اوضاع ليبي پس از حمله نيروهاي ائتلاف به رهبري ناتو در شرايطي روز به روز پيچيده‌تر مي‌شود كه آمريكا بر خلاف گفته‌هاي خود درباره مخالفت با 'معمر قذافي' رهبر ليبي، اينك به دنبال پناهگاهي براي خروج اوست. اعتراض‌هاي مردم ليبي به حكومت معمر قذافي از 25 بهمن‌ماه به بعد، با موضعگيري‌هاي كشورهاي غربي عليه رهبر ليبي و شركت آنان در عمليات 'سفر سحرگاه' براي اجراي قطعنامه‌هاي 1970 و 1973 همراه شد.
گرچه مقام‌هاي عالي‌رتبه كشورهاي شركت‌كننده در ائتلاف عليه قذافي همچون آمريكا، بارها عليه رهبر ليبي سخن گفتند، با اين حال، روزنامه آمريكايي 'نيويورك‌تايمز' 29 فروردين‌ماه گزارشي منتشر كرد كه بر اساس آن، دولت 'باراك اوباما' رييس جمهوري آمريكا، در تلاش براي يافتن كشوري است تا بتواند به قذافي پناهندگي دهد. سه تن از مقام‌هاي دولت اوباما به نيويورك‌تايمز اعلام كردند مي‌كوشند كشوري را پيدا كنند كه اساسنامه رم را به امضا درنياورده‌ يا آن را تصويب نكرده‌اند تا بتوانند براي قذافي پناهندگي بگيرند.

كشورهايي براي پناهندگي قذافي؛ شايعه يا واقعيت؟
احتمال پناهندگي قذافي به كشورهاي ديگر از زمان آغاز درگيري‌ها در شهرهاي مختلف ليبي بر سر زبان‌ها انداخته شد.
هم زماني رخدادهاي ليبي با انقلاب تونس كه منجر به فرار 'زين‌العابدين بن‌علي' رييس جمهوري مخلوع آن كشور (24 دي‌ماه 1388)، شد و همچنين پناه بردن 'حسني مبارك' رييس جمهوري مصر به 'شرم‌الشيخ' (22 بهمن‌ماه 1388)، گزينه فرار قذافي را بيش از پيش قوت بخشيد.

دوم اسفندماه 1388 'جيمز رابينز' تحليلگر شبكه تلويزيوني 'بي. بي. سي'، تاكيد كرد: قذافي جايي براي رفتن ندارد. وي افزود: عربستان سعودي نمي‌تواند همانند ديكتاتورهاي ديگر جهان عرب، براي معمر قذافي پناهگاه به شمار برود. در چنين شرايطي، قذافي احتمالا به ونزوئلا فرار خواهد كرد زيرا 'هوگو چاوز' رييس جمهوري ونزوئلا، دوست خوب قذافي است.
يك روز بعد، روزنامه انگليسي 'گاردين'،‌ با اشاره به ميزباني 'ملك عبدالله' پادشاه عربستان، از سياستمداران مخلوعي چون زين العابدين بن علي و 'نواز شريف' نخست وزير سابق پاكستان، احتمال فرار قذافي به عربستان را به دليل روابط نه چندان گرم دو كشور كم دانست و نوشت: احتمال سفر معمر قذافي به ونزوئلا بيشتر است چرا كه روابط حسنه‌اي با دولت چاوز دارد و در آنجا استاديوم فوتبالي به افتخار وي نامگذاري شده است.
رهبر ليبي مناقشات گذشته خود را با چاد براي رسيدن به توافقنامه‌هاي دو جانبه امنيت و تجارت كنار گذاشته است. سنگال حامي اصلي طرح قذافي مبني بر تشكيل ايالات متحده آفريقا بود. قذافي همچنين مي‌تواند روابط خود را با زيمبابوه تجديد كند يا به سوي دوست قديمي خود 'بلس كامپائوره' رييس جمهوري بوركينافاسو، برود. رهبر گينه استوايي نيز كه رياست اتحاديه آفريقا را بر عهده دارد، از دوستان قذافي است. با اين حال، اين روزنامه احتمال پناهندگي قذافي به يكي از كشورهاي آفريقايي را نيز با استناد به سخنان 'ريچارد داودن' مدير جامعه سلطنتي آفريقا، رد كرد و نوشت: قذافي طي 30 سال گذشته روابط طولاني با كشورهاي آفريقايي داشته است اما بي‌ثباتي در روابطش بدين معنا است كه آفريقا مقصد مناسبي براي پناهندگي نيست و من گمان مي كنم آفريقا اولين گزينه انتخابي قذافي نباشد.

