چه می گذرد و نتیجه چه خواهد شد.

در ادامه؛ نگاهی گذرا به تحولات خاورمیانه در چند کشوری که این تحولات در آنجا در حال وقوع است خواهیم داشت.

تونس
تحولات از تونس آغاز شد و آن قدر سریع بود که جریان های سیاسی و معارضین تونسی غافلگیر شدند و نتوانستند همپای مردم، خودشان را به تحولات برسانند. به همین دلیل شاهد بودیم بعد از فرار بن علی چون کسی نبود که مردم را سازماندهی کند وقفه ای در قیام ایجاد شد و با آمدن رهبران تبعیدی به داخل تونس، سازماندهی ها شروع شد که اولین دستاورد آن استعفای راشد الغنوشی بود و به نظر می رسد دولت بعدی هم زیاد ماندگار نخواهد شد.
تحولات در تونس اگرچه متوقف شد ولی دوباره اوج خواهد گرفت. در تونس نزدیکترین جریان به انقلاب اسلامی، جریان النهضه ای هستند که 35 درصد پایگاه اجتماعی دارند که این تحولات پایگاه اجتماعی آنان را گسترش داده و به مرور زمان تقریبا به 50 درصد خواهد رسید. در تونس به دلیل آن که جریان اسلامی حداقل به لحاظ تشکیلات، جریان فراگیری نیست نمی توانیم شیب تحولات تند اسلامگرایی را انتظار داشته باشیم و مطلوب ما در تونس این است که یک دولت ائتلافی شکل گیرد و همین که تحولات در آن جا به ثمر بنشیند، عاملی است برای این که تحولات در سایر کشورهای آفریقای شمالی تقویت شود.

مصر
بعد از تونس، تحولات  به مصر رسید که بعد از اسراییل مهمترین حلقه ی محور آمریکاست و آن قدر مهم است که اگر از محور آمریکا جدا شود و مانند ترکیه فقط به محور ایران نزدیک شود توازن استراتژیک بین محور ایران و آمریکا به هم می خورد. مصر به عنوان یک بازیگر ژئوپولیتیک محور یعنی بازیگری که جغرافیای آن خیلی مهم است، کلید ایجاد یا تغییر توازن استراتژیک در منطقه است و اخوان المسلمین هم که آنجا وجود دارند یک شبکه ی اجتماعی 11 میلیون نفری دارند و سرعت تحولات مصر آنقدر بالا بود که اخوانی ها جا ماندند و بیشتر تحولات از سوی جوانان هدایت می شد که به صورت حرکت های اعتراضی در خیابان ها، مساجد و پایگاههای نماز جمعه جای خودش را پیدا کرد.
آمریکایی ها دیدند دیگر نمی توانند دست روی دست بگذارند به همین خاطر گزینه ی عبور از مبارک را شروع کردند ولی به خاطر حمایت مستقیم اسراییل از مبارک، رفتنش یک هفته به تاخیر افتاد. در واقع تلاش اسراییلی ها آن بود که مبارک را نگه دارند ولی از آن طرف مردم به خیابان ها ریختند و آمریکایی ها را مجبور به اخراج مبارک (عبور از مبارک) کردند. در آن یک هفته، اسراییلی ها از طریق لابی های صهیونیست به اوباما پیام دادند که اگر نتوانی تحولات مصر را مدیریت کنی دوره ی بعد از تو حمایت نخواهیم کرد. این یک مقدار آمریکایی ها را در فکر فرو برد ولی تحولات آن طور نبود که آمریکایی ها دست روی دست بگذارند و اگر مدیریت نمی کردند رژیم به طور مستقیم سقوط می کرد و اینها می خواستند از سقوط مستقیم رژیم جلوگیری کنند و به همین خاطر مدل مدیریت بحران را در آن جا اعمال کردند.
آن چه که در مصر قابل پیش بینی است، آن است که تحولاتی که در لیبی و تونس در حال شکل گیری است به اضافه ی تداوم حرکت ها در مصر با همدیگر، هم افزایی پیدا می کند و در آینده شاهد نتایج روشن تری از قیام مصر خواهیم بود؛ یعنی پیش بینی می شود که انتفاضه ی مصر به نتیجه می رسد. این پیش بینی هم در نگاه امام وجود دارد و هم سیر تحولات نشان می دهد که انتفاضه در مصر به نتیجه می رسد. در بین کشورهایی که در آن ها جنبش های مردمی در حال وقوع است تحولات در لیبی، مصر، بحرین و یمن خیلی مهم است که در مصر، بحرین و یمن حیاتی می شود. تحولات در مصر، تنفس اسراییلی ها را به شماره انداخت؛ به خاطر این که مصر از لحاظ ژئوپولیتیکی مجرای تنفسی اسراییلی ها است و اگر این مجرا به هر دلیلی بسته شود اسراییل به کلی دچار بحران موجودیت و بقا می گردد و به همین دلیل است که نتانیاهو می گوید: ای کاش می توانستم سرم را بزنم به دیوار تا خلاص شوم.

