صدای آلمان: ایران و مصر در آستانه برقراری روابطی تازه‌ با یکدیگرند. کیفیت این روابط اما هنوز روشن نیست و به عوامل گوناگونی بستگی دارد که در منطقه مؤثرند. شبکه خبری العربیه روز یکشنبه (۲۹ مه/۸ خرداد) اعلام کرد که یک دیپلمات جمهوری اسلامی ایران که کارمند دفتر حفظ منافع ایران در قاهره است، به اتهام جاسوسی برای وزارت اطلاعات ایران بازداشت شده است. به فاصله چند ساعت بعد از انتشار این خبر، خبرگزاری رسمی مصر اطلاع داد که این دیپلمات ایرانی که به ‌ظن جاسوسی بازداشت شده بود، آزاد شده است.
در ماه های اخیر، ایرانیان دیگری در کشورهای دیگر منطقه به همین اتهام بازداشت شده‌‌اند. بازداشت دیپلمات ایرانی و آزادی وی در مصر در حالی صورت می‌گیرد که دولت ایران و دولت جدید مصر این روزها مدام سخن از ازسرگیری روابط و بهبود آن می‌گویند. برقراری روابط و سعی در ایجاد آن میان این دو کشور مؤثر در منطقه چه شرایطی را ایجاب می‌کند و چه چشم‌اندازی برای آن وجود دارد؟
دکتر مهرداد خوانساری، کارشناس خاورمیانه در مرکز مطالعات ایران و عرب در لندن، به پرسش‌های دویچه وله در این زمینه پاسخ گفت.

آقای دکتر خوانساری، آیا تحولات اخیر مصر چرخش اساسی‏ در سیاست منطقه ‏ای مصر ایجاد کرده است؟
تردیدی نیست که دولت مصر، بعد از سقوط مبارک، سعی کرده تعریف جدیدی از روابط منطقه ‏‏ای خودش بکند و در این راستا می‏ توان گفت که اتفاقاتی که روی داده تحول کاملی است.

تحولات مصر در رابطه با ایران چگونه می‏ تواند خود را نشان بدهد؟
به ‏هرحال آن‏چه مسلم است، رودررویی سابق بین حکومت مبارک و دولت ایران که علت آن تجلیل حکومت ایران از قاتلان انور سادات بود، امروز دیگر وجود ندارد. مبارک به عنوان وارث حکومت سادات، ناچار بود که موضعی در ارتباط با این طرز برخورد جمهوری اسلامی بگیرد. دولت فعلی مصر، علی‏رغم دیدگاه ‏های مختلفی که بی‏ شک کماکان میان مصر و ایران در ارتباط با مسائل منطقه وجود دارد، علاقه ‏مند است که روابط ایران و مصر را که از سال ۱۹۹۱ به این طرف، در سطح کاردار بوده، به سطح سفارت ارتقا بدهد.

تا چه حد مصر می‏ت واند بدون در نظر گرفتن دیدگاه ‏های آمریکا، عربستان و اسراییل، رابطه‏ خود با ایران را تنظیم کند؟
دولت جدید مصر علاقه‏ مند است نوعی توازن در زمینه‏ روابط‏ش با اسراییل، آمریکا، عربستان سعودی و کشورهای رادیکالی (!) مانند ایران و سوریه برقرار کند؛ یعنی می‏ خواهد آن روشی که دولت مبارک در مسائل منطقه ‏ای دنبال می ‏کرد را دنبال نکند. ما دیدیم که مصر با شناسایی حماس و باز کردن مرزهای رفح، در اصل، تحولی اساسی در برخوردش با مسائلی که قبلاً شاهد بودیم – به لحاظ نزدیکی مبارک به امریکا و اسراییل – صورت داده است و به همین دلیل علاقه ‏مند است که در صورت امکان دارای روابط عادی دیپلماتیک با ایران باشد.
ولی این دلیل بر آن نیست که در ارتباط با تمام مسائل که ممکن است در منطقه وجود داشته باشد، دارای دیدگاه ‏های مشترکی با جمهوری اسلامی ایران باشد.