مدير اجرايي مركز حل اختلاف دانشگاه 'كيپ‌تاون' در آفريقاي جنوبي نيز اظهار داشت:‌‌ بسياري از رهبران آفريقايي كه موقعيت بي‌ثباتي دارند‌، از پذيرش قذافي در خاك خود بيم دارند.
ششم اسفندماه نشريه 'اسراييل تودي' با استناد به اظهارات سال گذشته دو زن يهودي اهل ليبي در شبكه دوم اسراييل، بحث اصالت يهودي معمر قذافي را مطرح كرد كه در صورت تاييد اين خبر از نظر قانون داخلي اين رژيم، قذافي مي‌تواند به تل‌آويو پناهنده شود. بر اساس قانون بازگشت، هر يهودي حق ارايه درخواست مهاجرت به 'اسراييل' را دارد. با اين حال وزير كشور ممكن است، درخواست فردي يهودي را به دلايلي چون داشتن سابقه كيفري، به مخاطره انداختن بهداشت عمومي يا امنيت ملي يا سابقه اقدام عليه ملت يهود رد كند. انتشار اخباري درباره سفر پسر قذافي به سرزمين‌هاي اشغالي و ورود نيروهاي نظامي رژيم صهيونيستي به خاك ليبي براي حمايت از رهبر اين كشور احتمال درست بودن شايعه‌ها را درباره پشتوانه يهودي قذافي قوت بخشيد.

به گزارش 12 اسفندماه خبرگزاري فرانسه، 'ميهايي گيمپو' رييس جمهوري پيشين مولداوي، اعلام كرد يكي از پسران قذافي در ماه فوريه (بهمن-اسفند) همزمان با آغاز اعتراض‌هاي مردمي به اين كشور سفر كرد. سرويس امنيتي مولداوي نيز حضور 'سيف الاسلام‌ قذافي' در شهر 'كيشي‌نف' را طي روزهاي 30 بهمن‌ماه و اول اسفندماه تاييد كرد. وي روابط نزديكي با خانواده 'آناتولي استاتي' ثروتمندترين تاجر مولداوي، دارد كه در پروژه هاي نفتي تعدادي از كشورهاي مشترك‌المنافع و آفريقا سرمايه‌گذاري‌هاي كلاني كرده است.
بنا بر اين گزارش پسر قذافي قصد داشت املاك و مستغلاتي براي خود در مولداوي خريداري كند.

همچنين شايعه انتقال طلا و جواهرات از ليبي به بلاروس نيز مدتي بر سر زبان‌ها افتاد اما مقام‌هاي بلاروس اين گزارش‌ها را رد كردند.
13 اسفندماه 1388 راديو 'ارتش رژيم صهيونيستي'، به نقل از نزديكان خانواده‌ قذافي اعلام كرد:‌ برخي از فرزندان قذافي به وي پيشنهاد دادند تا از قدرت كناره‌گيري كند و پيشنهاد پناهندگي سياسي از سوي نيكاراگوئه را بپذيرد اما وي با اين درخواست مخالفت كرد. بر اساس اين گزارش، فرزندان قذافي موافقت 'دانيل اورتگا' رييس جمهوري نيكاراگوئه را براي حضور پدر خود در اين كشور كه مورد موافقت آمريكا نيز قرار گرفته است‌، جلب كردند اما قذافي اين پيشنهاد را رد كرد. البته همان روز نماينده نيكاراگوئه در پارلمان آمريكاي مركزي اين اخبار را 'نادرست' خواند و تاكيد كرد:‌ اين اخبار هيچ پايه و اساس درستي نداشته و با هدف خدشه دار كردن وجهه قذافي صورت مي‌گيرد. قذافي قصدي براي پناهنده شدن به ونزوئلا و يا نيكاراگوئه ندارد.
يك روز بعد، 'باراك اوباما' رييس جمهوري آمريكا، براي نخستين بار خواهان كناره‌گيري قذافي از قدرت شد و گفت: لازم است قذافي از قدرت كناره گيري كند. اين به نفع كشور و مردم او است.