یمن
یمن کشوری است که نماد آن در قدیم، قبیله و خنجر بوده است و الان نماد آن، قبیله و سلاح است. تحولات در یمن از طریق شبکه های اجتماعی شروع شد و عمدتا جریان های سیاسی و جنبش دانشجویی، این تحولات را دنبال کردند و این تحولات در حال ورود به قبایل است و تا حدودی نیز وارد شده و زمانی که تحولات وارد قبایل شود، فراگیر شده و غیرقابل مدیریت می شود. یمن، مصر نخواهد بود؛ چون آمریکایی ها در مصر تا حدی توانستند مدیریت بحران کنند؛ چون مصر به جز صحرای سینا که حالت قبیله ای دارد بقیه ی مناطق، حالت قبیله ای ندارد ولی در حال حاضر تحولات در یمن وارد حالت قبیله ای شده است. شمال یمن به صورت اسمی از تحولات پشتیبانی می کرد ولی امروز هم قبایل و هم حوثی ها وارد تحولات شده اند. با این تفاسیر پیش بینی ما این خواهد بود که تحولات وقتی وارد قبایل می شود فراگیر می شود و کم کم حالت مقاومت اسلامی می گیرد چون آن جا هم سلاح وجود دارد و قبایل مسلح هستند و هم رژیم در حال سرکوب نظامی است.
یمن برای ما یک پیام خیلی روشن هم دارد و آن این است که جنگ آورترین مردمان جزیره العرب، یمنی ها هستند و بخشی از نقطه ی اتصال قوس سنی با هلال شیعی یمنی ها می باشند؛ چون 55 درصد جمعیت آن ها حوثی ها هستند که شیعه های زیدی مسلک هستند و جنگ آوران بنامی بوده و ارادت خاصی هم به اهل بیت علیهم السلام دارند و حامل بخشی از فرهنگ عاشورا هستند و در قیام مختار نیز شرکت داشته و برای خونخواهی با زید قیام کردند و 15 تا از شهدای کربلا هم شهدای یمنی بوده اند. 
غیر از این 55 درصد، 30 درصد هم شافعی داریم که به شیعیان نزدیکند و 10 درصد هم حنبلی هستند که زیرساخت های اصلی نیروی انسانی القاعده هستند و برای جنگ با شوروی به افغانستان رفتند که به آن ها افغان العرب ها گفته می شد و وارد چچن، عراق و کشورهای دیگر شدند که الان با سرکوبی که در این کشورها شده اند، دوباره به یمن بازگشته اند. در یمن 6 درصد هم شیعه وجود دارد که شیعه ی اسماعیلیه و اثنی عشری هستند. به هر حال، با توجه به این اوضاع، در یمن کار برای آمریکایی ها خیلی سخت است و اگر این تحولات وارد تحولات قبیله ای شود، رژیم سقوط می کند و اگر آمریکایی ها برای حفظ این رژیم بخواهند از طریق عربستان و اردن و خود دولت یمن وارد شوند، کار به مقاومت اسلامی می کشد و اگر بخواهند به صورت مستقیم وارد شوند، این جا، جایی نیست که آمریکایی ها به راحتی بتوانند از آن خارج شوند.
با جرأت می توان گفت که یمن نه عراق است و نه افغانستان. فصل جدیدی برای آمریکایی ها باز می شود به نام یمن؛ چون در جنگ بین دولت یمن با حوثی ها، کماندوهای اردن، ارتش عربستان و ارتش یمن که بزرگترین ارتش کشورهای عربی است (یک میلیون ارتش دارد و می تواند تا سه میلیون گسترش پیدا کند) با پشتیبانی های آمریکا و فرانسه علیه حوثی ها وارد عمل شدند و در چند جنگ، در نهایت حوثی ها پیروز بودند. هم جغرافیا به نفع آن هاست و هم روحیه ی جنگ آوری دارند و علی رغم بمباران های فراوان، این حوثی ها بودند که پیروز جنگ شدند. بنابر این یمن پیام بسیار روشن و قوی برای آمریکا دارد و یک مقدار بیداری اسلامی را وارد فاز مقاومت اسلامی می کند.

بحرین
گفته می شود 75 یا 80 درصد بحرین شیعه هستند. این کشور در واقع دروازه ی امنیتی عربستان است و هر تحولی در بحرین می تواند استان های شرقی عربستان را هم متحول کند. حضور ناوگان پنجم دریایی  آمریکا با شش هزار نیروی نظامی، این تحولات را خیلی مهم جلوه داده و از همه مهم تر  به خاطر شیعی بودن این تحولات است. آمریکایی ها اگر بخواهند از دولت بحرین حمایت کنند و این تحولات را سرکوب کنند، دامنه ی تحولات بلافاصله استان های شرقی عربستان را در بر می گیرد و هزینه های آمریکا را در عراق بالا می برد. اگر بخواهند دست روی دست بگذارند باز هم این تحولات به سوی پیروزی می رود و این پیروزی  می تواند منجر به ظهور تحولات در عربستان شود.
ما شرایط را که بررسی می کنیم می بینیم که آمریکایی ها در شرایط بن بست استراتژیک هستند؛ در شرایط بن بست استراتژیک، بازیگر هر تصمیمی بگیرد اشتباه است. چون از مؤلفه های قدرتشان استفاده کردند و این به ضررشان شد و مؤلفه ی دیگری هم برای استفاده ندارند و در شرایط فعلی، هر تصمیمی بگیرند اشتباه استراتژیک است. اسراییل هم در چنین شرایطی است؛ مثلا در مواجهه با ناوگان آزادی، اگر ناوگان را می زد اشتباه استراتژیک بود و اگر اجازه ی عبور می داد باز هم یک اشتباه استراتژیک بود و در این حالت فقط باید می گفت که کدام راه، هزینه ی کمتری دارد و آن را انتخاب می کرد. ولی آن ها به خاطر نفهمی شان راه پرهزینه را انتخاب کردند! در همین جنبش های بیداری اسلامی نیز آن ها با چنین وضعی روبرو شده اند. اگر در یمن مداخله کنند، مقاومت اسلامی شکل می گیرد و بیداری تبدیل به مقاومت اسلامی می شود؛ اگر مداخله نکنند، علی عبدالله صالح سقوط می کند. اگر در بحرین مداخله کنند استان های شرقی عربستان قیام می کنند و تحولات به آذربایجان کشیده می شود و اگر مداخله نکنند دولت سقوط می کند.

لیبی
تحولات لیبی به سمت جنگ داخلی رفته است و اگر این جنگ داخلی توسط مردم سریع جمع نشود، منجر به مداخله ی خارجی می شود. مداخله ی خارجی تحت چند شرط صورت می گیرد:
1- طولانی شدن تحولات لیبی
2- فاجعه ی کشتار انسانی که می تواند برای آمریکا و ناتو مجوز مداخله ی نظامی شود.
3- ایستایی دو طرف؛ یعنی هم قذافی خودش را نگه دارد و هم انقلابیون نتوانند پیشروی کنند.

تحت این شرایط، لیبی به سمت مداخله ی نظامی می رود ولی اگر مردم با این سازماندهی ها و با آموزشی که می بینند به سمت طرابلس بروند و کار را تمام کنند، علاوه بر این که زمینه ی حضور خارجی را از بین می برند، یک الگوی جدیدی هم به یمنی ها می دهند. بعد از لیبی، یمن خیلی مستعد است از این الگو استفاده کند و این تحولات در مصر و تونس روند قیام را از حالت ایستایی خارج و پرشتاب می کند و بعد از آن، مغرب، مراکش، الجزایر و ... یکی پس از دیگری در آفریقای شمالی و آفریقای عربی شعله ور می شوند. لیبی از این منظر خیلی مهم است و الان در لیبی شرایط، شرایط تعیین کننده ای است؛ اگر لیبیایی ها بجنبند خیلی می توانند بازی را به نفع خودشان تغییر دهند. ولی اگر تلاش نکنند و ممکن است آمریکایی ها مداخله کنند و روند پیروزی مردم کند شود، گرچه در نهایت هم چیزی عاید آمریکایی ها نمی شود؛ چون الان مردم لیبی مسلح اند و این سلاح را دیگر آمریکایی ها نمی توانند جمع کنند. شرایط عراق با شرایط لیبی فرق می کرد. آن جا سلاح زیادی به دست جنود نیفتاد ولی الان سلاح دست مردم لیبی است و اگر آمریکایی ها مداخله هم کنند به علت سلاح هایی که دست مردم است تدریجا دچار چالش می شوند. این چالش به این خاطر ایجاد می شود که آمریکایی ها می خواهند در لیبی دولت سازی کنند و قطعا این دولت سازی با اراده ی مردم مخالف است. از این جا به بعد ما شاهد مخالفت هایی خواهیم بود و آن ها وارد فاز ضد اشغالگری می شوند. شیوه ی مدیریت بحران آمریکایی ها از چند الگو تشکیل شده:

تشکیل دولت های اشغالی (دولت موقت) که در مصر و تونس تجربه کردند و الان به دنبال تجربه ی آن در یمن و لیبی هستند و این حرف علی عبدالله صالح که گفت: تحولات یمن متأثر از آمریکایی ها و اسراییلی ها است به خاطر همین پیغامی است که آمریکایی ها به او دادند که تو باید بروی و یک دولت انتقالی باید جای تو را بگیرد.
اگر الگوی اول جواب نداد، سعی می کنند کشور را بی ثبات کنند و زمینه ی مداخله ی نظامی را فراهم می کنند.
اگر الگوی دوم هم جواب نداد، مداخله ی نظامی شکل سوم این الگوها است؛ البته مورد دوم و سوم توأمان است چون بی ثبات سازی، مداخله ی نظامی را هم به همراه دارد و آن ها این دو مورد را در لیبی دارند پیاده می کنند.
چنانچه الگوهای مذکور جواب ندهد، در نهایت به اشغالگری کشیده می شود. آمریکایی ها در مصر، لیبی و یمن این فرایند را احتمالا تا آخر انجام می دهند؛ یعنی اگر حتی قیام ها هم به نتیجه برسد باز سعی می کنند کشورها را بی ثبات کنند و زمینه ی مداخله را فراهم کنند.

این الگوها به تحلیل تحولات در این کشورها کمک می کند. این الگوها به ترتیب نیست و ممکن است یک جا دولت موقت تشکیل دهند و سریع سراغ اشغالگری بیایند و یک جا ممکن است نتوانند دولت موقت تشکیل دهند که بی ثباتش می کنند و بعد وارد الگوی دیگری مثل تجزیه طلبی شوند. در یمن بحث تجزیه و اشغال جدی است و الان هم زمزمه هایی در جنوب شروع شده. در لیبی بحث اشغال و تجزیه جدی است که لیبی شرقی و غربی و یا مداخله ی نظامی. اگر آمریکایی ها نتوانند دولت موقت تشکیل دهند بی ثبات می کنند و بی ثبات سازی می تواند زمینه ی اشغالگری یا تجزیه طلبی باشد.

نکته ای که باید به آن توجه کنیم آثار و پیامدهای این تحولات است که عبارت است از:

اولین اثر این وقایع آن است که توازن استراتژیک در این منطقه به هم ریخته و این توازن استراتژیک بین ایران و آمریکا به هم ریخته است. توضیح آن که آمریکایی ها در زمان فعلی یک بازیگر ژئواستراتژیک هستند یعنی بازیگری که می تواند اهداف فرامرزی داشته باشد؛ ایران هم یک بازیگر ژئواستراتژیک است چون انقلاب اسلامی، ایران را از یک بازیگر ژئوپولیتیک محور به ژئواستراتژیک تغییر داد و آن را دارای اهداف فرامرزی کرد و الان قدرت فرامرزی ما در حال افزایش است. در نتیجه، بر اثر این تحولات، توازن استراتژیک بین دو محور آمریکا و ایران به نفع ایران تغییر کرده است.

آمریکایی ها در طول این مدت نتوانستند مدیریت بحران کنند و توان مدیریت بحران را از دست داده اند. یک زمانی فکر می کردند به خاطر شرایط افغانستان و عراق، توان مدیریت بحران ندارند ولی وقتی در این شرایط نمی توانند مدیریت بحران کنند معنایش این است که آمریکایی ها توانایی مدیریت بحران را به کل از دست داده اند؛ پس رهبری آمریکا رهبری جهانی نیست. رهبری جهانی که نتواند مدیریت بحران کند چه رهبری جهانی می خواهد باشد؟! آمریکایی که نتواند در یک کشور دولت سازی کند، نمی تواند رهبری جهانی باشد. ولی ما در عراق دولت سازی کردیم و در شرایط فعلی هر انتخاباتی که در هارتلند و ریمولند برگزار شود به نفع ایران است؛ حتی اگر آمریکایی ها مدیریت بحران هم کنند باز هم در میان مدت و بلند مدت به نفع ما خواهد شد.
عصر آمریکا در خاورمیانه به پایان رسیده است. این جمله را رییس شورای روابط خارجی آمریکا چهار سال پیش از این گفته بود: آمریکا به پایان عصر خودش در خاورمیانه رسیده است.

رژیم صهیونیستی در حالت احتضار قرار گرفته است. این تحولات، اسراییل را از دوران پیری وارد احتضار کرد. انقلاب اسلامی دوران شباب رژیم صهیونیستی را خیلی سریع وارد دوران پیری کرد؛ جنگ 33 روزه، جنگ 22 روزه و این تحولات، رژیم صهیونیستی را در حالت احتضار قرار داده است.
خاورمیانه ی اسلامی یکی از پیامدهای این تحولات است.

از همه مهم تر، تغییر مناسبات بین المللی است که از یک جهان تک قطبی به طور سریع به سوی یک جهان چندقطبی خواهد رفت. این تحولات بدون هزینه هم نیست و آمریکایی ها تا این جای کار، مغزافزار دنیا هستند و مغز بدون قلب نمی تواند به حیات ادامه بدهد و ما نباید توقع داشته باشیم که قلب را بگیریم، حاشیه ی قلب را هم بگیریم و بعد به مغز بگوییم به حیات خود ادامه بده. قطعا مغز از کار می افتد. این تحولات، آمریکایی ها را به سمت فروپاشی پیش می برد و غرب را به سمت استیلای جهان اسلام بر غرب به پیش می برد. بنابر این ترکیبات امنیتی را به هم می ریزد و آمریکایی ها حاضر نیستند قلب را از دست بدهند و به همین خاطر، منطقه را دچار جنگ می کنند و بازیگران جدیدی که از دل کشورهای تجزیه شده بیرون می آید یا بازیگرانی که در آن ها بی ثباتی ایجاد می کنند یا بازیگران محور ناتوی عربی مثل اردن با یکدیگر وارد جنگ می شوند و این جنگ در وهله ی اول با ما خیلی کاری ندارد ولی در نهایت ممکن است دامنه اش به ما هم برسد ولی ابتدایش به ما کاری ندارد.

این مواردی را که گفتیم پیامدهای کوتاه مدت و میان مدت این تحولات بود. پیامدهای بلندمدت این تحولات باعث می شود که در ادامه ی تغییر مناسبات تا ده سال آینده، شاهد جابجایی ثروت و قدرت باشیم؛ یعنی ثروت و قدرت از غرب در موج بازگشت به سمت شرق باز می گردد که جوزف نای، نظریه پرداز قدرت نرم، آن را اخیرا مطرح کرده است.
نکته ی پایانی آن که این تحولات را خارج از بحث مهدویت نمی توان در نظر گرفت و در واقع، قسمتی از پازل مهدویت را این وقایع شکل می دهد ولی باید توجه کنیم که به تحلیل های انحرافی گرفتار نشویم.

منبع: بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق علیه السلام