در مصر حرف‏ های متفاوتی در رابطه با ایران زده می ‏شود. از جمله، حرف آخر هم این بوده که مجلس باید در مورد تنظیم روابط تصمیم بگیرد. آیا اشکال فنی و قانونی است یا هنوز مصری‏ ها در رابطه با ایران، دچار شک و تردید‏ند و مشکل دارند؟
دولت جدید مصر علاقه ‏مند است که روابط را با ایران، در صورت امکان عادی‏ سازد. ولی این دلیل بر آن نیست که دولت مصر در مورد عمل‏کردی که ایران در منطقه یا در درون خود مصر داشته نگران نباشد یا بخواهد آن مسائل را به باد فراموشی بسپارد. نباید فراموش کرد که دولت ایران از سوی مقامات مصری‏ ای که بسیاری از آنان هنوز در سطوح نهادهای امنیتی در مصدر کار هستند، متهم بود که مثلاً به دنبال کمک ‏رسانی به حزب ‏الله لبنان یا نیروهای تندروی فلسطینی حماس، از طریق مصر، بوده و در درون مصر با کمک‏ رسانی یا نوعی تبانی با نیروهای افراطی اسلامی، امنیت درونی مصر را می‏ توانسته به‏ مخاطره بیندازد.
این نوع مسائل کماکان وجود دارد. منتها برخورد دولت مصر با این نگرانی‏ ها به فرم دیگری خواهد بود و به صورت درگیری یا رویارویی آشکار به آن فرمی که در گذشته بود، نخواهد بود. به لحاظ این‏که دولت مصر علاقه‏ مند است تصویر خود را به عنوان یک بازیکن در عرصه‏ دیپلماتیک به فرم دیگری ارائه بدهد. ولی این دلیل بر آن نیست که این نگرانی ‏ها برای مصری‏ ها وجود نداشته باشند یا دولت ایران فکر کند امروز که مبارک رفته است، وابستگی مصر یا دولت مصر به آمریکا کم‏تر شده یا این‏که امکان همکاری مصر در درازت مدت با اسراییل، ممکن است سیر کاملاً مخالفی را با آن‏چه در گذشته بوده، طی کند.

برخی از تحلیل‏گران معتقدند که امیدواری جمهوری اسلامی به نوع بهبود روابطی که با مصر می‏ خواهد، توهم است. شما هم همین نظر را دارید؟
راستش را بخواهید، من درست نمی ‏دانم که جمهوری اسلامی در شرایط فعلی، منظورش از بهبود روابط و خواسته‏ هایی که در پی آن می ‏آید، دقیقاً چگونه است یا چه فرق عمده‏ ای در سیاست‏ هایی که مصر دنبال می ‏کند، می‏ تواند باشد. مصر علاقه‏ مند است که بگوید من مانند سابق وابسته به آمریکا نیستم، من یک قدرت بزرگ دیپلماتیک و سیاسی در جهان عرب هستم، می‏ خواهم این نقش را بهتر ایفا کنم، دارای روابط با آمریکا و اسراییل هستم، دلیلی ندارد که دارای روابط با ایران نباشم. ولی داشتن روابط با ایران در زمانی که منافع و مقاصد مصر می ‏تواند در یک مسیر کاملاً مخالفی با مقاصد و منافع دولت ایران باشد، باعث نزدیکی نمی‏ شود.
من تصور نمی‏ کنم در نهایت، در شرایط فعلی، یعنی در صورتی که یک حکومت میانه ‏روی تقریباً سکولار در مصر سر کار باشد، جمهوری اسلامی بتواند روابط‏اش با مصر را از حد و حدودی بهتر کند. به‏ خصوص در این جوی که امروز در منطقه وجود دارد و احتمال این‏که ناآرامی‏ هایی که جهان عرب را در بر گرفته، با سرنوشت حکومت ایران هم تا حدودی گره بخورد که در آن صورت، مصری‏ ها علاقه‏ مند نیستند که بخواهند در اسرع وقت، دست به یک سلسله اقداماتی بزنند و با دولتی کنار بیایند که عمرش موقت باشد.

اصولاً رابطه با مصر، برای ایران چه اهمیتی دارد؟
این رابطه دارای اهمیت بسیار زیادی می‏ تواند باشد. مصر به طور سنتی مهم‏ ترین کشور جهان عرب و بزرگ‏ترین بازیکن در صحنه‏ سیاسی و دیپلماتیک جهان عرب بوده است. البته این نقشش در سنوات گذشته تا حدودی، به‏ خصوص در ارتباط با حل مشکل فلسطین کم‏رنگ ‏تر شده بود، ولی می‏ بینیم که بعد از سقوط دولت مبارک، مصر دوباره آن پرستیژ قبلی خود را به نوعی پیدا کرده و دیدیم که واسطه‏ ایجاد آن هم‏سویی و رفع مشکل میان فتح و حماس دولت مصر بود.
دولت مصر امروز با توجه به هشدارهایی که به اسراییل داده و بازکردن مرزهای خود با غزه، در اصل دارد نقش کاملاً متفاوت و مهمی را ایفا می ‏کند. اگر قرار باشد که این سیر به همین فرم ادامه داشته باشد، بدیهی است که مصر یک بازیکن عمده در حل مشکل فلسطین خواهد بود و همین‏طور در مسائل مربوط به خاورمیانه و به این لحاظ نقش مصر برای ایران، فوق‏ العاده مهم و تعیین کننده است. به همین دلیل هم هست که داشتن روابط در سطح سفیر، می‏ تواند زمینه‏‏ دیالوگ را فراهم کند، تا حدی زمینه را برای مذاکره‏ دو جانبه بیشتر کند و در صورتی که تمایل به تفاهم باشد، بخواهد زمینه را برای چنین نوع پیشرفت‏ هایی هموار کند.

منبع: بررسی استراتژیک