كشتار مردم بي دفاع ليبي از سوي «معمر قذافي» و مقاومت جانانه انقلابيون در مقابل گردان هاي قذافي، دو ويژگي بارز در اين بحران به شمار مي رود.
رژيم قذافي كه از نظر سياسي در مغرب عربي منحصر به فرد است، نه فشار جهاني را برمي تابد و نه حاضر به واگذاري قدرت به مردم است و بحران همچنان ادامه دارد. دخالت آمريكا و غرب تحت عنوان حمايت از شهروندان غير نظامي، جداي از منظور و مقصود نهايي آن، جامعه جهاني را به حوادث اين كشور حساس كرده است. 

در اين مقاله از زواياي مختلفي به بحران ليبي پرداخته شده است: 

خيزش اسلامي در كشورهاي شمال آفريقا و خاورميانه، افق جديدي براي شكل گيري دولت هاي مبتني بر اصول آزاديخواهي را نويد مي دهد. 
بهار خيزش اسلامي كه نسيم آن از چندي پيش در بسياري از كشورهاي مسلمان جهان عرب وزيدن گرفته است، نشان مي دهد كه اسلام، مدافع حقيقي و واقعي حقوق ملت ها است و دموكراسي جزء لاينفك آن به شمار مي رود و دموكراسي بدون فرهنگ ديني معنايي نخواهد داشت.
در سه قاره آفريقا، آسيا و اروپا، مسلمانان نشان دادند كه مي توان با تمسك به اعتقادات ديني، دموكراسي و آزادي هاي فردي را نيز به دست آورد. 

اگرچه اين خيزش در برخي از كشورها، بسيار خونين و دردناك است، اما به يقين پيروزي از آن مردم خواهد بود. اگرچه غرب و آمريكا تحت لواي قطعنامه سازمان ملل، خود را ملزم به دخالت در ليبي كرده اند، اما هنوز هم اهداف نهايي اين دخالت را پنهان مي كنند. 
با نگاهي به پيشينه تاريخي دخالت هاي سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) و در رأس آن آمريكا در كشورهاي مختلف جهان اين موضوع به خوبي نمايان مي شود كه هدف اصلي آنها سيطره بر منابع نفتي و ثروت هاي خدادادي ليبي است. اشاره به اين موضوع خالي از لطف نيست كه پيش از به وجود آمدن خيزش مردمي در ليبي، روسيه و اوكراين بسياري از طرح هاي عمراني را در بخش هاي مختلف نفت، گاز و معادن در دست داشته اند. همچنين روسيه با صادرات چهار ميليارد دلاري اسلحه در سال 2011 به ليبي، مهم ترين شريك رژيم معمر قذافي به شمار مي رود. 
اوكراين نيز با حضور در بخش هاي بالادست صنعتي و خدماتي، مهم ترين شريك تجاري و سياسي رژيم قذافي به حساب مي آيد و علاوه بر كارشناسان فني، صنعتي و پزشكي، حتي برخي از محافظان نزديك ديكتاتور ليبي نيز تابعيت اوكرايني دارند. 

تلاش هاي آمريكا و هم پيمانانش از يك سو و مخالفت روسيه و برخي از كشورهاي طرفدار رژيم قذافي از يك نبرد سخت براي استيلا بر ثروت هاي ليبي در آينده حكايت مي كند. 
آمريكا و غرب كه با زيركي در زير لواي پرچم سازمان ملل، دخالت خود را در امور داخلي ليبي آغاز كرده اند، با برنامه ريزي بلندمدت و با دلسوز نشان دادن خود براي حفظ جان و مال شهروندان غيرنظامي ليبيايي وارد اين معركه شده اند. 
اگرچه مسائل سياسي از پيچيدگي خاصي برخوردار است و حدس زدن اتفاقات آينده در صحنه شطرنج جهان سياست، كار ساده اي نيست، اما مي توان اين موضوع را به خوبي اثبات كرد كه تنفر جهاني از درنده خويي يك ديكتاتور باعث شده است كه اتفاق نظر براي سرنگوني وي به وجود آيد. حتي كشورهايي مانند انگليس و ايتاليا كه منافع و مصالح فراواني در ليبي داشتند، حاضر شدند در كوتاه مدت از آن دست كشيده و به اردوگاه مخالف وي بپيوندند. 

