به گزارش اشراف، مركز مطالعات "بگين – سادات" گزارشي را به قلم "دكتر جاشوا تيتلبوم" (Joshua Teitelbaum) منتشر كرد كه به بررسي وضعيت و جايگاه ايران، آمريكا و عربستان سعودي در بحبوحه قيام‌هاي مردم عرب خاورميانه اختصاص دارد.
بسياري در مغرب‌زمين به بهار عربي با خوش‌بيني مي‌نگرند اما براي حكام رياض، بهار عربي به مثابه برهم خوردن تمامي معادلاتي است كه سياست عربستان سعودي را پس از انقلاب اسلامي ايران در سال 1979 شكل مي‌داد. سعودي‌ها پيش‌تر بر اين باور بودند كه با حمايت آمريكا، رهبري يك ائتلاف سني را بر ضد ايران شيعه‌مذهب در دست دارند. در شرايط كنوني سران رياض شاهد آن هستند كه برخي متحدين‌شان در برابر ايران سقوط كرده‌اند، بحرين در خطر قرار گرفته و حمايت آمريكا از آنان نيز دچار نوسان شده است. در چنين شرايطي، سخنراني روز 19 ماه مه باراك اوباما، رئيس‌جمهوري آمريكا نيز نتوانست به حاكمان سعودي آرامش بخشد.

پيش‌زمينه
تهران، به عنوان مركز قدرت شيعي، مدت‌ها است كه با رياض به عنوان يك پادشاهاي سني محافظه‌كار در منطقه خليج فارس در رقابت است. ايران توانسته بر اقليت شيعه ساكن در عربستان سعودي كه در جريان خيزش‌هاي اخير عربي دست به تظاهرات زده و مسئول بمب‌گذاري در برج‌هاي "خبر" در سال 1996 بوده است، تاثير گذارد. همچنين در عراق و در پيش چشمان آمريكايي‌ها، يك دولت شيعي بر سر قدرت است. اخيرا نيز ايران با همراهي سوريه، رقيب ديرينه عربستان سعودي در جهان عرب، توانست به يك پيروزي در لبنان دست يابد و حزب‌الله لبنان، گروه وابسته به ايران، دولت سعداالدين حريري را كه وابسته به عربستان سعودي بود، سرنگون كرد.
با آغاز انقلاب‌هاي عربي، عربستان سعودي خود را درگير بازي‌اي ديد كه در آن نمي‌توانست امتياز بدهد. اين كشور نمي‌توانست شاهد تقسيم قدرت در بحرين باشد، جايي كه خاندان آل‌خليفه به عنوان پيروان آل‌سعود حكومت مي‌كنند. سعودي‌ها كه از رفتار دولت اوباما در تنها گذاردن حسني مبارك، رئيس‌جمهور ضدايراني مصر به شدت خشمگين شده بودند، نيروهاي خود را در 14 مارس وارد خاك بحرين كردند تا متحد خود را در برابر قيام شيعيان حمايت كنند و اين در حالي انجام شد كه آمريكا تا لحظه آخر تلاش مي‌كرد سعودي‌ها را از اين كار بازدارد. نيروهاي سعودي همچنان در خاك بحرين حضور دارند و اين امر خشم ايران را برانگيخته است. در عين حال، اعلام آمادگي دولت جديد مصر براي ازسرگيري روابط با تهران از يك سو و اقدام اين دولت در ميانجي‌گري بين گروه فتح و گروه حماس كه تحت حمايت ايران است، بيش از پيش سعودي‌ها را بر آن داشته تا احساس تنهايي كنند.

روابط ايران و عربستان سعودي
وابستگي عربستان سعودي به بحرين، همچون وابستگي آمريكا به "پرتوريكو" است كه گويي بخشي از خاك آمريكا است! حضور ايرانيان در بحرين از نظر آل‌سعود، به ‌مثابه حضور قواي روسي در پوتوريكو يا موشك‌هاي اتحاد شوروي در كوبا است.
همان‌طور كه عبدالله بن عبدالعزيز، پادشاه عربستان سعودي گفته است، امنيت بحرين و عربستان سعودي غير قابل تفكيك است و اين دو كشور به روح واحد در دو بدن مي‌مانند.
كشورهاي عرب حاشيه خليج فارس به رهبري عربستان سعودي، در ديدار وزراي خارجه اين كشورها در رياض كه به تاريخ سوم آوريل سال جاري ميلادي برگزار شد، دخالت ايران در بحرين را محكوم كردند. "شاهزاده خالد بن‌سلطان" ضمن صدور دستور آمادگي براي هر اتفاقي، به نيروهاي سعودي گفت: "ايران بايد پيش از آنكه سخن بگويد به دلايل توجه كند. آنچه براي ما مهم است عزم رهبرانمان بر حفظ امنيت مرزهايمان و كل منطقه است." يك نهاد روحاني وهابي كه توسط "شيخ عبدالعزيز الشيخ" اداره مي‌شود نيز ايران را به "تزوير و فريب‌كاري" متهم و از ايرانيان به عنوان "زرتشتي" نام برد. دين زرتشتي، دين ايرانيان قبل از اسلام است كه عموما از سوي سني‌ها براي توصيف شيعيان به كار گرفته مي‌شود!

در چنين شرايطي، سيل انتقادات ايران روانه عربستان سعودي و كشورهاي عرب حاشيه خليج فارس شد. در اوايل ماه آوريل، محمود احمدي‌نژاد، رئيس‌جمهوري اسلامي ايران از عربستان سعودي خواست تا نيروهايش را از بحرين خارج كند. علاءالدين بروجردي، رئيس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي ايران نيز اقدام قواي سعودي در ورود به خاك بحرين را "اشغالگري" خواند. "دانشجويان ايراني" يا احتمالا اعضاي سازمان بسيج كه از سوي دولت ايران حمايت مي‌شوند نيز با بمب‌هاي آتش‌زا به سفارت عربستان سعودي در تهران حمله بردند. كيهان، روزنامه تندروي ايراني نيز سران رژيم آل‌سعود را "عبري" خواند و آنان را متهم به اجراي دستورات اسرائيل كرد. اين روزنامه همچنين به رژيم‌هاي بحرين و سعودي هشدار داد كه با سرنوشتي مشابه با حسني مبارك مواجه خواهند شد. آيةالله احمد جنتي، از روحانيون سرشناس ايراني نيز به رهبران وهابي عربستان سعودي هشدار داد كه با تهاجم به بحرين مرتكب اشتباهي بزرگ شده‌اند.

وب‌سايت‌هايي ايراني به كرات تصاويري را از تخريب 8 مسجد شيعيان بحريني و به آتش كشيدن صفحات قرآن به نمايش مي‌گذارند. ژنرال سيد حسن فيروزآبادي، رئيس ستاد مشترك نيروهاي مسلح ايران اعلام كرده است كه سعودي‌ها قادر به توقف "بيداري اسلامي" نيستند. وي تاكيد كرده است كه عربستان سعودي با ورود نظامي به بحرين اشتباه بسيار بزرگي مرتكب شده است. ژنرال يحيي رحيم صفوي، مشاور نظامي آيةالله خامنه‌اي، رهبر عالي ايران نيز هشدار داد: "حضور و عملكرد قواي سعودي در بحرين سابقه بسيار بدي را در مواجهه با رويدادهاي احتمالي آينده ايجاد مي‌كند و حتي ممكن است كه عربستان سعودي نيز به دليلي مشابه، روزي مورد حمله نظامي قرار گيرد."
در همين شرايط و با گسترش تظاهرات مردمي در سوريه كه سال‌ها عربستان سعودي با آن بر سر مسئله لبنان اختلاف داشته است، رسانه‌هاي سعودي نيز ايران را به حمايت از رژيم بشار اسد متهم مي‌كنند. در همين حال، ايران نيز عربستان سعودي و اردن را مسئول ناآرامي‌هاي سوريه مي‌داند.

روابط عربستان سعودي و مصر
عربستان سعودي به عنوان متحد غرب‌گراي مصر از دهه 1970 تاكنون، نگران آينده سياست خارجي اين كشور تحت تدابير دولت انتقالي است اما به هر حال يك واقعيت وجود دارد و آن اينكه مصر تاكنون يكي از ستون‌پايه‌هاي ائتلاف ضدايراني بوده است. "عربستان سعودي نگران آن است كه رهبران جديد مصر، سياست عمومي خود را با افكار عمومي مردم كشور خود گره بزنند كه به نفع ايران است."
به گزارش اشراف به نقل از آنتی وار وقتي كه "عصام شرف"، نخست‌وزير موقت مصر در اواخر آوريل از عربستان سعودي ديدار كرد، مهم‌ترين موضوع بحث وي با سران سعودي نحوه رفتار با حسني مبارك بود. وي همچنين به دنبال تضمين براي ادامه سرمايه‌گذاري عربستان سعودي در مصر و همچنين به دنبال جلب حمايت اين كشور از كانديداتوري "مصطفي الفقي"، نامزد مصري تصدي دبير كلي اتحاديه عرب بود. سعودي‌ها نيز قول دادند كه از الفقي در برابر رقيبش كه مورد حمايت قطر بود، حمايت كنند.
با اين حال، شرف در جريان ديدار خود از عربستان سعودي تمايل كشورش را براي نوسازي روابط با ايران بيان داشت. وي با بيان اينكه اين امر به امنيت كشورهاي عرب حاشيه خليج فارس لطمه‌اي وارد نمي‌سازد چرا كه امنيت اين كشورها براي امنيت ملي مصر نيز مهم است، سعي كرد تا پذيرش اين موضوع را براي اين كشورها ساده‌تر كند.

روابط عربستان سعودي و آمريكا
دولت اوباما با توجه به منافع چندگانه آمريكا در سراسر جهان در خصوص رويكرد خود به بهار عربي از دورن دچار تفرقه و قطب‌بندي شده است: يك گروه كه از آن ها به عنوان مداخله‌جويان ليبرال يا ايده‌ئاليست‌ها نام برده مي‌شود، بر اين باورند كه منافع آمريكا با پيش‌برد دموكراسي در جهان گره خورده است اما گروه ديگر كه پراگماتيست يا رئاليست ناميده مي‌شوند، معتقدند كه منافع آمريكا گسترده‌تر از اين حرف‌ها است و فاكتورهاي ديگري را نيز بايد مدنظر قرار داد. اما از سوي ديگر منافع رژيم عربستان سعودي بسيار واضح و روشن‌اند و اين رژيم با تهديداتي فوري مواجه است. در اين شرايط سخنراني روز 19 ماه مه اوباما يك پيروزي براي ايده‌ئاليست‌ها محسوب مي‌شد و سعودي ها را نااميد كرد.

آمريكا تلاش كرد تا جلوي ورود نيروهاي عربستان سعودي به بحرين را بگيرد. "جفري فلتمن" (Jeffery Feltman)، معاون وزير خارجه آمريكا در امور خاور نزديك در منامه به سر مي‌برد و تلاش مي‌كرد تا توافقي را بين رژيم آل‌خليفه و گروه‌هاي مخالف بحريني آن به نتيجه برساند. پس از آنكه سعودي‌ها تنها گذاشته شدن مبارك از سوي آمريكا را مشاهده كردند حتي به يك تماس تلفني باراك اوباما نيز پاسخ درستي ندادند. همين امر باعث شد تا اوباما رابرت گيتس، وزير دفاع خود را در كنار هيلاري كلينتون در ماه مارس به عربستان سعودي اعزام كند تا قدري تنش‌ها در روابط كاهش يابد.

كمتر از يك هفته بعد، "توماس دونيلون" (Thomas Donilon)، مشاور امنيت ملي اوباما راهي رياض شد تا نامه شخصي اوباما به ملك عبدالله را تقديم وي كند. هر چند كه محتويات اين نامه فاش نشد اما اين ديدارهاي پشت سر هم نشانگر آن بود كه دو كشور تمايل دارند تا رابطه خود را به حالت عادي بازگردانند. به گفته يكي از مقامات سعودي، اين ديدارها با هدف "بررسي بهترين اقدام ممكن، با توجه به شرايط پيش آمده براي حفظ منافع دوجانبه" انجام شده است. دونيلون به "ديويد ايگناتيوس" (David Ignatius)، گزارش‌گر واشنگتن‌پست گفته است كه اين نامه در خصوص روابط 70 ساله عربستان سعودي و آمريكا بوده است كه ريشه در منافع مشترك راهبردي دارد.

با اين حال، سعودي‌ها حتي پس از آن نيز نشان دادند كه قصد ندارند همه تخم مرغ‌ها را در سبد آمريكا بچينند. سفرهاي "شاهزاده بندر بن سلطان" به كشورهاي چين، هند و پاكستان در همين راستا ارزيابي شد. "بروس ريدل" (Bruce Reidel)، يكي از مقامات سيا كه مشاور چهار رئيس‌جمهور آمريكا در حوزه خاورميانه و جنوب آسيا بوده است در اين خصوص مي‌گويد كه بندر در سفرهاي خود به دنبال راضي كردن پاكستان براي ارسال نيرو جهت حفظ ثبات رژيم‌هاي عربي حاشيه‌ خليج فارس بوده است. سفر وي به چين نيز با هدف جلب حمايت پكن از رژيم آل‌سعود انجام شد. هرچند كه رويكرد عربستان به چين و همچنين روسيه امر تازه‌اي نيست اما در دوران رياست جمهوري اوباما افزايش يافته است.

نتيجه‌گيري
اين روزها را بايد روزهاي سخت و پر فراز و نشيب در روابط رياض و واشنگتن دانست. در شرايطي كه آمريكا به دنبال هماهنگ‌سازي منافع و ارزش‌هاي خود است، به تدريج حمايت از حكومت‌هاي پادشاهي اقتدارگرا از آن نوع كه بر بحرين و عربستان حكمفرما است را سخت‌تر مي‌يابد. اما بايد توجه داشت كه ارزش‌ها و منافع به خودي خود در روابط خارجي با يكديگر هماهنگ نمي‌شوند. در حالي كه آمريكا مي خواهد با اقتدارگرايي مخالفت كند، رژيم اقتدارگراي آل‌سعود به منزله تضميني براي ثبات در جريان نفا براي اين كشور محسوب مي‌شود. در اكتبر 2010، آمريكا خبر از يك معامله نظامي با عربستان سعودي داد كه 60 ميليارد دلار ارزش آن بود. در اوايل آوريل سال جاري، نيروي دريايي آمريكا اعلام كرد كه عربستان سعودي خواستار دريافت كشتي‌هاي جنگي با سيستم سپر موشكي دريايي و هوايي شده است. بالگرد، ادوات گشت‌زني دريايي و تاسيسات ساحلي از ديگر خواسته‌هاي عربستان سعودي بيان شد. حتي اگر چنين تجهيزاتي به عربستان سعودي تحويل نشود، اين امر بيان‌گر آن است كه بقاي رژيم آل‌سعود در درازمدت يكي از اولويت‌هاي آمريكا در مواجهه با ايران به عنوان تهديدي مشترك براي هر دو كشور است. از اين روست كه سعودي‌ها مي‌دانند كه سرانجام مي‌توانند به سوي آمريكا بازگردند كه دليل اصلي آن، مسائل اقتصادي است.

كساني هستند كه از دولت آمريكا مي‌خواهند با سعودي‌ها به تفاهمي مشترك برسد، تفاهمي كه سرانجام آن تاسيس سلطنت‌هاي مشروطه در منطقه است. اما به نظر مي‌رسد كه سعودي‌ها تا سال‌ها حتي آمادگي صحبت بر سر چنين امري را نداشته باشند. عبدالله، پادشاه كنوني عربستان، 87 سال سن دارد و فلج است، وليعهد وي، سلطان نيز 80 سال سن داشته و از همين بيماري رنج مي‌برد. به نظر نمي‌رسد كه خاندان سعودي در آينده نزديك بتواند پذيراي هرگونه تقسيم قدرت باشد. با اين حال، آمريكا و عربستان سعودي با وجود ارزش‌هاي متفاوت مجبور به ادامه همكاري راهبردي خود هستند. هنگامي كه اوباما در سخنان خود گفت "زمانتي خواهد رسيد كه منافع كوتاه‌مدت و بلند‌مدت ما با يكديگر تطبيق نخواهند داشت"، دقيقا روي سخنش با رژيم سعودي بود.

منبع: اشراف