عادی سازی فرهنگی در مقام مقایسه با عادی سازی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و علمی از اهمیت و اولویت بیشتری برای رژیم صهیونیستی برخوردار است و تئوری پردازان این رژیم معتقدند تا زمانی که نگرش فکری و ذهنی اعراب به طور عام و مردم مصر به طور خاص نسبت به رژیم صهیونیستی تغییر نکند، پروژه به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی به اتمام نرسیده است. مصر به عنوان کشور مهم عربی و اسلامی از آن جهت برای رژیم صهیونیستی حائز اهمیت است، که این کشور چه به لحاظ سیاسی و چه به لحاظ فرهنگی و فکری بر سایر کشورهای عربی و حتی کشورهای اسلامی تاثیرگذار است و در صورتی که رژیم صهیونیستی بتواند در مناسبات فرهنگی، فکری، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و علمی این کشور رخنه کند و آن را به نفع خود دستخوش تغییر و تحول گرداند، راه برای تاثیرگذاری بر مردم سایر کشورهای عربی و اسلامی هموارتر خواهد شد.

رژیم صهیونیستی از زمان امضای توافقنامه صلح با مصر در سال 1979 در راستای ایجاد روابط فرهنگی با مصر تلاش های گسترده ای را آغاز کرد تا با رسوخ در منظومه فکری مردم مصر عواملی را که در اثر چندین دهه درگیری و جنگ، منشاء خصومت مصری ها نسبت به این رژیم شده بود، از بین ببرد و نگاه مردم مصر را نسبت به خود تلطیف کند. رژیم صهیونیستی برای تحقق این هدف به ایجاد روابط فرهنگی در چارچوب توافقنامه صلح مصر و رژیم صهیونیستی اکتفا نکرد بلکه بر ضرورت انعقاد توافقنامه جداگانه فرهنگی اصرار نمود و در نهایت نیز در می 1998 موفق به امضای توافقنامه فرهنگی با مصر شد. بر اساس این توافقنامه چندین قرارداد اجرایی بین مصر و رژیم صهیونیستی به امضا رسید که مهمترین آن تاسیس «مرکز آکادمی رژیم صهیونیستی»[1] در قاهره در سال 1982 بود که به عنوان کانال ارتباطی موسسات تربیتی و علمی اسرائیل با مراکز دانشگاهی و پژوهشی مصر فعالیت می کند.[i] بر اساس توافقنامه ی صلحی که در سال 1979 میلادی بین مصر و رژیم صهیونیستی به امضا رسید، دو طرف توافق کردند که در جهت عادی سازی روابط دیپماتیک، اقتصادی و فرهنگی گام برخواهند داشت.
توافقنامه اول اسلو که در سال 1993 به امضا رسید نیز بر برنامه های همکاری در زمینه های ارتباطات و رسانه تاکید کرد. همچنین توافقنامه دوم اسلو موسوم به «طابا 1995»[2] نیز بر ضرورت همکاری های علمی، فرهنگی، ‌اجتماعی و تشویق به گفتگو و جلوگیری از تحریک و تبلیغات خصمانه علیه یکدیگر تاکید می کرد. دو طرف در این توافقنامه تعهد کردند که نظام های آموزشی طرفین باید مشوق فرهنگ صلح بین رژیم صهیونیستی و فلسطین باشد.

در طول سه دهه که از تلاش برای عادی سازی روابط فرهنگی بین مصر و رژیم صهیونیستی می گذرد، ائتلاف صهیونیستی-آمریکایی مکانیزم های خود را برای تحقق این هدف توسعه داده اند. اگر در دهه 80 میلادی قرن گذشته بر برگزاری کنفرانس های روان کاوی برای باز تعریف طبیعت درگیری ها و عبور از موانع روانی در راستای تحقق صلح تاکید می شد و تقویت تفکر صلح را منبعی برای نفع اقتصادی می دانست اما در طول دهه 90 تلاش های بی وقفه ای برای ترکیب عادی سازی فرهنگی با مفاهیمی نظیر جهانی شدن صورت گرفت. هدف از این تلاش ها کمرنگ کردن فرهنگ مردم منطقه از طریق تمرکز بر تفکر خاورمیانه گرایی و تاکید بر ضرورت تکثر هویت ها و فرهنگ ها در منطقه بود و این ائتلاف با آغاز دهه اول هزاره سوم و به ویژه پس از حوادث 11 سپتامبر بحث مبارزه با تروریسم را علم کرد و تلاش نمود تا با بکارگیری قوانین مبارزه با تروریسم صداهای حامی مقاومت را تضعیف کند.[ii]
«مرکز اطلاع رسانی فلسطین»[3] در 30 می 2005 پژوهشی تحت عنوان «مراکز پژوهشی و موسسات فعال در زمینه عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی» منتشر کرد که بخش عمده ی اقدامات این مراکز به فعالیت های فرهنگی معطوف بود.

در چارچوب عادی سازی روابط، حدود 66 موسسه علمی، فرهنگی آمریکایی-صهیونیستی در مصر تاسیس شده است که از آن جمله می توان به «مرکز پژوهش های سیاسی»[4] در دانشکده اقتصاد دانشگاه قاهره اشاره کرد. این مرکز تحقیقات و پژوهش های زیادی با کمک های مالی «موسسه فورد»[5] انجام می دهد. همچنین «مرکز پژوهش های سیاسی و استراتژیکی الاهرام»[6] و « مرکز برنامه ریزی ملی»[7] از جمله مراکز دیگری هستند که در راستای عادی سازی روابط فرهنگی با رژیم صهیونیستی فعالیت می کنند.

در سال 1982 میلادی «مرکز آکادمی رژیم صهیونیستی»[8] در قاهره با هدف زمینه چینی برای عادی سازی روابط بین مصر و رژیم صهیونیستی تاسیس شد و با توجه به نقش مهم و تاثیر گذار آن در زمینه های امنیتی، فرهنگی و علمی که جزو عرصه های استراتژیکی این رژیم به شمار می رود، همواره تعدادی از شخصیت های برجسته و متخصص در پژوهش های شرق شناسی و عرب شناسی مدیریت آن را بر عهده داشته اند. این افراد همواره با دستگاه اطلاعاتی رژیم صهیونیستی و مراکز برنامه ریزی راهبردی در سرزمین های اشغالی روابط تنگاتنگی داشته اند به گونه ای که مرکز آکادمی رژیم صهیونیستی علاوه بر تلاش برای عادی سازی روابط فرهنگی بین مصر و رژیم صهیونیستی و تغییر نوع نگرش نویسندگان، اندیشمندان و اساتید دانشگاه ها به مقوله صلح با رژیم صهیونیستی، از زمان تاسیس تلاش های خود را بر دستیابی به اطلاعات دانشجویان دانشکده های علوم و مهندسی در دانشگاه های مختلف مصری برای شناخت و آشنایی با آخرین دستاوردهای دانشجویان نخبه در زمینه اختراعات جدید معطوف کرده است.

آمریکا نیز با تاسیس مراکز علمی و فرهنگی گسترده در مصر نقش مهمی در زمینه عادی سازی روابط فرهنگی مصر و رژیم صهیونیستی بازی کرده است. مهمترین و شناخه شده ترین موسسات و مراکز آمریکایی که کانون عادی سازی روابط فرهنگی در جامعه مصری به شمار می روند، ‌عبارتند از:
1.      دانشگاه آمریکایی قاهره[9]
2.      مرکز فرهنگی آمریکا در مصر[10]
3.      بنیاد فورد[11]: پژوهشگران بر این باورند که این مرکز خطرناک ترین مرکز غربی سازی به سبک آمریکا در سطح جهان به شمار می رود. این مرکز به طور انحصاری تامین سرمایه بسیاری از پژوهش ها و تحقیقات مرتبط با خاورمیانه را بر عهده دارد و سازمان آمریکایی توسعه[12] به کمک این مرکزاز اواخر دهه 70 تا کنون، سالیانه حدود 100 میلیون دلار در اختیار دانشگاه های مختلف مصری و مراکز پژوهشی این کشور قرار داده است.
4.      موسسه آمریکایی رند[13]: این موسسه پژوهشی و تحقیقاتی توصیه های خود را در اختیار دولت آمریکا قرار می دهد.
5.      مرکز ماساچوست و شاخه های آن در قاهره و مرکز «ام-ای-تی»[14] در ساختمان دانشگاه قاهره[15].
6.      آکادمی بین المللی پژوهش های صلح[16].
7.      برنامه ارتباط دانشگاه های مصر با دانشگاه های آمریکا که مرکز آن در شورای عالی دانشگاه ها[17] در قاهره است. (بودجه سالیانه این برنامه 27 میلیون دلار است که سازمان اطلاعاتی آمریکا تامین هزینه آن را برعهده دارد.)
8.      « مرکز پژوهش های آمریکا»[18] در قاهره که فعالیت های خود را در زمینه پژوهش های اجتماعی، اقتصادی، تاریخی، باستانی و ... متمرکز ساخته است. تعدادی از اساتید مصری و دارای تابعیت های دوگانه آمریکایی- مصری و یا آمریکایی – صهیونیستی به عضویت افتخاری این مرکز در آمده اند. در ادامه به برخی از عناوین پژوهش ها و تحقیقاتی که این مرکز به ثمر رسانده، اشاره می شود:
-        پژوهش «والری هوفمن[19]» با عنوان: حیات دینی زنان مسلمان معاصر در مصر
-        پژوهش «آرتور کریس[20]»: جهاد اسلامی و رویکردهای فکری مختلف
-        پژوهش «لئوناردو بایندر[21]»: آزادی تفکر اسلامی در مصر معاصر
از نیمه دهه 80 میلادی گذشته «مرکز پژوهش های آمریکا» به فعالیت های خود در زمنیه عادی سازی و جاسوسی علمی در جامعه مصری شدت بخشیده است و در این زمینه ده ها پژوهش به انجام رسانده که عبارتند از: پژوهشی درباره رسم و رسومات و فرهنگ های موروثی در خانواده های مصری، جشن ها و محافل مذهبی در مصر، پدیده افراط گرایی در جامعه مدرن مصر، اسلام و انقلاب و ... .
9.      کمیته کمک های آمریکا[22]: این مرکز تامین سرمایه طرح های پژوهشی مختلف را در مصر برعهده دارد و تا کنون با همکاری تعدادی از دانشگاه های آمریکایی و دانشگاه های مصری توانسته است بیش از 500 پژوهش علمی با هزینه ای بالغ بر 60 میلیون دلار به انجام برساند. این مرکز پژوهش های گوناگونی در زمینه های مختلف از صنایع استراتژیک نظیر صنعت آهن گرفته تا روش های تعلیم و تربیت و نقش دین در آن و در نهایت سیاست خارجی مصر در قبال رژیم صهیونیستی و عادی سازی روابط با این رژیم انجام داده است. در اجرای این تحقیقات بیش از 2007 پژوهشگر مصری و بیش از 500 پژوهشگر آمریکایی مشارکت داشته اند. تمامی این پژوهش ها به زبان انگلیسی نوشته شده و یک نسخه از آن و تمام داده ها و ارقام و نتایجی که پژوهش گران بدست آورده اند، در اختیار کمیته کمک‌های آمریکایی قرار گرفته است. در محافل علمی مصر رایج است مقدار اطلاعاتی که این موسسات بدست می آوردند بیشتر از اطلاعاتی است که رهبران سیاسی و یا دانشمندان ما در اختیار دارند.

روزنامه «السیاسی» چاپ قاهره در تاریخ 25/5/1993م مقاله ای تحت عنوان «یهود و آمریکا ... آیا برای تغییر روش های آموزشی ما در کمین نشسته اند؟» به چاپ رساند که بر اساس این مقاله برخی اطلاعات موثق حاکی از آن است که «روند تحول روش‌های آموزشی در مصر» توسط 29 استاد و مستشار آمریکایی هدایت می شود که تعداد زیادی از این افراد یهودیانی هستند که با سرمایه ی «کمیته کمک های آمریکا» فعالیت می کنند. این روزنامه در ادامه می نویسد: وزارت آموزش مصر کتاب «تاریخ اسلامی مصر» کلاس پنجم ابتدایی را از سیستم آموزشی حذف و به جای آن کتاب «تاریخ فراعنه[23]» را جایگزین کرده است. همچنین کتاب «حکومت اسلامی عربی و تمدن آن[24]» کلاس دوم دبیرستان را حذف و کتاب «تاریخ اروپا در قرون وسطی[25]» را جایگزین آن کرده است و در سایر کتب تاریخی عربی و کتاب های مربوط به تمدن اسلامی تحریفاتی ایجاد کرده است.[iii]

رژیم صهیونیستی در فرهنگ مصری ها
اکنون با گذشت بیش از 30 سال از امضای توافقنامه سازش بین مصر و رژیم صهیونیستی، سوالات زیادی به ذهن متبادر می شود. از جمله اینکه آیا رژیم صهیونیستی در طول این مدت توانسته در نگرش فرهنگ مردم مصر نسبت به خود تغییری ایجاد کند و آیا اساسا در عادی سازی روابط فرهنگی با مصر موفق بوده است؟ و یا اساسا رویکرد مردم مصر نسبت به پروژه عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی چگونه است؟ و مصر تا چه میزان توانسته است در ایجاد نوعی فرهنگ ضد سازش، موفق عمل کند؟

رژیم صهیونیستی در نگاه یک شهروند مصری در بین کشورهای دشمن مصر رتبه اول را دارا می باشد به گونه ای که طبق برخی آمارها، 92 درصد از مصری ها، رژیم صهیونیستی را دشمن و یا خیلی دشمن می دانند و تنها دو درصد از مصری ها دوستی با رژیم صهیونیستی را امکان پذیر می دانند. در نتیجه می توان گفت رویکرد کلی فرهنگی مردم مصر مخالفت با هر گونه نزدیکی و سازش با رژیم صهیونیستی است.[iv]

درباره نوع نگرش مردم مصر با هر گونه سازش و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی دلایل متعددی ذکر شده که عمده آن ها به طبیعت رژیم صهیونیستی به اعتبار اینکه رژیمی است غاصب که سرزمین فلسطین را به اشغال در آورده است، باز می گردد. علاوه بر این، تاریخ خونین 62 ساله این رژیم که از کشتارهای دسته جمعی و اصرار بر قلع و قمع مردم بیگناه فلسطین پر است و علاوه براین کشته شدن 150 هزار مصری در راه دفاع از سرزمین خود و سیادت و کرامت مصر و حقوق مردم فلسطین در جنگ با رژیم صهیونیستی در سال های 1948، 1956 و 1967 عواملی است که دیدی منفی نسبت به این رژیم اشغالگر در اذهان مردم مصر برجای گذاشته است.
عامل دیگری نیز که اهمیت زیادی دارد نگاه مردم مصر به رژیم صهیونیستی به عنوان رژیمی است که از ابتدا به دست استعمارگران اروپایی و آمریکایی برای حل مشکل یهودیت در اروپا تاسیس شده و پس از آن به کانون مرکزی نفوذ استعمار غربی و به طور مشخص آمریکا در قلب سرزمین های عربی یعنی فلسطین تبدیل شده است. لذا به این دلایل عدم به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی جزئی از عقیده مردم مصر شده است.

«عادی سازی[26]» از نگاه فرهنگیان و روشنفکران مصری
اگر بخواهیم موضع روشنفکران را نسبت به مفهوم عادی سازی تبیین کنیم، می بایست به بحث و جدل های موجود پیرامون عادی سازی و مفهوم آن بپردازیم و در مجموع می توان گفت بین روشنفکران مصری اجماعی مشخص درباره تعریف مفهوم عادی سازی وجود ندارد اما در مجموع می توان به تعریف رایجی که برخی پژوهش ها راجع به مفهوم عادی سازی با رژیم صهیونیستی به کار می برند، استناد کرد.
بر اساس این تعریف عادی سازی هر گونه ارتباط رسمی یا غیررسمی و هر گونه تبادل تجاری یا فرهنگی و یا هرگونه همکاری اقتصادی با صهیونیست ها را دربر می گیرد. اعرابی که دارای تابعیت های صهیونیستی هستند، از این تعریف مستثنی می شوند. همچنین تشکیلات خودگردان و یا سایر فلسطینی هایی که در کرانه باختری و یا غزه به دلیل شرایط دشواری که بر آن‌ها تحمیل می شود، مجبور به برقراری ارتباطات و یا فعالیت های دیگر با صهیونیست ها هستند؛ از این تعریف مستثنی می باشند.[v]

در مجموع می توان گفت دو رویکرد کلی درباره عادی سازی وجود دارد: رویکرد طرفداران و رویکرد مخالفین که در این رابطه ملاحظاتی وجود دارد:
·        جبهه بندی شدیدی بین طرفداران و مخالفان عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی درون روشنفکران مصری وجود دارد که از فرضیه های مختلفی ناشی می شود به گونه ای که مخالفان عادی سازی آن را با مفاهیم خاورمیانه ای و همکاری های منطقه ای ربط می دهند اما طرفدران عادی سازی از به کار بردن کلمه «عادی سازی» و یا دعوت آشکار به آن پرهیز می کنند و به جای آن بر لزوم پایبندی به صلح و ضرورت پایان درگیری بین اعراب و رژیم صهیونیستی تاکید می ورزند.
·        حامیان عادی سازی معتقدند که هر دو پروژه عربی و صهیونیستی با شکست های عدیده ای مواجه بوده اند و اکنون با دیدی واقع گرایانه این دو می توانند در کنار هم زندگی مسالمت آمیزی داشته باشند اما در مقابل مخالفان عادی سازی بر این باورند که فلسطین حق تاریخی اعراب است و نباید از کسی که به حریم ما تجاوز کرده است، به راحتی عبور کنیم.
·        طرفداران عادی سازی معتقدند که باید خود را با متغیرات و شرایط بین المللی تطبیق دهیم و دست از تعصب برداریم اما در مقابل مخالفان معتقدند که وعده های صلح و رفاه، وعده هایی دروغین و جعلی است.[vi]

ملاحظاتی درباره عادی سازی فرهنگی
1.      علی رغم تلاش های گسترده ای که رژیم صهیونیستی با حمایت آمریکا برای عادی سازی فرهنگی انجام داده است، هنوز دیوار بی اعتمادی مردم مصر نسبت به رژیم صهیونیستی به قوت خود باقی است و اکثریت قریب به اتفاق مصری ها هنوز مخالف رژیم صهیونیستی هستند و آن را دشمن خود می دانند.
2.      می توان گفت که تلاش های آمریکا و رژیم صهیونیستی برای رخنه در فرهنگ مصری ها بجز از طریق تاسیس مراکز علمی و فرهنگی یا تلاش برای مشارکت در جشنواره های سینمایی و یا نمایشگاه های کتاب تا کنون نتوانسته موفقیت های چشمگیری بدست آورد و این نیز تا حدودی مدیون نظام آموزشی سنتی است که نقش مهمی در مکانیسم های حمایت از فرهنگ جامعه مصر در قبال رژیم صهیونیستی بر عهده دارد. (هر چند که در برخی موارد از متون سنتی خود فاصله گرفته است).
3.      نمی توان گفت که فرهنگ مصری توانسته است فرهنگی به نام «فرهنگ مقاومت» در برابر عادی سازی روابط فرهنگی با رژیم صهیونیستی تشکیل دهد و آنچه که اکنون شاهد آن هستیم در واقع میراث فرهنگی به جا مانده از گذشته است و اگر چیزی به آن افزوده نشود به مرور دچار فرسایش خواهد شد.[vii]

--------------------------------------------------------------------------------

[1]. Israel Academic Center in Cairo
[2] توافقنامه طابا موسوم به اسلو 2 که در تاریخ 28/9/1995 در واشنگتن بین رژیم صهیونیستی و فلسطین به امضا رسید.
[3]. المرکز الفلسطینی للإعلام
[4]. مرکز البحوث والدراسات السیاسیة
[5]. Ford Foundation
[6] مرکز الأهرام للدراسات السیاسیة والإستراتیجیة
[7]. معهد التخطیط القومی
[8]. Israel Academic Center in Cairo
[9]. الجامعة الأمریکیة بالقاهرة The American University in Cairo
[10]المرکز الثقافی الأمریکی فی مصر
[11]Ford Foundation
[12]aid
[13]RAND Corporation (Research ANd Development(
[14]Massachusetts Institute of Technology
[15] جامعة القاهرة
[16]World Peace Academy
[17] اﻟﻣﺟﻟس اﻷﻋﻟﯽ ﻟﻟﺟﺎﻣﻌﺎت
[18]American Research Center in Egypt (ARCE(
[19]Valerie Huffman
[20]Arthur Chris
[21]Leonard Binder
[22]United States Agency for International Development (USAID(
[23] تاریخ الفراعنة
[24] الدولة الإسلامیة العربیة وحضارتها
[25] تاریخ أوروبا فی القرون الوسطى
[26] التطبیع Normalization

--------------------------------------------------------------------------------

[i] عبدالرحمن، عواطف، عادی سازی بین مصر و رژیم صهیونیستی ... دستاوردهای تلخ و چالش ها پایگاه نجات مصر، http://www.saveegyptfront.org
[ii] همان
[iii] الراجحی، عادل، (12 فوریه 2008) «عادی سازی ... آیا دشمن سرسخت به دوست نزدیک تبدیل شده است. (استراتژی عادی سازی)»، پایگاه خبری، تحلیلی المسلم www.almoslim.net
[iv] الطویلة، سحر، (سپتامبر2006)، «نظر سنجی مقایسه رویکردهای شهروندان مصری در قبال کشورهای مختلف»، مرکز اطلاعات و حمایت از اتخاذ تصمیمات،  www.idsc.gov.eg
[v] شومان، محمد،«دعوا بر سر عادی سازی در مطبوعات مصری ... بررسی موردی الاهرام ... جبهه بندی شدید بین طرفداران و مخالفان عادی سازی»، روزنامه الجزیره، ریاض  http://www.al-jazirah.com.sa/
[vi] همان
[vii] اسماعیل، مهما، (2009) «عرصه فرهنگی مصر پس از صلح با اسرائیل»، پایگاه خبری  www.aljazeera.net

منبع: پورتال جامع سیاسی سیاست ما