همان طور كه قبلا اشاره شد، از لحاظ رژيم سياسي، حكومت 42 ساله معمر قذافي در مغرب عربي منحصر به فرد است، چرا كه اين نوع حكومت فقط مختص ليبي است و در هيچ جاي دنيا وجود ندارد. تمسخر مخالفان، مخالفت با تشكيل احزاب و اتكا بر نيروهاي قبايلي براي قلع و قمع مخالفان در طول چهار دهه حكومت قذاقي، موضوعي است كه منحصر به فرد بودن اين رژيم ديكتاتوري را در جهان مي رساند. آمريكا و غرب با اذعان به اين موضوع و تحت لواي دلسوزي و انسان دوستي با دخالت نظامي در ليبي، در تلاش است تا رژيم معمر قذافي را ساقط و يك حكومت وابسته به غرب را جايگزين آن كند. 
ضعف انقلابيون ليبي در شكست دادن ارتش وفادار به معمر قذافي نيز باعث شده است كه استعمارگران خارجي، راسا دست به كار شوند و همانند سناريوي عراق، اين كشور را در آينده به اشغال نظامي خود درآورند. با وجود اين، انقلابيون ليبي، با چنگ و دندان از وجب به وجب خاك كشور خود دفاع كرده و آن را از لوث گردان هاي قذافي پاكسازي مي كنند. 

آينده جنگ در ليبي 
در حال حاضر نيروي هوايي ارتش وفادار به قذافي با به وجود آمدن منطقه پرواز ممنوع تمامي تمركز خود را بر نيروي زميني متمركز كرده است تا به خيال خود، انقلابيون را شكست دهد، اما مقاومت شجاعانه انقلابيون اين ترديد را به وجود آورده است كه اگر امور به همين منوال پيش برود ممكن است كه جنگ در ليبي مدت ها طول بكشد.
اما اين سوال پيش مي آيد كه جامعه جهاني در اين صورت چه كار خواهد كرد، آيا صرف طرفداري كردن از مخالفان ديكتاتور ليبي، باعث كمك به آن ها و حل بحران خواهد شد يا اينكه بايد، اقدامات و تحريم هاي عملي تري براي وادار كردن معمر قذافي براي كناره گيري از قدرت اتخاذ شود. 

متاسفانه در حال حاضر جامعه جهاني فقط به موضع گيري هاي جداگانه اكتفا كرده است و كشتار غيرنظاميان در ليبي از سوي قذافي همچنان ادامه دارد. 
رژيم قذافي كه پس از سرنگوني حكومت پادشاهي بر امور ليبي تسلط يافت به سرعت پايه هاي ديكتاتوري را براي شكل گيري يك حكومت مبتني بر فرد در مغرب عربي فراهم كرد. 
اين رژيم كه مبتني بر قلع و قمع مخالفان بود، برخلاف كره شمالي توسط يك حزب يا گروه اداره نمي شد، بلكه بر ايدئولوژي مبتني بر عقايد سركرده آن «معمر قذافي» طي اين 42 سال اداره مي شد. معمر قذافي ديكتاتور ليبي با شعار «من تحزب خان» (هر كه حزبي شد خيانت كرد) طي حكومت 42 ساله خود اجازه تاسيس هيچ گونه حزبي را در خاك اين كشور نداد و با انتخاب رنگ سبز و نوشتن كتاب «الخضر» افكار پوسيده خود را در اختيار ملت گذاشت، غافل از اينكه روزي خيزش مردمي، تومار حكومت وي را در هم خواهد پيچيد. 
سرهنگ قذافي كه پس از تسلط كامل بر ليبي، اخيرا خود را ملك ملوك افريقا (شاه شاهان افريقا) ناميده است، بر همه ثروت هاي اين كشور از جمله نفت چنگ انداخت و بدون اينكه ترس از مجازات و حساب و كتاب داشته باشد، هر كاري كه دلش مي خواست انجام داد. 
ديكتاتور ليبي علاوه بر اين در سطح جهاني دست به ماجراجويي هاي فراواني زده است و از گروه هاي تروريستي گرفته تا فرقه هاي منحرف مذهبي حمايت و دلارهاي نفتي را در اين راه حيف و ميل كرده است، در حالي كه ملت ليبي، با سختي معيشت و به دست آوردن لقمه اي نان به دليل سوء مديريت و نداشتن طرح هاي عمراني از سوي دولت در اين سال ها با فقر دست به گريبان بوده است. 

انقلابيون در مصاف سرهنگ هنگامي كه انتفاضه مردمي در بنغازي كه در ابتدا يك حركت مسالمت آميز سياسي بود، آغاز شد، سرهنگ خونخوار با خط و نشان كشيدن در مقابل آن ايستاد و مخالفان خود را خائن و مشتي حيوانات پست عنوان كرد، وعده داد كه آنها را خانه به خانه و كوچه به كوچه تا نابودي كامل تعقيب خواهد كرد. 
در اين راه فرزند بزرگ سرهنگ «سيف الاسلام» قذافي نيز براي كم نياوردن، قول داد كه مخالفان پدر را نابود خواهد كرد و پس از آن، گردان هاي قذافي به فرماندهي سيف الاسلام، عمليات نظامي خود را با استفاده از سلاح هاي پيشرفته در ليبي براي از بين بردن مخالفان آغاز كردند اما تا اين تاريخ نه تنها كاري از پيش نبردند، بلكه با مقاومت و ايستادگي جانانه انقلابيون، زمينگير شده اند. 
اين در حالي است كه جامعه جهاني در ابتدا با نگراني شديد، تحولات خونين در ليبي را دنبال مي كرد تا اينكه، كشتارهاي وحشيانه مردم باعث شد كه شك و ترديدها براي محكوميت جهاني ديكتاتور ليبي به يقين تبديل شود. پس از اندك زماني از اين موضوع، شوراي امنيت در نشست خود با ايجاد يك منطقه پرواز ممنوع در آسمان ليبي موافقت كرد و برخي از كشورها كه در مقدمه آنها فرانسه و انگليس و آمريكا بودند، پيش نويس قطعنامه را تنظيم و ارائه دادند كه ناتو را ملزم به اجراي آن و باز كردن زمينه دخالت نظامي در ليبي مي كرد. در حالي كه قطعنامه سازمان ملل و نحوه اجراي آن، سؤالات فراواني در اذهان در مورد درست بودن آن به وجود آورد، اما متاسفانه توجهي به آن از سوي قدرت هاي بزرگ نشد و اجماع جهاني بر ضد ديكتاتور ليبي را دچار نشست و تفرقه كرد. 

در واقع اين سؤالات موجب به وجود آمدن دو ديدگاه در سطح افكار عمومي جهان شد، ديدگاه اول، دخالت سياسي بين المللي در ليبي را بر مبناي قانون، خواستار بود و ديدگاه دوم بر اين اعتقاد بود كه دخالت در يك كشور كه احتمال نسل كشي در آن حتي از سوي حكومتش وجود داشته باشد، بر اساس موازين انساني و بين المللي مواجه است. آمريكا نيز بر اساس اين ديدگاه بود كه پس از حوادث 11 سپتامبر با شعار جنگ بر ضد تروريسم افغانستان و عراق را به اشغال خود درآورد در حالي كه جامعه جهاني اين گونه دخالت و اشغالگري را برخلاف قوانين و عرف جاري بين المللي عنوان كرده بود. 
در حالي كه بر مبناي افكار عمومي جهان دخالت سازمان ملل و نهادهاي بين المللي تحت نظارت آن در كشورهاي بحران زده مجاز شمرده مي شود، اما آمريكا و ناتو بر خلاف اين قاعده عمل كردند. اما به هر حال اجماع بين المللي براي سرنگوني رژيم ديكتاتوري قذافي براي نخستين بار پس از جنگ جهاني دوم به وجود آمده است و همه كشورهاي جهان بر اين موضوع اتفاق نظر دارند كه معمرقذافي بايد از قدرت در ليبي كناره گيري كند. اما گذشته از اختلافات موجود در زمينه بحران ليبي، اتفاق نظر عمومي براي كمك هاي انسان دوستانه به مردم اين كشور وجود دارد و بسياري از كشورهاي جهان با ارسال مواد غذايي و دارويي به كمك همنوعان خود در آن اقدام كرده اند. 
همچنين اين سؤال بي پاسخ مانده است كه براي حفظ سلامت شهروندان ليبيايي در شهرهايي كه تحت سيطره قذافي قرار دارد، چه بايد كرد، آيا منطقه پرواز ممنوعه و وارد كردن ضربات هوايي و صدور قطعنامه ها، باعث خواهد شد كه آنها از گزند سرهنگ ديكتاتور در امان باشند؟ 

انتقاد از استراتژي آمريكا در ليبي 
موضعگيري آمريكا در مورد حوادث ليبي، واكنش هايي را در داخل و خارج ايالات متحده داشته است و بسياري از اقدام اين كشور در دخالت نظامي مستقيم در ليبي و درگير شدن در جنگي ديگر به شدت انتقاد كرده اند. بسياري از آمريكايي ها بر اين اعتقادند كه آمريكا بايد دخالت خود را به حملات هوايي متمركز كند و از دخالت نظامي مستقيم در اين كشور و دچار شدن در باتلاقي همانند عراق و افغانستان خودداري كنند.
به نوشته روزنامه «واشنگتن تايمز»، سناتور جمهوري خواه، «ليندسي گراهام»، بر اين باور است كه ايالت متحده بايد به كمك انقلابيون بشتابد و نيروي هوايي آمريكا بايد نقش موثري در اين مورد ايفا كند. همچنين «ماركو روبيو» سناتور جمهوري خواه در واكنش به تحولات ليبي، دخالت مستقيم آمريكا در اين كشور را خواستار شد و از وارد كردن ضربات هوايي به ارتش معمر قذافي حمايت كرد. اما اين موضع آمريكا، واكنش هاي منفي در برخي از كشورها نيز در پي داشت كه روسيه، تركيه، برزيل، ونزوئلا و چين در اظهار نظري آشكار مخالفت خود را با ورود آمريكا به صحنه جنگ با ليبي مورد انتقاد قرار دادند. اما موافقان دخالت نظامي در ليبي مي گويند كه انقلابيون از نظر عمليات نظامي، قدرت لازم را ندارند و به صورت گروه هاي نامنظم با گردان هاي قذافي در حال جنگ هستند و در آينده توانايي نظامي آنها تحليل خواهد رفت. همچنين نبود اسلحه سنگين در دست انقلابيون، به عنوان مهم ترين ضعف اساسي آنها به شمار مي رود و بنابر اين در صورت ادامه اوضاع فعلي، تنها اميد به انقلابيون است كه بتوانند با مقاومت خود، گردان هاي تا بن دندان مسلح قذاقي را شكست دهند. به همين دليل برخي از كارشناسان اين موضوع را مطرح كرده اند كه ممكن است جنگ در ليبي، سال ها طول بكشد و پس از تاثير تحريم هاي بين المللي رژيم قذاقي، اين رژيم ضعيف و متلاشي شود.
ازسوي ديگر تاكتيك جديد جنگي گردان هاي قذاقي بر اين موضوع استوار شده است كه بجاي استفاده از نفربرها و تانك ها، از وانت و خودروهاي سبك، همانند انقلابيون براي درگيري استفاده شود و اين موضوع باعث شده است كه از لحاظ حملات هوايي در امان باشند. برخي ديگر بر اين اعتقادند كه عامل زمان مي تواند در آموزش هاي نظامي براي انقلابيون موثر باشد و آنها را در مقابل رژيم قذاقي منسجم نمايد. 

روايت درد و رنج مردم ليبي 
تحميل جنگ از سوي قذافي به مردم اين كشور، نگراني جهانيان را درپي داشته است و روايت دردناكي از كشتار مردم توسط گردان هاي قذافي صفحات روزنامه ها را پر كرده است. يكي از مهمترين اين روايت ها، روايت 250 تن از زخمي هاي سومين شهر بزرگ ليبي (مصراته) است كه هم اكنون در كشتي بيمارستاني «تركيه رست» در حال درمان هستند. محاصره و گلوله باران شديد شهر مصراته كه از 45 روز پيش تاكنون ادامه دارد، باعث شده است كه بسياري از شهروندان آن مجروح و از خانه و كاشانه خود آواره شوند. همچنين كمبود موادغذايي، دارويي و امكانات پزشكي باعث شده است كه بسياري از نهادهاي انسان دوستانه بين المللي به كمك مردم دردمند ليبي بشتابند. 
مصراته كه در 200 كيلومتري شرق پايتخت ليبي قرار دارد، سومين شهر بزرگ اين كشور به شمار مي رود و هم اكنون در دست انقلابيون است اما از 45 روز پيش تاكنون همچنان در محاصره و گلوله باران گردان هاي قذافي قرار دارد. آمارهاي غيررسمي از كشته شدن 100 شهروند و صدها غيرنظامي در اين شهر حكايت مي كند و كشتي «تركيه رست» توانست 250 مجروح را از اين شهر تخليه و به غرب تركيه منتقل كند.
«محمد مفتاح» (34 ساله) يك شهروند غيرنظامي مصراته در مورد نحوه مجروح شدن خود گفت: روز جمعه درخانه نشسته بوديم كه ناگهان شهر مورد تهاجم توپخانه نيروهاي قذاقي قرار گرفت و يكي از اين گلوله ها در خانه ما منفجر شد و تركش آن به سرم اصابت كرد. وي افزود: در اين گلوله باران، خانواده هاي زيادي به طور كامل از بين رفتند و يكي از همسايگان ما نيز زن و سه فرزند خود را از دست داد. اين شهروند ليبيايي اضافه كرد: همسر و فرزندانم هم اكنون در مصراته به سر مي برند و از سرنوشت آنها اطلاعي در دست ندارم و گردان هاي قذافي با هدف تخليه شهر و ايجاد رعب و وحشت در ميان مردم، مصراته را گلوله باران مي كنند. 
«محمداحمد علي» ديگر شهروند مصراتي نيز از ناحيه بازو به شدت زخمي شده است مي گويد: در مقابل درب منزل نشسته بودم كه ناگهان يك خمپاره منفجر شد و باعث كشته شدن 6 تن از همسايگان كه دور و برم بودند، شد و اصابت يكي از تركش ها نيز بازويم را به شدت مجروح كرد. وي كه به شدت بي تابي مي كند، گفت: من كه اسلحه اي در دست نداشتم و آنچه كه مي خواستم، آزادي كشورم بود، پس چرا اين گونه بايد زخمي شوم. اين درحالي است كه پس از آغاز انتفاضه ضد رژيم قذافي در نيمه فوريه سال جاري ميلادي، ارتباط شهر مصراته انگار كه با جهان قطع شده است. «احمد» يكي ديگر از مجروحان مي گويد: مقاومت فقط تفنگ هاي سبك دارد ولي در مقابل گردان هاي قذافي با توپ و راكت مردم را هدف قرار مي دهند. 
شنبه گذشته نيز نيروهاي قذافي ازسه محور مختلف قصد ورود به شهر مصراته را داشتند كه با مقاومت مردم حمله آنها ناكام ماند. 

جامعه جهاني و نقش آن در تحولات ليبي 
بر اساس قوانين بين المللي در صورت ارتكاب جرايم انساني در يك كشور از سوي حاكمان آن، جامعه جهاني بايد به مسئوليت خود عمل كند و از كتشار و نسل كشي جلوگيري كند. بر اساس قانوني كه در سال 2005 به تصويب سازمان ملل متحد رسيد، بر اين موضوع تاكيد شده است كه سيادت دولت ها به صورت مطلق نبايد باشد و جامعه جهاني حق دارد از طريق نهادهاي بين المللي در صورت احساس ترس از كشتار و نسل كشي در كشوري دخالت كند. اين مورد عمدتاً، درباره نقض حقوق بشر، جرايم ضد انساني، خطر نسل كشي و... عنوان شده است كه در كنار آن كمبود مواد غذايي به عنوان بحراني براي درخطرقرار گرفتن بشريت تعريف شده است. 

از آغاز تظاهرات مردمي در 17 فوريه در ليبي كه طي آن مردم خواستار سرنگوني مسالمت آميز حكومت 42 ساله قذافي شدند و سركوب هاي خونين نظاهرات مردمي، توجه جامعه جهاني به اين كشور معطوف شد. سرهنگ معمر قذافي كه با يك كودتاي نظامي در سال 1969 قدرت را در ليبي در دست گرفت، از آن زمان تاكنون، بدون اينكه قانون اساسي در كشور داشته باشد، با بهانه قراردادن شريعت اسلام نزديك به 42 سال به صورت ديكتاتوري بر ليبي حكومت كرد. وي طي اين مدت زمان بسياري از مخالفان خود را قلع و قمع كرد و كشتارهاي بي حد و حصري را در ليبي به راه انداخت كه اطلاعات اندكي از قربانيان او در دست است. آمارهاي غير رسمي حكايت از اين دارد كه در دوران حكومت 42 ساله قذافي 45 هزار نفر كشته و مفقود شده اند. بي رحمي سرهنگ قذافي و كشتار مردم، هنگامي بر جهانيان عيان شد كه نيروهاي طرفدار وي با سلاح هاي سنگين به مردم بي دفاع ليبي حمله ور شده و آنها را از پاي درآوردند. 

مردم ليبي كه در 17 فوريه به صورت مسالمت آميز و با الگوپذيري از حركات اعتراض آميز در تونس و مصر به تظاهرات پرداختند، ناگهان مورد حمله قرار گرفتند و به صورت وحشيانه اي به خاك و خون كشيده شدند. اين درنده خويي رژيم قذافي باعث شد كه در 26 فوريه 2011 سازمان ملل به منظور حمايت از جان شهروندان بي دفاع، قطعنامه اي صادر و منطقه پرواز ممنوع را در ليبي ايجاد كند. همچنين معمر قذافي، فرزندان و بسياري از اعوان و انصار وي به عنوان جنايتكار جنگي تحت تعقيب قرار گرفته و حساب هاي بانكي آنها مسدود شد. اما با وجود دخالت جامعه جهاني، از ابتداي انتفاضه در ليبي تاكنون، بيش از ده هزار نفر كشته و ده ها هزار نفر نيز مجروح شدند. در حالي كه هنوز از سرنوشت سه هزار نفر از مخالفان قذافي اطلاعاتي در دست نيست؛ سرهنگ قذافي براي بقاي خود بر مسند قدرت علاوه بر نيروي زميني، از نيروي هوايي و دريايي جهت سركوب مردم سود برده است. او به همين مورد بسنده نكرد و در برخي از حملات براي به زانو درآوردن انقلابيون، از مردم به عنوان سپر انساني استفاده كرد و از رسيدن كمك هاي غذايي و دارويي به مجروحان نيز جلوگيري كرد. نبش قبر و خارج كردن اجساد قربانيان جنگ از جمله جنايات ديكتاتور ليبي به شمار مي رود كه تنفر مردم را از وي بيشتر كرده است. 
بدون شك قذافي و نيروهاي وابسته به وي در آخر راه خود قرار دارند و عن قريب به زباله دان تاريخ روانه خواهند شد. اما موضوعي كه اهميت آن كم نيست، اين است كه در قطعنامه شوراي امنيت نه از حمايت مردم و نه از سرنگوني سرهنگ قذافي سخني به ميان نيامده است. همين موضوع باعث شده است كه ديكتاتور ليبي هر روز تعداد زيادي از مردم را قرباني اهداف و اميال خود كند و با استفاده از پول و نفوذ خود در كشورهاي غربي و آفريقايي به جمع آوري مزدوران براي مقابله با انقلابيون بپردازد و در اين راه نيز از موسسات اسرائيلي سود ببرد. اما آيا جامعه جهاني بايد همچنان نظاره گر كشتار در ليبي باشد يا اينكه تصميم قاطع و موثري در اين راه اتخاذ كند؟

منبع: اسلام تایمز