'محمود شمام' يكي از فعالان رسانه‌اي مخالف رهبر ليبي، 15 اسفندماه به تارنماي 'دنيا الوطن' درباره گزينه هاي پيش روي قذافي گفت: او يا بايد فرار كند يا بميرد. مردم ليبي اجازه انتخاب گزينه ديگري را به وي نمي دهند. شمام افزود: اگر او بخواهد از اين كشور خارج شود مي‌داند چه كند؛ يعني از راه‌هاي زيرزميني كه تدارك ديده است، فرار مي‌كند.
همزمان شبكه خبري 'العربيه' و همچنين روزنامه كويتي 'السياسه' نوشتند: تلاش فرستاده هاي ويژه ديكتاتور ليبي به سه كشور ونزوئلا، قطر و سوريه كه به گمان وي مي توانستند به او و اعضاي خانواده اش پناهندگي سياسي دهند، با شكست مواجه شد و هر سه كشور حاضر به پذيرش قذافي نشدند.
19 اسفندماه 1388 يكي از مقام‌هاي نزديك به قذافي به روزنامه اماراتي 'البيان'، گفت: رييس رژيم ليبي در فكر پناهندگي به يك كشور آفريقايي است. اين روزنامه افزود: رييس رژيم ليبي تصميم گرفته است به چاد يا نيجريه فرار كند. دو روز بعد، شبكه انگليسي زبان 'الجزيره' با اشاره به نشست وزيران خارجه اتحاديه عرب درباره اعمال مجازات‌ها و محدوديت‌هايي عليه قذافي تاكيد كرد: مواضع كشورهاي عضو اتحاديه عرب در اين زمينه متفاوت است. به گزارش اين شبكه، سوريه، الجزاير و سودان مخالف ايجاد منطقه ممنوعه پرواز در ليبي هستند. البته تلاش هايي براي قانع كردن سودان براي موافقت با اين اقدام در جريان است. مصر هم در اين باره هنوز مردد بوده و موضع نهايي خود را مشخص نكرده است.
البته 14 اسفندماه، روزنامه الجزايري 'الخبر' نوشت: مقام‌هاي رسمي الجزاير اظهارات سخنگوي شوراي ملي انتقالي ليبي درباره حمايت اين كشور از دولت كنوني ليبي در برابر انقلابيون را بشدت رد كردند. با اين حال يك مقام وزارت امورخارجه الجزاير، مخالفت كشور خود را نسبت به هرگونه حمله نظامي عليه خاك ليبي اعلام كرد و خواستار حفظ تماميت ارضي اين كشور شد.

11 فروردين‌ماه، خبرگزاري آمريكايي 'آسوشيتدپرس' به نقل از 'تامال ميروندي' سخنگوي رييس جمهوري اوگاندا، نوشت: قذافي مي‌تواند در صورت تمايل به اوگاندا پناهنده شود. 'مارك پالمر' سفير سابق آمريكا در مجارستان، نيز گفت: ونزوئلا، كوبا و نيكاراگوئه حمايت آشكار خود را از قذافي اعلام كرده‌اند. احتمال اينكه قذافي به جاي كشورهاي كوچك آفريقايي يكي از اين كشورها را انتخاب كند زياد است. با اين حال، رييس جمهوري ونزوئلا در همان روز، طي نشستي خبري گفت اخيرا با قذافي صحبت كرده و مي‌داند، وي هيچ برنامه‌اي براي پناهنده شدن به يك كشور ديگر ندارد. چاوز در پاسخ به اينكه 'آيا ونزوئلا در صورت تبعيد قذافي پذيراي وي خواهد بود يا نه'، افزود: وي در مواقع مختلف اعلام كرد كه قصد ترك ليبي را ندارد.

13 فروردين‌ماه يكي از رهبران مخالف قذافي به روزنامه 'ليبيا اليوم' گفت: مذاكرات سري ميان قذافي با مسئولاني از واشنگتن، پاريس و برلين آغاز شده كه هدف آن تضمين انتقال قذافي، خانواده و معاونان به صربستان يا ابوظبي است. يك ماه پيش از آن نيز روزنامه آمريكايي 'يو. اس.آ.تودي'، با ارايه تحليلي از روابط صربستان و ليبي نوشت: در بحبوحه تظاهرات مردمي عليه دولت ليبي، رييس جمهوري پيشين صربستان به آن كشور رفته تا براي تلويزيون 'پينك' مصاحبه‌اي با معمر قذافي ترتيب دهد. با اينكه وزارت دفاع صربستان اعلام كرد از زمان آغاز شورش‌هاي خياباني در ليبي، همه همكاري‌هاي نظامي خود را با آن كشور معلق كرده است با اين حال، اين روزنامه از دولت صرب خواست كه براي حفظ وجهه خود و نيز تسهيل روند عضويت در اتحاديه اروپا، سكوت خود نسبت به حوادث آن كشور را بشكند و از رهبر ديكتاتور ليبي انتقاد كند.

19 فروردين‌ماه روزنامه روسي 'تريبونا' نوشت: قذافي ‌طي ‌مصاحبه‌اي ‌با ‌يكي ‌از ‌شبكه‌‌هاي ‌تلويزيوني ‌روسيه ‌اظهار ‌داشت ‌كه ‌از ‌اين پس ‌كشور ‌او ‌به ‌سوي ‌هند، ‌روسيه ‌و ‌چين معطوف ‌خواهد ‌شد. 'الكساندر شوميلين' رييس مركز تحليل مناقشات خاور‌ميانه وابسته به انستيتوي آمريكا و كانادا، به تريبونا گفت: قذافي ‌به ‌كشورهاي ‌'مردد' ‌چشم ‌دوخته ‌است. از سوي ديگر، ‌روسيه ‌طي ‌ده‌ها ‌سال ‌از ‌شيوه ‌ويژه ‌روابط ‌با ‌قذافي ‌برخوردار ‌بوده است. همچنين روسيه در كنار كشورهايي همچون چين و هند با حمله نظامي به ليبي مخالفت كرده است. همراهي مسكو با قذافي به گونه‌اي است كه به گزارش 19 فروردين‌ماه خبرگزاري روسي 'نووستي'، وزير انرژي سابق ليبي و از مخالفان قذافي اعلام كرد روسيه و چين با دادن راي ممتنع به قطعنامه شوراي امنيت در خصوص عمليات نظامي در اين كشور، امكان مشاركت خود در طرح‌هاي استخراج حوزه‌هاي نفت و گاز ليبي را از دست دادند.

نگاه غرب به خروج قذافي از ليبي
13 اسفندماه، تارنماي شبكه تلويزيوني الجزيره تاكيد كرد: بار سنگيني كه جنگ عراق و افغانستان بر دوش نهادهاي نظامي آمريكا گذاشته، موجب شده است تا واشنگتن درباره مداخله نظامي در امور ليبي، با احتياط بيشتري تصميم گيري كند. الجزيره با اشاره به تحليل رسانه‌ها و موسسات پژوهشي آمريكايي از سخنان 'رابرت گيتس' وزير دفاع آمريكا، درباره ايجاد منطقه پرواز ممنوع برابر كميته بودجه دفاعي در كنگره، نوشت: گيتس در سخنراني خود در برابر كميته پارلماني به اين نكته اشاره كرد كه اين يك عمليات بزرگ در كشوري وسيع است در حالي كه نهادهاي نظامي آمريكا هنوز مشغول جنگ در خاورميانه هستند، بايد اين نكته را نيز در نظر گرفت كه احتمال ايجاد تحولاتي در اوضاع منطقه خليج فارس نيز وجود دارد كه اين امر خطراتي براي آمريكا ايجاد خواهد كرد.
از سوي ديگر 'هيلاري كلينتون' وزير امورخارجه آمريكا، نيز به كنگره گفت: بحران ليبي نيازمند تركيبي از ديپلماسي و نيروي نظامي است و واشنگتن در حال حاضر همه گزينه هاي پيش روي خود را بررسي خواهد كرد. وي افزود: دولت آمريكا با وجود نگران بودن درباره بدتر شدن اوضاع در اين كشور غني از نفت، خواستار مداخله نظامي در ليبي نيست.

همان زمان 'آلن ژوپه' وزير امورخارجه جديد فرانسه، تاكيد كرد دخالت نظامي در ليبي 'ممكن است در انظار عمومي مردم جهان عرب، نتايج معكوس بر جاي بگذارد'. همچنين به نوشته نشريه فرانسوي 'نوول ابسرواتور'، 21 فروردين‌ماه نوشت: ساركوزي كه قبل از عمليات ناتو عليه قذافي همانند سران كشورهاي غربي و عربي خواستار كناره گيري فوري ديكتاتور از قدرت بود و تلاش زيادي را نيز براي هدايت و مديريت عمليات ناتو به كار گرفت، اينك فقط خواستار پايان دادن به كشتار از سوي قذافي و انتقال آرام قدرت به شوراي انتقالي شده است.
'نيكلا ساركوزي' رييس جمهوري فرانسه، گفته بود: معمر قذافي به كشتار مردم پايان دهد و درباره يك دوره انتقالي براي اداره ليبي نيز گفتگو كند. به اين صورت خواهان كناره‌گيري فوري و قريب‌الوقوع وي نيستيم.
به گزارش 19 فروردين‌ماه راديو بين‌المللي فرانسه، چندين بمباران اشتباه مواضع مخالفان قذافي به دست نيروهاي ناتو نيز 'آندرس فوگ راسموسن' دبيركل سازمان پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو)، را مجبور كرد با ابراز تاسف از بمباران اشتباهي تانك‌هاي مخالفان قذافي توسط نيروهاي ناتو، اين حادثه را 'بسيار ناگوار' بخواند. وي دو روز بعد نيز تاكيد كرد 'مناقشه ليبي راه‌حل نظامي ندارد، بلكه براي حل و فصل اوضاع در اين كشور آفريقاي شمالي لازم است راه‌حل سياسي پيدا كرد'.

در شرايطي كه رسانه‌هاي غربي همچون "نوول ابسرواتور" و 'ديلي تلگراف'، بر 'به بن بست رسيدن عمليات ناتو عليه ديكتاتور ليبي' تاكيد مي‌كند، افرادي همچون 'اليوت آبرامز' تحليلگر آمريكايي، به جاي دخالت مستقيم در ليبي، راه‌هاي ديگري را همچون مسلح كردن مخالفان را پيشنهاد مي‌كنند. اينك نيز بر اساس گزارش نيويورك تايمز، دولت آمريكا خروج قذافي را دنبال مي‌كند تا شايد به اين ترتيب با پرداخت هزينه‌هاي كمتري به موفقيت برسد. يك مقام ارشد دولت اوباما به اين روزنامه‌ گفت: ما درس‌هايي از عراق گرفتيم و يكي از بزرگترين اين درس‌ها اين بود كه مردم ليبي بايد مسوول تغيير حكومت خود باشند. آنچه ما به سادگي مي‌توانيم انجام دهيم، يافتن شيوه‌اي صلح‌آميز براي سازماندهي يك خروج است؛ البته در شرايطي كه فرصت‌ها اجازه دهند. حضور نيروهاي اين كشور در ائتلاف عليه قذافي در حالي است عراق و افغانستان هر روز هزينه‌هاي مادي و معنوي بيشتري را بر دوش اقتصاد آسيب ديده و بحران‌زده آمريكا مي‌گذارد.

در صورت درست بودن اين خبر، دولت آمريكا بايد راهي را براي پاسخگويي به افكار عمومي جهانيان در قبال سياست خود مبني بر 'دموكراسي‌خواهي به زور اسلحه' يا 'دموكراسي‌خواهي زورطلبانه' بيابد. همچنين اگر خواست آمريكا به طور علني عملي شود، بايد توجيهي براي تغيير سياست‌هاي كلامي خود بيابند. از سوي ديگر، واشنگتن بايد كشورهايي را در فهرست بررسي خود قرار دهد كه اجراي اساسنامه رم مربوط به ديوان بين‌المللي كيفري را تصويب نكرده باشند. چراكه، طبق اساسنامه رم ديوان جرايم بين‌المللي كشورها ملزم مي‌شوند تا از تمامي افرادي كه توسط ديوان جرايم بين‌المللي متهم هستند، روي برگردانند. آمريكا و رژيم صهيونيستي و همچنين نيمي از كشورهاي آفريقايي مثل سودان، بسياري از كشورهاي آسيايي بجز ژاپن، مغولستان، افغانستان، تاجيكستان، اردن، كامبوج و تيمور شرقي از امضاكنندگان اين پيمان نيستند.

مشكل اينجا است كه كشورهايي كه ممكن است پناهندگي قذافي به آنها حتمي شود،‌ بايد عواقب اقدام خود را بپذيرند. از يك سو، اعتراض‌هاي داخلي مردم و احزاب سياسي محتمل است و از سوي ديگر، وسيله بهانه گرفتن كشورهاي همسايه و قدرت‌هاي رقيب يا سلطه‌جو را در اختيار آنان قرار مي‌دهند. حتي اين امكان وجود دارد كه مهيا كردن شرايط براي حضور قذافي در يك كشور، دسيسه‌اي از سوي قدرت‌هاي غربي براي مقدمه‌چيني در زمينه براندازي حكومت ناخواسته آن كشور باشد. اين امر درباره ونزوئلا و ديگر كشورهاي آمريكاي جنوبي كه اين روزها نام رؤساي آنها در كنار رهبر ليبي مي‌آيد، صدق مي‌كند. پذيرش قذافي در هر كدام از كشورهاي غربي و همچنين پناهندگي وي به رژيم صهيونيستي نيز پيامدهاي داخلي و سياسي و منطقه‌اي بسياري دارد كه ريسك پذيرش آن را بالا مي‌برد.

شايد بتوان در قاره آسيا به روسيه، چين و هند يا يكي از كشورهاي جهان عرب همچون عربستان نيز فكر كرد. با اين حال، رسانه‌ها و كارشناسان غربي احتمال پذيرفتن اين گزينه را از سوي رهبر ليبي و پادشاه عربستان كم مي‌دانند. از ديگر كشورهاي آسيايي نيز تاكنون صحبتي به ميان نيامده است. گزينه‌هاي ذكر شده در آفريقا هم به نوعي با مسائل داخلي يا منطقه‌اي درگيرند. حضور قذافي در آن كشورها نيز با توجه به شخصيت ويژه او در برتر شناختن خود، ممكن است تضعيف حكومت مركزي را به دنبال داشته باشد. همچنين حاميان رهبر ليبي كه هنوز در شهرهاي اين كشور مقابل مخالفان او مقاومت مي‌كنند، تعداد چندان اندكي ندارند. حضور قذافي در كشورهاي منطقه آفريقا امكان ايجاد تشكيلات زيرزميني يا حتي آشكار را در اختيار وفاداران به او قرار مي‌دهد تا در آينده قاره آفريقا، درگيري‌هاي بيشتري را ايجاد كنند. بنابر اين به نظر مي‌رسد در صورت نهايي شدن گزينه پناهندگي قذافي و مهم تر از همه موافقت وي با اين طرح،‌ ماراتن نفس‌گيري براي يافتن كشور دلخواه پيش روي كشورهاي غربي و حتي شخص قذافي قرار دارد.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی