استعفاي 'محمد عبداللهي محمد' نخست وزير سومالي، در 29 خردادماه گرچه در چارچوب توافق 'شريف شيخ احمد' رييس جمهوري، و 'شريف حسن شيخ عدن' رييس مجلس اين كشور، براي انحلال دولت انتقالي بوده است، با اين حال ناآرامي‌ها در كشوري كه حدود دو دهه را در تب و تاب درگيري‌هاي داخلي گذرانده هنوز پايان نيافته است. از سوي ديگر، سومالي تا يك سال ديگر (پيش از 30 مردادماه 1391) شاهد برگزاري انتخابات رياست جمهوري و مجلس خواهد بود.

در چنين شرايطي، به نظر مي‌رسد طبل جنگ قدرت بين مسئولان سياسي اين كشور به صدا در آمده است به گونه‌اي كه خبرگزاري فرانسه، كناره‌گيري عبداللهي محمد را به دليل 'افزايش محبوبيت وي بين مردم' و 'آزردگي خاطر' ديگر مقام‌هاي سياسي مي‌داند. البته بسياري، انگشت اتهام براي اوضاع نابسامان سومالي را به سوي قدرت‌هاي خارجي و سازمان‌هاي بين‌المللي مي‌گيرند زيرا دولت انتقالي سومالي از زمان تشكيل در سال 1383 با حمايت سازمان ملل متحد به حيات خود ادامه داده و همواره به عنوان يكي از نيروهاي بر هم زننده تعادل ميان گروه هاي اسلام‌گراي سومالي و دولت انتقالي خودنمايي كرده است.

ناآرامي و خونريزي؛ حاصل دو دهه دخالت خارجي در سومالي
پس از سرنگوني 'محمد زيادباره' ديكتاتور سومالي، نيروهاي 'ائتلاف تحكيم‌ صلح و مبارزه با تروريسم' با حمايت كشورهاي غربي از جمله آمريكا از ميان فرماندهان محلي تشكيل شد و جنگ‌هاي داخلي را ميان قبايل مختلف رقم زد به طوري كه مدت‌ها سومالي را به عنوان تنها كشور فاقد حكومت دنيا، بر سر زبان‌ها انداخت. از جمله گروه‌هاي مخالف دولت انتقالي، گروه 'الشباب' است كه در سال 1383 تاسيس شد اما با افزايش فعاليت‌هايش از سال 1386، خود را شاخه نظامي دادگاه‌هاي اسلامي معرفي كرد. اين گروه هدف خود را تاسيس دولت اسلامي در سومالي معرفي كرده است.

غرب، وابستگي مخالفان دولت موقت به سفلي‌ها يا نيروهاي القاعده را يكي از دستاويزهاي خود براي در دخالت در امور سومالي قرار داده‌اند. كشته شدن چندين سرباز آمريكايي به دنبال حضور نيروهاي سازمان ملل متحد در سومالي در سال 1372 زمينه انجام عمليات 'سپر اتحاد' را در آخرين روزهاي سال 1373 فراهم ساخت. نتيجه تمام دخالت‌هاي سازمان‌هاي بين‌المللي و كشورهاي غربي در امور موگاديشو، خود را به صورت جدايي‌طلبي بخش‌هايي از سومالي مانند تشكيلات خودمختار مناطق 'باي' و 'باكول' در جنوب و مركز سومالي، 'سومالي‌لند' در بخش شمالي، 'پانت‌لند' در مناطق شمال شرقي و 'جوبالند' در جنوب غربي سومالي نشان داد.
از سوي ديگر، قحطي، خشكسالي، بيماري‌هايي مانند وبا و جنگ‌هاي داخلي جان مردم سومالي را بيش از پيش تهديد مي‌كند. در سال 1370 طي يكي از جنگ‌هاي داخلي، 300 هزار كودك به علت گرسنگي جان باختند و يك ميليون و 500 هزار نفر بي‌خانمان و آواره و بين 300 تا 500 هزار نفر نيز كشته شدند. به گزارش 21 اسفندماه 1389 خبرگزاري آمريكايي 'آسوشيتدپرس'، دستكم 20 نفر در موگاديشو بر اثر وبا جان خود را از دست دادند.

ورود نيروهاي اتحاديه آفريقا به موگاديشو از سال 1376 نيز هنوز نتوانسته است اوضاع را آرام كند. اكنون بيش از هشت هزار نفر نيروي اتحاديه آفريقا كه بيشتر آنان اوگاندايي و برونديايي هستند، براي پشتيباني از دولت انتقالي، در اين كشور استقرار دارند. با اين حال به نوشته 14 اسفندماه 1389 روزنامه فرانسوي 'لو فيگارو'، آخرين عمليات نيروهاي اتحاديه آفريقا در سومالي كه از 30 بهمن‌ماه 1389 آغاز شد، نتيجه‌اي جز كشته شدن 53 تن از اين نيروها نداشت و نتوانست نقطه پاياني بر درگيري‌ها باشد.
به گزارش 26 ارديبهشت‌ماه خبرگزاري آسوشيتدپرس، بر اثر انفجار در يك پايگاه نظامي در موگاديشو، پنج نفر نيروي نظامي دولتي كشته شده بودند. 13 خردادماه 1390 درگيري‌هاي مخالفان با اين نيروها در بازار 'بكاره' موگاديشو، 17 كشته و 45 زخمي بر جا گذاشت. يك هفته پيش از آن نيز طي درگيري‌ها در بازار بزرگ شهر موگاديشو، دو نفر كشته و 22 نفر زخمي شدند.
اين، در حالي است كه شوراي امنيت سازمان ملل متحد 22 ارديبهشت‌ماه پس از تصميم مجلس سومالي مبني بر تمديد يك جانبه اختيارات خود به مدت سه سال ديگر، با صدور بيانيه‌اي نگراني عميق خود را نسبت به تداوم بي ثباتي در سومالي اعلام و بر ضرورت داشتن استراتژي جامع براي ايجاد صلح و ثبات در آن كشور تاكيد كرد. اعضاي شوراي امنيت با ابراز تاسف از اين تصميم مجلس، از ديگر بخش هاي دولت آن كشور درخواست كردند تا از دست زدن به چنين اقدام‌هايي خودداري كنند زيرا اين امر سبب بيشتر شدن تنش ها و تاثير گذاشتن بر وضع امنيتي سومالي مي شود.

اهميت سومالي براي آمريكا
سومالي به عنوان يكي از كشورهاي واقع شده در شاخ آفريقا، از اهميت زيادي براي كشورهاي منطقه و همچنين قدرت‌هاي غربي برخوردار است. امكان فراهم كردن دسترسي به بخش‌هاي داخلي آفريقا و همچنين مجاورت با خليج عدن و اقيانوس هند موقعيتي اساسي را به سومالي داده است. در حقيقت مرزهاي سومالي همچون دو لنگه دروازه‌ ورودي به قاره آفريقا، در شاخ آفريقا آغوش باز كرده است. اهميت تجاري و سياسي اين بخش از قاره سياه و همچنين آب‌هاي مجاور آن بر كسي پوشيده نيست. از همين رو، حضور دزدان دريايي در آب‌هاي سومالي رفت و آمد در اين منطقه را توام با هراس كرده است.

بر اساس گزارش موسسه بين المللي دريانوردي در سال 2010 ميلادي (89-88) دزدان دريايي سومالي 49 فروند كشتي را به همراه يك هزار و 16 خدمه آن ها ربودند. در سال 89 مجموعا بيش از 445 مورد حمله به كشتي ها صورت گرفت كه نسبت به سال پيش از آن بيش از 10 درصد رشد داشت. بر اين اساس بسياري از نفتكش‌ها ترجيح مي دهند به جاي عبور از كانال سوئز و روبرو شدن با دزدان دريايي، از مسير آفريقاي جنوبي حركت كنند كه اين مساله موجب طولاني شدن 12 روزه مسير حركت آن ها خواهد شد. اهميت اين موضوع تا حدي است كه كشورهاي غربي در صدد برگزاري دادگاهي براي محاكمه دزدان دريايي برآمده‌اند. بنا بر تحقيقات سازمان ملل متحد كه نتايج آن در 26 خردادماه 1390 منتشر شد، برگزاري چنين دادگاهي بيش از 24 ميليون دلار هزينه خواهد داشت.
'ژرار آرو' سفير فرانسه در سازمان ملل متحد، نيز 31 خردادماه اعلام كرد دزدي دريايي در سواحل سومالي و خشونت دزدان دريايي براي تصاحب كشتي ها همچنان بالا است. به دنبال آن، معاون نماينده دائم آلمان در سازمان ملل متحد اعلام كرد دزدان دريايي سومالي بايد تحت تعقيب قرار گيرند و زنداني شوند و ساختارهاي كافي فورا براي دستيابي به اين هدف ايجاد شود. چند روز پيش از موضع گيري اخير آلمان، دزدان دريايي سومالي يك كشتي باري آلماني را كه فروردين‌ماه ربوده بودند، در ازاي دريافت باج آزاد كردند.
بنابر اين به نظر مي‌رسد ناآرامي‌ها در داخل سومالي به آب‌هاي مجاور آن نيز كشيده شده تا گريبان كشورهاي ديگر را هم بگيرد.

'اكسپلو ناني كوفي' پژوهشگر موسسه 'كيلومبو' (مركز توسعه جامعه مدني و خودمختاري آفريقايي) و سردبير مجله انجمن پان- آفريكن، مي‌نويسد: 24 اسفندماه ، ژنرال 'ويليام (كيپ) وارد' فرمانده آفريكوم، در برابر كميته نظامي سنا با استناد به حضور نيروهاي الشباب در سومالي، اين كشور را در معرض بيشترين تهديدهاي تروريستي در منطقه شرق آفريقا دانست. در تاييد گفته او، سناتور 'كارل لوين'، خاطرنشان كرد القاعده و افراطيون خشونت‌طلب فقط در پاكستان و افغانستان نيستند بلكه در سومالي، مالي، نيجريه و نيجر نيز حضور دارند.
'كيپ وارد' همچنين حمايت از دولت انتقالي سومالي را كه در جنگ با گروه‌هاي افراطي به سر مي‌برد، از وظايف ايالات متحده امريكا برشمرد. اين به مفهوم آن است كه ميان حضور نيروهاي نظامي امريكايي- انگليسي در افغانستان و عمليات آفريكوم در سومالي و ساير بخش هاي آفريقا تفكيكي وجود ندارد.
به گفته وي: 'دانيل سيمپسون' آخرين سفير ايالات متحده در سومالي، طي يادداشتي در يك نشريه اين سوال را مطرح كرد كه 'صرف نظر از مدارك اندكي كه درباره ارتباط افراط گرايان اسلامي و نيروهاي الشباب وجود دارد، چرا آمريكا درست در اين زمان بار ديگر خود را در سومالي درگير كرد؟'.
او خود به اين سوال پاسخ مي دهد: بخشي از پاسخ اين است كه 'چون تنها پايگاه آفريقايي ايالات متحده در نزديك موگاديشو در سواحل جيبوتي – كه سابقا بخش فرانسوي سومالي بود- قرار دارد'.

10 اسفندماه 1389، 'جاني كارسون' دستيار وزير امور خارجه امريكا در امور آفريقا، در گزارشي به معاونت آفريقايي وزارت امور خارجه آمريكا نوشت: امريكا كمك خود را به دولت انتقالي سومالي براي توسعه پايگاه هاي امنيتي كه براي موفقيت اقدامات دولت سومالي حياتي است، ادامه مي دهد. با تصويب كنگره، ما در حال تخصيص 10 ميليون دلار جهت حمايت از نيروهاي امنيت ملي به عنوان بخشي از اين اقدام‌ها هستيم. از سوي ديگر ما در تلاش براي توسعه ظرفيت دولت انتقالي سومالي به آن ميزان هستيم كه آمريكا و ديگر سازمان‌هاي بين‌المللي بتوانند كمك‌هاي بيشتري آماده كنند. كارسون مي‌افزايد: ما بزرگ‌ترين پشتيبان نيروهاي حافظ صلح اتحاديه آفريقا در سومالي (آميسوم) هستيم ... از زمان انتشار نيروهاي آميسوم در سال 1386، آمريكا 135 ميليون دلار براي پشتيباني و كمك هاي حمايتي و نقل و انتقال سربازان برونديايي و اوگاندايي به سومالي متقبل شده است و برنامه هايي براي ادامه كمك هاي خود در آينده دارد. سرنگوني دولت انتقالي در سومالي مي تواند براي ثبات سومالي در درازمدت مضر و خطر آفرين باشد و نيز مي تواند تاثيرات نامطلوبي بر روند صلح مورد توافق در اجلاس جيبوتي و استقرار ثبات و صلح در اين كشور داشته باشد.

شاخ شكسته آفريقا
به نظر مي‌رسد نزاع هاي دروني بين گروه‌هاي حاكم بر سومالي، آتشي دوباره بر درگيري‌هاي داخلي اين كشور زده است كه البته در اين ميان نبايد نقش نيروهاي خارجي را نيز ناديده گرفت. در آستانه برگزاري انتخابات رياست جمهوري و مجلس براي پايان دادن به دولت انتقالي طي يك سال آينده، غير از دست‌كاري‌هاي شبه قانوني حاكمان براي تغيير قوانين جاري يا حتي حذف رقباي خود، بايد به انتظار تلاش‌هاي گروه‌هاي خارج از دايره قدرت مركزي انتقالي براي اثبات خود باشيم.
به هر روي، آنان نيز تمايل دارند در آينده سومالي جايي داشته باشند. بنابر اين دو گزينه پيش روي آنان قرار دارد:
پذيرش ابزار انتخابات و بازي در زمين مهيا شده توسط افراد حاكم و دست‌نشانده‌هاي غرب يا بر هم زدن مهره‌هاي چيده شده و ايجاد فضاي جديد.

رويدادهاي اخير نشان مي‌دهد كه گروه‌هاي مخالف دولت انتقالي، فعلا راه دوم را برگزيده اند. بنابر اين دور از ذهن نيست كه از همه ابزارهاي موجود از جمله جنگ هاي شهري يا افزايش راهزني دريايي براي رسيدن به خواسته خود استفاده كنند. از سوي ديگر، همين تكاپوها براي به رسميت شناخته شدن از سوي اين گروه ها، ممكن است به مذاق كشورهاي غربي به ويژه آمريكايي‌ها كه منافع نظامي و سياسي ثابتي در منطقه دارند، خوش نيايد. بنابر اين احتمال بالا گرفتن درگيري‌ها و وارد شدن نيروهاي غربي به عرصه جدال‌هاي خونين در سومالي بالاست.
همچنين در شرايط كنوني منطقه كه برخي كشورهاي شمال آفريقا و خاورميانه را با قيام هاي مردمي روبرو كرده‌ است، مي‌توان انتظار داشت سرانجام سوماليايي‌ها منتظر برگزاري انتخابات آتي نباشند و خود، پيشاپيش براي اصلاح حكومت خود گامي بردارند.

اين خطر نيز وجود دارد كه كشورهاي غربي از اين موقعيت سوء استفاده كرده و با به راه انداختن كودتايي شبه انقلابي، علاوه بر خواباندن صداي مدعيان حكومت در دولت انتقالي، برخي گروه‌هاي مخالف را به سوي خود جذب كرده و با وجهه‌اي به ظاهر مردمسالارانه و انقلابي، اهداف استكباري و سلطه‌جويانه خود را دنبال كنند. به هر صورت، سومالي به عنوان كشوري كه سال‌ها است پا در راه بالكانيزه شدن گذاشته، منتظر يك جرقه است تا آينده‌اي متفاوت از وضعيت فعلي را براي خود رقم بزند.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی