قذافی توان خود را از دست داده است، مصر دلمشغول تقویت اقتصادی خود شده است و تقسیم سودان به دو کشور، فرصت‌های جدیدی در آفریقا به ‌وجود آورده است؛ رژِم صهیونیستی در حال سنجیدن میزان اثر و نفوذ خود در آفریقا در رهگذر این تغییرات بی‌سابقه است و تلاش می‌کند که گام‌های ایران را در قاره سیاه محدود کند. تلاطم‌های شش ماه اخیر شمال آفریقا جبهه استراتژیک تازه‌ای برای رژیم صهیونیستی گشوده است؛ تغییرات دراماتیکی که همچنان این منطقه را دربرگرفته، پیشاپیش نیز اثرات مهمی بر سیاست‌های رژیم صهیونیستی و همسایگانش داشته است. از جمله دولتمردان صهیونیستی در اورشلیم (بیت‌المقدس) عمیقاً غرق این تفکر هستند که خیزش‌های ملت‌ها در لیبی و مصر بر توازن قوای منطقه‌ای چه اثراتی دارد؟

در سرلوحه این امور، قاره آفریقا نشسته است که اکنون نبرد بر سر نفوذ در آن، به عرصه چالش نوینی برای ایران و رژیم صهیونیستی، تبدیل شده است. برای نخستین بار از آغاز طوفان‌های سیاسی بی‌سابقه دنیای عرب، قرار است این روز‌ها هفدهمین کنفرانس دو سالانه اتحادیه آفریقا در شهر مالابو، پایتخت گینه استوایی در غرب قاره سیاه برگزار شود. هر چند این همایش باید طبیعتاً به پیشبرد منافع کشورهای آفریقا در جهان بپردازد اما این نشست، در سایه سنگین تغییرات سهمگین جاری که در دو کشور بسیار مهم و اثرگذار شمال آفریقا؛ لیبی و مصر، رخ داده، از مفاهیمی فرا‌تر از اتحادیه آفریقایی برخوردار است. افزون بر اثرات روشن منطقه‌ای ناشی از تغییرات در ساختار این دو کشور عظیم، رخدادهای آن‌ها ابعاد امنیتی فرامنطقه‌ای نیز دارند.

آفریقا در سال‌های اخیر صحنه نبرد پنهانی میان ایران و رژیم صهیونیستی بوده است؛ از یک سو ایران تلاش کرده است که بازوان خود را در قاره سیاه هرچه دراز‌تر کند و از دیگر سو، رژیم صهیونیستی و همپیمانانش کوشیده‌اند که گام‌های ایران را محدود کنند. از همین روست که در نتیجه فروکش کردن اهمیت نظام‌های پیشین مصر و لیبی، نبرد منطقه‌ای جدیدی میان رژیم صهیونیستی و ایران برسر تقویت رد پای خود در آفریقا، آشکارتر شده است.
مداخلات و اشتیاق بزرگ جمهوری اسلامی ایران در قبال آفریقا، مدت‌ها پیش از «بهار عربی» مشاهده می‌شد؛ امری که در تقویت مناسبات از سوی ایران با همه کشور‌ها در کنار برقراری انواع روابط میان تهران با نهاد‌ها و تشکل‌های متعدد و ریز و درشت آفریقایی پدیدار شده بود. تنها همین اکتبر گذشته بود که نیجریه از کشف محموله‌های تسلیحاتی ایران در راه گامبیا خبر داد. اندکی بعد نیز، گامبیا مناسبات خود را با ایران قطع کرد و روابط نیجریه و یکی دو کشور دیگر آفریقایی با ایران دستخوش بحران شد. حتی سنگال نیز با ادعای «کشف محموله‌های سپاه پاسداران ایران برای شورشی‌های سنگالی» مناسبات با دولت محمود احمدی‌نژاد را تعلیق کرد.
مراکش در آفریقا نیز در سال ۲۰۰۹ به نشانه خشم از «مداخلات ایران برای لطمه زدن به امنیت» این کشور، مناسبات با ایران را قطع کرده بود.

به نوشته یدیعوت آخرونوت، مقامات صهیونیستی مدعی هستند که از آغاز انقلاب‌های منطقه‌ای، ایران در صدد بهره ‌برداری از تزلزل در ثبات، با هدف تقویت نفوذ خود بوده است. به گزارش این روزنامه صهیونیستی، نگرانی اصلی این رژیم، سرنوشت زرادخانه تسلیحاتی لیبی است که ممکن است زیر تسلط «دستان نادرست» قرارگیرد. مقامات صهیونیستی گفته‌اند که برخی از سلاح‌های ارتش لیبی، مانند راکت‌های دوش پرتاب علیه هواپیما‌ها، در اختیار شورشی‌های لیبیایی قرار گرفته که آن‌ها با سازمان‌های فلسطینی مناسبات نزدیکی دارند و حامیان تشکل‌های مسلح فلسطینی هستند. برخی از این نیروهای شورشی لیبیایی، از هواداران القاعده و جهاد جهانی بوده‌اند و حتی در صفوف آن‌ها جنگیده‌اند که نیویورک تایمز نیز اخیراً در گزارشی این امر را افشا کرد و برخی از مقامات آمریکا ناچار به تأیید آن شدند؛ امری که سرهنگ معمر قذافی به بهره‌گیری از آن پرداخت و به ناتو هشدار داد که رفتن او، کشورش را به دامان تروریست‌هایی می‌اندازد که آمریکا و غرب سال‌ها با آن‌ها مبارزه کرده‌اند.
مقامات صهیونیستی گفته‌اند که نگران هستند که سلاح‌های شیمیایی ارتش لیبی نیز در اختیار نیروهای «خصم» قرار گیرد؛ یک مقام صهیونیستی به یدیعوت آحرونوت گفته است: «این یک فیلم خیالی نیست؛ سلاح‌های شیمیایی کاملاً ممکن است به مرز مصر و غزه برسد و بعد خودتان می‌دانید چه خواهد شد».

رژیم صهیونیستی و آفریقا
چند دهه جذر و مد در مناسبات روابط رژیم صهیونیستی و آفریقا در طول دهه‌ها، شاهد فراز و نشیب‌ها بوده است؛ رژیم صهیونیستی از نیمه قرن بیستم در صدد برقراری مناسباتی حسنه با شماری از مهره‌های مهم در آفریقا برآمد. در این راستا بود که رژیم صهیونیستی مرکز همکاری‌های بین‌المللی خود را مأمور اجرای پروژه‌های زیادی در آفریقا کرد؛ از دادن خدمات انسان‌ دوستانه مانند فرستادن ده‌ها جراح و پزشک برجسته به دور‌ترین نقاط آفریقا و دادن آموزش‌های علمی، کشاورزی و صنعتی گرفته تا دادن مشورت‌های نظامی به سران آفریقایی.

درسال ۱۹۶۳ در پی استقلال شمار زیادی از کشورهای آفریقا بود که «سازمان وحدت آفریقا» با هدف پیشبرد منافع این قاره در جهان شالوده‌ریزی شد. «سازمان وحدت آفریقا» در سال ۲۰۰۲ با پیروی از الگوی اتحادیه اروپا به «اتحادیه آفریقا» تغییر نام داد. رژیم صهیونیستی اگر تا زمان حیات «سازمان وحدت آفریقا» مناسبات نزدیکی با کشورهای عضو داشت و به باور خود، می‌توانست از طریق این سازمان موجب شود که برخی تصمیم‌گیری‌ها و قطعنامه‌های سازمان ملل و شورای امنیت در قبال رژیم صهیونیستی «ملایم‌تر و منطقی‌تر» شود، اما احساس کرده است که از زمان ایجاد «اتحادیه آفریقا» دوران مناسبات گذشته‌اش با آفریقا سپری شده است.

ژاک رواخ، مدیرکل بخش آفریقا در وزارت خارجه رژیم صهیونیستی به یدیعوت آحرونوت گفته است که تا سال ۲۰۰۲ مناسباتمان با آفریقا بسیار بهتر از امروز بود و هرچند کشورهای عربی برای رژیم صهیونیستی «دردسرهایی» در قبال آفریقا به وجود می‌آوردند اما رژیم صهیونیستی هنوز به عنوان «یک میهمان مطلوب» دیده می‌شد و در نشست‌های سران نیز نماینده ناظر می‌فرستاد و این ناظران عملاً امکان داشتند که به لابی‌گری در مورد تصمیمات مرتبط با خاورمیانه بپردازند اما در یک دهه اخیر وضعیت رژیم صهیونیستی در قاره سیاه نامطلوب است. این در حالی است که رژیم صهیونیستی با ۳۹ کشور از میان ۴۷ کشور پایین‌تر از صحرای آفریقا مناسبات دارد و تنها هشت کشور دیگر از میان ۵۳ عضو «اتحادیه آفریقا»، ممالک عربی هستند.
به گفته ژاک رواخ، با وجود ادامه مناسبات رژیم صهیونیستی با اکثریت چشمگیر کشورهای آفریقایی، به گونه متناقضی، مناسبات رژیم صهیونیستی با کل «اتحادیه آفریقا» جالب نیست و فشار اتحادیه عرب از یک سو و تعلق اکثر این کشور‌ها به بلوک جنبش عدم تعهد، در این سردی مناسبات آفریقا با رژیم صهیونیستی به شدت اثرگذاراست.

این دیپلمات ارشد وزارت خارجه رژیم صهیونیستی گفته است که نماد دیگری از مشکلات رژیم صهیونیستی و انزوایش در قاره سیاه، در نبرد سیاسی صهیونیستی- فلسطینی بر سر افکار عمومی تجلی می‌یابد. سران فلسطینی همواره به عنوان میهمانان بارز حتی به ایراد سخنرانی در نشست‌های افتتاحیه سران «اتحادیه آفریقا» دعوت می‌شوند و به زودی نیز ممکن است ده‌ها کشور عضو اتحادیه از عضویت کشور مستقل فلسطین در مجمع عمومی سازمان ملل حمایت کنند.

سرهنگ معمر قذافی و حسنی مبارک در یک دهه اخیر موجب اثرگذاری عمیق لیبی و مصر بر «اتحادیه آفریقا» شده بودند که دلیل این امر، ظاهراً توان بالای این دو حکومت و ضربه ناپذیری داخلی آن‌ها عنوان می‌شد. سرهنگ معمر قذافی از مدت‌ها پیش بر لزوم پیوستن همه کشورهای آفریقایی به یکدیگر و تبدیل این قاره به «ایالات متحده آفریقا» اصرار داشت و در همایش‌های «سازمان وحدت آفریقا» و سپس «اتحادیه آفریقا»، به عادت همیشگی با پوشیدن لباس‌های غریب و رنگارنگش، خود را نیز پیشاپیش «شاهنشاه آفریقا» نامیده بود.
سرهنگ قذافی برای تحقق رؤیای خود؛ یعنی اعلام «ایالات متحده آفریقا»، مبالغ هنگفتی هزینه می‌کرد و عملاً نیز پدرخوانده برخی از کشورهای آفریقایی شده بود؛ بسیاری از کشورهای ضعیف قاره تسلیم فشار او می‌شدند -حتی اگر در پشت پرده او را تمسخر کرده- و در برخی نشست‌های خود، که بعداً خبرهای آن درز می‌کرد، سیاست‌های داخلی لیبی را مورد انتقاد قرار می‌دادند.

اکنون که نبرد نظامی چند ماهه‌ای در سرزمین پهناور و مملو از منابع سرشار خدادادی لیبی جریان دارد، مقامات وزارت خارجه رژیم صهیونیستی گفته‌اند: «امیدوارند که اتحادیه آفریقا بدون پول سرهنگ قذافی بتواند آزادانه‌تر و مستقل‌تر تصمیم بگیرد». منظور این دیپلمات‌های صهیونیستی این است که تصمیمات به‌گونه‌ای باشد که جای پای رژیم صهیونیستی در آفریقا همانند دهه‌های 50 و 60 قرن گذشته محکم شود اما نگرانی‌‌هایشان از این است که با حذف اثرگذاری قذافی و مبارک، جمهوری اسلامی ایران فرصت را برای نفوذ خود مناسب ببیند.

بر خلاف لیبی که سرهنگ قذافی آشکارا با تقویت نفوذ رژیم صهیونیستی در آفریقا مخالفت می‌کرد، مصر تا زمانی که در کف پرقدرت حسنی مبارک بود، سیاست دوگانه‌ای در زمینه برنامه‌ها و اقدامات رژیم صهیونیستی در قبال آفریقا داشت؛ از یک سو با مداخله رژیم صهیونیستی در این قاره مخالفت می‌کرد اما از سوی دیگر، عملاً و سال‌ها نقش «نگهبان» در مرز غزه را ایفا می‌کرد و شدیداً راه ورود سلاح و مهمات و نیرو از آفریقا به سوی باریکه غزه را سد می‌کرد. عمده تلاش مصر در زمان حسنی مبارک در این «نگهبانی» از حدود غزه، مقابله با جمهوری اسلامی ایران بود؛ چه بسا مصر مبارک بر این تصور بود که ایران برای فرستادن سلاح و کار‌شناس و رد و بدل کردن نیرو با غزه، از راه مصر شدیداً تقلا می‌کند؛ تصوری که به‌‌ همان اندازه نیز رژیم صهیونیستی در آن شریک بود.
مصر زمان مبارک نیز به اندازه رژیم صهیونیستی و حتی بیش از آن، می‌خواست مانع از نفوذ جمهوری اسلامی ایران در آفریقا، به ویژه در سرزمین‌ها، آبراه‌ها، شاهراه‌ها، میان بُر‌ها و کانال‌های راهبردی و حساس قاره سیاه شود. اما نه قذافی دیگر قذافی گذشته است و نه مبارک در مصر قدرتی دارد. یدیعوت آحرونوت، نوشته است که «اکنون رژیم صهیونیستی نگران است که در رهگذر تغییرات راهبردی منطقه، این ایران باشد که خلأ ایجاد شده را پر کند».

حال بعد از انقلاب مصر، بیشتر تلاش‌های دولتمردان جدید و غیرانتخابی این کشور که دست سرنوشت و نه انتخاباتی آزاد، فعلاً آن‌ها را در مسند امور مصر گماشته است، سخت دلمشغول روشن کردن موتور اقتصادی هستند تا درخواست‌های جوانان مصری را عملی کنند. اما مقامات صهیونیستی به یدیعوت آحرونوت گفته‌اند که تمرکز سران مصر بر امور اقتصادی و دور شدن نسبی آن‌ها از اثرگذاری برآفریقا و خاورمیانه به احتمال زیاد موقتی است. همین دهم ژوئیه، 19 تیر، که بیاید و در رأی‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل متحد کشور جدید جنوب سودان (در نتیجه تقسیم سودان به شمال و جنوب در همه‌پرسی مهم چند ماه پیش آن سرزمین)، استقلال کشور تازه در شمال آفریقا، یک واقعیت جدید کاملاً حیاتی و استراتژیک در برابر مصر به وجود می‌آورد؛ به ‌ویژه منبع اصلی و مرکزی آب مصر را از رودخانه نیل با چالش عمده روبرو می‌کند.

از این روی است که مقامات سیاسی رژیم صهیونیستی ارزیابی می‌کنند که مصر حتی اگر شدیداً هم بخواهد که فعلاً تنها دلمشغول مسایل داخلی خود باشد، اما هرگز نخواهد توانست از چالش جدید منطقه‌ای رهایی یابد و حتی منطق ایجاب می‌کند که برای تبدیل مصر به کشوری قوی‌تر از نظر داخلی، راسخ‌تر از گذشته در منطقه دخالت کند. تبدیل سودان به دو کشور، یک گام استراتژیک دراماتیک برای شمال آفریقا است؛ سودان در سال‌های اخیر یک بازیگر عضو «محور شرارت» در کنار ایران، سوریه، حماس و حزب‌الله بود و تا به امروز حاکمیت خارطوم و رئیس‌اش، ژنرال عمر البشیر، در مظان این اتهام هستند که راه‌های اصلی را برای انتقال اسلحه ایرانی از شمال آفریقا برای غزه ایجاد کرده‌اند.

اگر گزارش‌های منابع مهم غربی را علی رغم سکوت سنگین دولت‌های صهیونیستی بپذیریریم، رژیم صهیونیستی دست کم دو بار به کاروان‌های بزرگ اسلحه‌رسانی ایرانی از راه سودان به غزه، در خاک سودان حمله هوایی مرگبار کرده است؛ یکی حدود سه سال پیش در میانه سال ۲۰۰۹ و دیگری احتمالاً حدود سه ماه قبل؛ در اوایل آوریل امسال. لذا هفته‌های آینده، از نظر نبرد راهبردی رژیم صهیونیستی در قبال آفریقا اهمیت بسیاری دارد؛ همایش سران «اتحادیه آفریقا» در کنار رسمیت یافتن تقسیم سودان و وضعیت لرزان حاکمیت‌های لیبی و مصر نوین، می‌رود که وضع را دگرگون کند. رژیم صهیونیستی در آستانه این تغییرات امکان یافته است که یک سفارت خانه جدید آفریقایی در شهر آکرا، پایتخت غنا، برپا کند. دیپلمات‌های صهیونیستی به یدیعوت آحرونوت گفته‌اند که نظر به «چشم داشت جدی ایران به آفریقا»، ضروری است که رژیم صهیونیستی نیز جای پای خود را تقویت کند زیرا ممکن است این تغییرات «عمق استراتژیک جدیدی» برای رژیم صهیونیستی به‌ وجود آورده باشد.

منبع: بررسی استراتژیک